SZTUKA POSTCZARNOBYLSKA JAKO PRACA ŻALU
Abstrakt
Celem artykułu jest przegląd i analiza sztuki post-czarnobylskiej postrzeganej nie tylko jako artystyczny komentarz do tragedii w Czarnobylu, ale przede wszystkim jako praktyka przepracowania społecznej traumy. Post-czarnobylska sztuka to niezwykła panorama postapokaliptycznej kultury (zarówno wysokiej, jak i niskiej), zorientowanej na refleksję o tym, co się wydarzyło, to także opowieść o ofiarach tragedii i przestroga dla przyszłych pokoleń.
Słowa kluczowe
Czarnobyl; katastrofa; sztuka; Apokalipsa; trauma
Bibliografia
Abrosimskiy, Ivan. “Zhil-byl khudozhnik... (Tvorcheskiy put’ Aleksandra Kishchenko).” Pod’’yem 2013, № 8. 120–134 [Абросимский, Иван. “Жил-был художник... (Творческий путь Александра Кищенко).” Подъём 2013, № 8. 120–134].
Agapkina, Tat’yana Alekseyevna. “Les.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 3. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN — Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004. 97–100 [Агапкина, Татьяна Алексеевна. “Лес.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 3. Москва: Институт славяноведения РАН — Международные отношения, 2004. 97–100].
Аleksiyevich, Svetlana. “Interv’yu avtora s samoy soboy o propushchennoy istorii i o tom, pochemu Chernobyl’ stavit pod somneniye nashu kartinu mira.” Аleksiyevich, Svetlana. Chernobyl’skaya molitva. Khronika budushchego. Moskva: Vremya, 2013. 30–41 [Алексиевич, Светлана. “Интервью автора с самой собой о пропущенной истории и о том, почему Чернобыль ставит под сомнение нашу картину мира.” Алексиевич, Светлана. Чернобыльская молитва. Хроника будущего. Москва: Время, 2013. 30–41].
“Amerikanka, po foto kotoroy sozdali Monument Nezavisimosti v Kiyeve: ‘Ya dolzhna dostoyno eto nesti’.” 17.09.2013 [“Американка, по фото которой создали Монумент Независимости в Киеве: ‘Я должна достойно это нести’.” 17.09.2013] <https://www.segodnya.ua/lifestyle/psychology/Amerikanka-po-foto-kotoroy-sozdali-Monument-Nezavisimosti-v-Kieve-YA-dolzhna-dostoyno-eto-nesti--460867.html>.
Balakir, Anna. “Khudozhnik Taras Polatayko sdal 5 litrov krovi dlya installyatsii.” 16.07.2012 [Балакир, Анна. “Художник Тарас Полатайко сдал 5 литров крови для инсталляции.” 16.07.2012] <https://gazeta.ua/ru/articles/culture/_hudozhnik-taras-polatajko-sdal-5-litrov-krovi-dlya-installyacii/445931>.
Biedermann, Hans. Entsiklopediya simvolov. Transl. Val’kov V. et al. Moskva: Respublika, 1996 [Бидерманн Ганс. Энциклопедия символов. Пер. Вальков В. и др. Москва: Республика, 1996].
Bol’shoy tolkovyy slovar’ russkogo yazyka. Ed. Kuznetsov, Sergey Aleksandrovich. Sankt-Peterburg: «Norint», 2006 [Большой толковый словарь русского языка. Ред. Кузнецов, Сергей Александрович. Санкт-Петербург: «Норинт», 2006].
Botanova, Katerina. “S chem rabotayet sovremennoye iskusstvo? Ukrainskiy kontekst.” 15.03.2013 [Ботанова, Катерина. “С чем работает современное искусство? Украинский контекст.” 15.03.2013] <http://eurocafe.by/lecture/2013/08/21/s_chem_rabotaet_sovremennoe_iskusstvo_ukrainskii_kontekst>.
Breus, Aleksey. “Chernobyl’ — eto ne tol’ko ‘chudovishche, porozhdennoye snom razuma’, eto yeshche i grandioznoye proizvedeniye iskusstva!” Besed. Lobanovskaya, Anna [Бреус, Алексей. “Чернобыль — это не только ‘чудовище, порожденное сном разума’, это еще и грандиозное произведение искусства!” Бесед. Лобановская, Анна] <http://pripyat.com/literature-and-art/khudozhnik-aleksei-breus-chernobyl-eto-ne-tolko-chudovishche-porozhdennoe-snom-ra>.
“Chernobyl’skaya katastrofa — bol’ Ukrainy 18.01.2011 [“Чернобыльская катастрофа — боль Украины” 18.01.2011], <https://tsdea.archives.gov.ua/exhibitions_ru/chern/index_ch.php?page=ch_history1>.
Chudova, Anastasiya. Edvard Munk. Moskva: Izdatel’stvo AST, 2018 [Чудова, Анастасия. Эдвард Мунк. Москва: Издательство АСТ, 2018].
Cooper, Jean. Entsiklopediya simvolov. Transl. Komarov, I. V. Moskva: Zolotoy Vek, 1995 [Купер, Джин. Энциклопедия символов. Пер. Комаров, И. В. Москва: Золотой Век, 1995].
Domnikov, Sergey Dmitriyevich. Mat’-zemlya i Tsar’-gorod. Rossiya kak traditsionnoye obshchestvo. Moskva: Aletey·a, 2002 [Домников, Сергей Дмитриевич. Мать-земля и Царь-город. Россия как традиционное общество. Москва: Алетейа, 2002].
Doroshenko, Konstantin. “Konets sveta. Iskusstvo Chernobylya.” 21.12.2012 [Дорошенко, Константин. “Конец света. Искусство Чернобыля.” 21.12.2012] <https://artguide.com/posts/277-koniets-svieta-iskusstvo-chiernobylia-307>.
Dovgopolova, Oksana. “Puteshestviya po sloyam pamyati/amnezii.” 24.07.2019. Besed. Butsikina, Yevgeniya [Довгополова, Оксана. “Путешествия по слоям памяти/амнезии.” 24.07.2019. Бесед. Буцикина, Евгения] <http://www.korydor.in.ua/ua/opinions/11917.html>.
Еtkind, Aleksandr. Krivoye gore. Pamyat’ o nepogrebennykh. Moskva: Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2016 [Эткинд, Александр. Кривое горе. Память о непогребенных. Москва: Новое Литературное Обозрение, 2016].
Finkel’shteyn, Larisa. “Gobelen ‘Chernobyl’’ — dar Belarusi OON.” [Финкельштейн, Лариса. “Гобелен ‘Чернобыль’ — дар Беларуси ООН.”] <http://www.un.org/ru/events/chernobyl/gobelen.shtml>.
Foley, John. Entsiklopediya znakov i simvolov. Transl. Pomogaybo, Aleksandr. Moskva: Veche, 1997 [Фоли, Джон. Энциклопедия знаков и символов. Пер. Помогайбо, Александр. Москва: Вече, 1997].
Gavrilov, Dmitriy Anatol’yevich. Nordkheym. Kurs sravnitel’noy mifologii drevnikh germantsev i slavyan. Moskva: Sotsial’no-politicheskaya MYSL’, 2006 [Гаврилов, Дмитрий Анатольевич. НордХейм. Курс сравнительной мифологии древних германцев и славян. Москва: Социально-политическая МЫСЛЬ, 2006].
“Humanistyka trzydzieści lat po Czarnobylu. Dyskusja panelowa.” Uczestnicy: Hundorowa, Tamara. Iwasiów, Inga. Majewski, Tomasz. Prowadzenie: Grzemska, Aleksandra. Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki. Eds. Boruszkowska, Iwona. Glinianowicz, Katarzyna. Grzemska, Aleksandra. Krupa, Paweł. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017. 359–377.
Hundorowa, Tamara. “Gatunek czarnobylski: wyparcie realnego i nuklearna sublimacja.” Transl. Tomanek, Przemysław. Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki. Eds. Boruszkowska, Iwona. Glinianowicz, Katarzyna. Grzemska, Aleksandra. Krupa, Paweł. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017. 55–66.
Hundorowa, Tamara. “Post-Chernobyl’: katastrofizm i nuklearnaya sublimatsiya.” Russkaya antropologicheskaya shkola. Trudy 2012, № 11. 102–119 [Гундорова, Тамара. “Пост-Чернобыль: катастрофизм и нуклеарная сублимация.” Русская антропологическая школа. Труды 2012, № 11. 102–119].
Hundorowa, Tamara. Pislyachornobyl’s’ka biblioteka: Ukrayins’kyy literaturnyy postmodern. Kyyiv: Krytyka, 2005 [Гундорова, Тамара. Післячорнобильська бібліотека: Український літературний постмодерн. Київ: Критика, 2005].
Kopaliński Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Oficyna wydawnicza RYTM, 2001.
Lyotard, Jean-François. “Otvet na vopros: chto takoye postmodern?” Transl. Garadzha, Aleksey. Ad Marginem’93. Moskva: Ad Marginem, 1994. 303–323 [Лиотар, Жан-Франсуа. “Ответ на вопрос: что такое постмодерн?” Пер. Гараджа, Алексей. Ad Marginem’93. Москва: Ad Marginem, 1994. 303–323].
Marder, Mikhail. “Filosofskaya antropologiya, sovremennyye media i filosofiya rasteniy.” Besed. Doronina, Anna. Bashkov, Vladimir. Breus, Andrey. Vysshaya shkola ekonomiki. 20.07.2018 [Мардер, Михаил. “Философская антропология, современные медиа и философия растений.” Бесед. Доронина, Анна. Башков, Владимир. Бреус, Андрей. Высшая школа экономики. 20.07.2018] <https://www.hse.ru/ma/philosophical/news/221806466.html>.
Men’, Aleksandr Vladimirovich. Chitaya Apokalipsis. Moskva: Fond im. A. Menya, 2000 [Мень, Александр Владимирович. Читая Апокалипсис. Москва: Фонд им. А. Меня, 2000].
Plotnikova, Anna Arkad’yevna. “Polnyy-Pustoy.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 4. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN — Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2009. 145–147 [Плотникова, Анна Аркадьевна. “Полный-Пустой.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 4. Москва: Институт славяноведения РАН — Международные отношения, 2009. 145–147].
Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki. Eds. Boruszkowska, Iwona. Glinianowicz, Katarzyna. Grzemska, Aleksandra. Krupa, Paweł. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.
Szurik, Bartosz. “A-pop-kalipsa.” Znak 2013, no. 692. 122–127.
“Tolkovaniya na Otkr. 6:11” [Толкования на Откр. 6:11] <http://bible.optina.ru/new:otkr:06:11>.
Tolstaya, Svetlana Mikhaylovna. “Kolybel’.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 2. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN — Mezhdunarodnyye otnosheniya, 1999. 559–562 [Толстая, Светлана Михайловна. “Колыбель.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 2. Москва: Институт славяноведения РАН — Международные отношения, 1999. 559–562].
Toporov, Bladimir Nikolayevich. Mifologiya. Stat’i dlya mifologicheskikh entsiklopediy. Pref. Ivanov, Vyacheslav Vsevolodovich. Ed. Grigoryan, Armen Grachikovich. Vol. 1–2. Moskva: Yazyki slavyanskikh kul’tur, 2011, 2014 [Топоров, Bладимир Николаевич. Мифология. Статьи для мифологических энциклопедий. Предисл. Иванов, Вячеслав Всеволодович. Ред.-сост. Григорян, Армен Грачикович. Т. 1–2. Москва: Языки славянских культур, 2011, 2014].
Ushakin, Sergey. “‘Nam etoy bol’yu dyshat’’?: O travme, pamyati i soobshchestvakh.” Travma: punkty. Eds. Ushakin, Sergey. Trubina, Yelena. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2009. 5–41 [Ушакин, Сергей. “‘Нам этой болью дышать’?: О травме, памяти и сообществах.” Травма: пункты. Ред. Ушакин, Сергей. Трубина, Елена. Москва: Новое литературное обозрение, 2009. 5–41].
Valentsova, Marina Mikhaylovna. Uzeneva, Yelena Semenovna. “Nachalo-Konets.” Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. Tolstoy, Nikita Il’ich. Vol. 3. Moskva: Institut slavyanovedeniya RAN — Mezhdunarodnyye otnosheniya, 2004. 372–376 [Валенцова, Марина Михайловна. Узенёва, Елена Семёновна. “Начало-Конец.” Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Ред. Толстой, Никита Ильич. Т. 3. Москва: Институт славяноведения РАН — Международные отношения, 2004. 372–376].
Virilio, Paul. Аleksiyevich, Svetlana. [Beseda]. “Radioaktivnyy ogon’. Pochemu opyt Chernobylya stavit pod somneniye nashu kartinu mira.” Lettre International 2003,no. 1 (60). 11–15 [Вирилио, Поль. Алексиевич, Светлана. [Беседа]. “Радиоактивный огонь. Почему опыт Чернобыля ставит под сомнение нашу картину мира.”] <http://alexievich.info/wp-content/uploads/articlesDialog.pdf>.
Zabużko, Oksana. “Planeta Piołun — Dowżenko — Tarkowski — von Trier albo dyskurs nowej grozy.” Transl. Kotyńska, Katarzyna. Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki. Eds. Boruszkowska, Iwona. Glinianowicz, Katarzyna. Grzemska, Aleksandra. Krupa, Paweł. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017. 36–51.
Zhuk, Valeriy Ivanovich. Zhivopis’ Belarusi na rubezhe vekov: poteri i obreteniya, Minsk: Byelaruskaya navuka, 2013 [Жук, Валерий Иванович. Живопись Беларуси на рубеже веков: потери и обретения. Минск: Беларуская навука, 2013].
“Zvezda tral’frealizma: zhivyye tsvety i zhivyye kartiny.” 17.09.2008 [“Звезда тральфреализма: живые цветы и живые картины.” 17.09.2008] <http://gloss.ua/event/Zvezda_tralfrealizma_zhivye_cvety_i_zhivye_kartiny>.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,Katedra Filologii Słowiańskiej Polska
https://orcid.org/0000-0002-2850-6308
Dr hab., prof. UMK w Katedrze Filologii Słowiańskiej w Toruniu; rusycystka i bułgarystka, literaturoznawczyni. Zainteresowania badawcze: etyka i literatura, transgresje w literaturze i kulturze, twórczość Wsiewołoda Garszyna, pisarz i władza, trauma i pamięć. Monografie: Problemy etyczne we współczesnej prozie i publicystyce rosyjskiej, Łódź 2000; „Ponad stan”. Motywy transgresyjne w twórczości Jordana Jowkowa, Toruń 2010; „Płaczący Ezop”. Życie i twórczość Wsiewołoda Garszyna, Toruń 2017.
Kontakt: bo.zena@umk.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
