Policzek gustowi socjalistycznemu: opowiadanie „Uwaga orgazm!” Juza Aleszkowskiego jako kontestacja reguł socrealizmu
Abstrakt
Powieść Uwaga orgazm! Juza Aleszkowskiego — napisana w 1970 roku, a wydana po raz pierwszy w 1980, będąc protestem przeciw estetyce socrealizmu, łamie surowe tabu nałożone na tematykę związaną z seksualnością i stylistyczne rozwiązania wykluczające leksykę subnormatywną. Kompozycja powieści Uwaga orgazm! w wielu aspektach zbliżona jest do wzorca powieści produkcyjnej. Jednocześnie pisarz neguje wartości propagowane w sztuce socrealizmu: główny bohater to były złodziej kieszonkowiec, który urządził się jako dawca spermy w laboratorium i opowiada o swoich roboczych osiągnięciach językiem nasyconym wulgaryzmami i elementami żargonu kryminalnego. Fabuła utworu opiera się na zestawieniu komponentów charakterystycznych dla ideologizowanych tekstów literackich z elementami, które były w nich niedopuszczalne. Wprowadzenie do utworu tematu cielesności, seksualności człowieka wnosi znaczny dysonans i wywołuje efekt komiczny.
Słowa kluczowe
Juz Aleszkowski; Uwaga orgazm!; cielesność; seksualność; parodia
Bibliografia
Aleshkovsky, Yuz. “Nikolay Nikolayevich.” Sobraniye sochineniy v triekh tomakh. Vol. 1. Moskva: Ripol klassik, 2001 [Алешковский, Юз. “Николай Николаевич.” Собрание сочинений в трех томах. Т. 1. Москва: Рипол классик, 2001].
Aleshkovsky, Yuz. “Karusel.” Sobraniye sochineniy v 5 tomakh. Vol. 4. Moskva: AST–Astrel, 2008 [Алешковский, Юз. “Карусель.” Собрание сочинений в 5 томах. Т. 4. Москва: АСТ–Астрель, 2008].
Aleshkovsky, Yuz. “‘Virtuozy-matershynniki’. Russkiye pisateli o russkom mate.” 2016, https://moiarussia.ru/virtuozy-matershinniki-russkie-pisateli-o-russkom-mate/. Accessed 13 May 2019 [Алешковский, Юз. “‘Виртуозы-матершинники’. Русские писатели о русском мате.” 2016. https://moiarussia.ru/virtuozy-matershinniki-russkie-pisateli-o-russkom-mate/. Дата обращения: 13 мая 2019].
Allemann, Beda. “O ironii jako o kategorii literackiej.” Transl. Dramińska-Joczowa, Maria. Ironia. Ed. Głowiński, Michał. 17– 41. Gdańsk: wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2002.
Bakhtin, Mikhail. Problemy tvorchestva Dostoyevskogo. Moskva: Hudozhestvennaya literatura, 1972 [Бахтин, Михаил. Проблемы творчества Достоевского. Москва: Художественная литература, 1972].
Bakhtin, Mikhail. Voprosy literatury i estetiki. Moskva: Hudozhestvennaya literatura, 1975 [Бахтин, Михаил. Вопросы литературы и эстетики. Москва: Художественная литература, 1975].
Bakhtin, Mikhail. Tvorchestvo Fransua Rable i narodnaya kultura srednevekov’ia i Renessansa. Moskva: Hudozhestvennaya literatura, 1990 [Бахтин, Михаил. Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и Ренесcанса. Москва: Художественная литература, 1990].
Balbus, Stanisław. “Intertekstualność a tradycja literacka.” Problemy teorii literatury. Ed. Markiewicz, Henryk. 409–428. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998.
Berdayev, Nikolay. Metafizika pola i lubvi. Samopoznaniye. Moskva: BMM, 2014 [Бердяев, Николай. Метафизика пола и любви. Москва: БММ, 2014].
Berg, Mikhail. Literaturokratiya: Problema prisvoyeniya i pereraspredeleniya vlasti v literature. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2000 [Берг, Михаил. Литературократия: Проблема присвоения и перераспределения власти в литературе. Москва: Новое литературное обозрение, 2000].
Bitov, Andrey. Novyy Gulliver. N’yu-York: Ermitazh, 1997 [Битов, Андрей. Новый Гулливер. Нью-Йорк: Эрмитаж, 1997].
Brodsky, Iosif. “On vyshel iz tyuremnogo vatnika.” Aleshkovsky, Yuz. Antologiya satiry i yumora Rossii XX vieka. Vol. 8. 7–13. Moskva: Eksmo, 2004 [Бродский, Иосиф. “Он вышел из тюремного ватника.” Алешковский, Юз. Антология сатиры и юмора России XX века. Т. 8. 7–13. Москва: Эксмо, 2004].
Chudakova, Marietta. “Mat v literature: pro et contra.” Literratura, no. 114, 2018, https://literratura.org/non-fiction/428-mat-v-literature-pro-et-contra.html. Accessed 12 May 2019 [Чудакова, Мариэтта. “Мат в литературе: pro et contra.” Literratura, no. 114, 2018, https://literratura.org/non-fiction/428-mat-v-literature-pro-et-contra.html. Дата обращения: 12 мая 2019].
Clark, Katerina. The Soviet Novel. History as Ritual. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 2000.
Dobrenko, Evgeniy. “Ampir vo vremya chumy, ili Lavka vnevremennosti (metafizicheskiye predposylki sotsrealizma).” Obshchestvennyye nauki i sovremennost’, no. 1, 1992: 161–172 [Добренко, Евгений. “Ампир во время чумы, или Лавка вневременности (метафизические предпосылки соцреализма).” Общественные науки и современность, № 1, 1992: 161–172].
Dulichenko, Aleksandr. “Yazyk i telo.” Bolshoy slovar’ mata. Vol. 1. Ed. Plutser-Sarno, Aleksey. 35–48. Sankt-Peterburg–Moskva: Limbus Press, 2005 [Дуличенко, Александр. “Язык и тело.” Большой словарь мата. Т. 1. Ed. Плуцер-Сарно, Алексей. 35–48. Санкт-Петербург–Москва: Лимбус Пресс, 2005].
Etkind, Aleksandr. Eros nevozmozhnogo. Istoriya psihoanaliza v Rossii. Sankt-Peterburg: Meduza, 1993 [Эткинд, Александр. Эрос невозможного. История психоанализа в России. Санкт-Петербург: Медуза, 1993].
Fast, Piotr. Realizm socjalistyczny w literaturze rosyjskiej. Kraków: Universitas, 2003.
Freydenberg, Olga. “Proishozhdeniye parodii.” Trudy po znakovym sistemam, no. 6, 1973: 490–512 [Фрейденберг, Ольга. “Происхождение пародии”. Труды по знаковым системам, № 6, 1973: 490–512].
Foucault, Michel. The Courage of Truth. London: Palgrave Macmillan, 2012.
Genette, Gerard. “Palimpsesty.” Transl. Milecki, Aleksander. Współczesna teoria badań literackich za granicą. Vol. 4. Part 2. Ed. Markiewicz, Henryk. 316–366. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992.
Gled, Dzhon. Besedy v izgnanii: Russkoye literaturnoye zarubezhiye. Moskva: Knizhnaya palata, 1991 [Глэд, Джон. Беседы в изгнании: Русское литерaтурное зарубежье. Москва: Книжная палата, 1991].
Guseinov, Gassan. “Tochka zreniya. Rol mata v russkoy culture.” PostNauka, 7.05.2014, https://postnauka.ru/talks/25905. Accessed 10 May 2019. [Гусейнов, Гассан. “Точка зрения. Роль мата в русской культуре.” ПостНаука, 7.05.2014, https://postnauka.ru/talks/25905. Дата обращения: 10 мая 2019].
Heizinga, Yohan. Homo Ludens: Chelovek igrayushchiy. Moskva: Ayris press, 2003 [Хейзинга, Йохан. Homo Ludens: Человек играющий. Москва: Айрис пресс, 2003].
“Kak menialos’ otnosheniye k seksu v Rossii za posledniye 100 let.” Аfisha — Daily, 31.08.2017, https://daily.afisha.ru/pokolenie/6593-kak-menyalos-otnoshenie-k-seksu-v-rossii-za-poslednie-100-let/. Accessed 14 May 2019 [“Как менялось отношение к сексу в России за последние 100 лет.” Афиша — Daily, 31.08.2017, https://daily.afisha.ru/pokolenie/6593-kak-menyalos-otnoshenie-k-seksu-v-rossii-za-poslednie-100-let/. Дата обращения: 14 мая 2019].
Karalis, Dmitriy. “Nemnogo mata v kholodnoy vode, ili ‘ostorozhno: nenormativnaya leksika’!” Literaturnaya gazeta, no. 30, 2002: 7 [Каралис, Дмитрий. “Немного мата в холодной воде, или ‘осторожно: ненормативная лексика’!” Литературная газета, № 30, 2002: 7].
Kon, Igor. Klubnichka na beriozke: Seksualnaya kultura v Rossii. Moskva: Vremia, 2010 [Кон, Игорь. Клубничка на березке: Сексуальная культура в России. Москва: Время, 2010].
Kon, Igor. Muzhskoye telo. Moskva: Slovo, 2003 [Кон, Игорь. Мужское тело. Москва: Слово, 2003].
Leiderman, Naum, Lipovetsky, Mark. Sovremennaya russkaya literatura: 1950–1990-е gody. Vol. 2. Moskva: Akademia, 2003 [Лейдерман, Наум, Липовецкий, Марк. Современная русская литература: 1950–1990-е годы. Т. 2. Москва: Академия, 2003].
Lipovetski, Mark. “Trikster i zakrytoye obshchestvo.” Novoye literaturnoye obozreniye, no. 6 (100), 2009: 224–245 [Липовецкий, Марк. “Трикстер и закрытое общество.” Новое литературное обозрение, № 6 (100), 2009: 224–245].
Mokienko, Valeriy, Nikitina, Тatiana. Slovar’ russkoy brani. Sankt-Peterburg: Norint, 2003 [Мокиенко, Валерий, Никитина, Татьяна. Словарь русской брани. Санкт-Петербург: Норинт, 2003].
Nycz, R. Tekstowy świat: Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1993.
Pankova, Lyudmila. “Karnaval’naya funktsiya mata v khudozhestvennykh proizvedeniyakh.” DOKSA. Sbirnik naukovih prac z filosofii ta flologii, no. 5, 2004: 349–355 [Панкова, Людмила. “Карнавальная функция мата в художественных произведениях.” ДОКСА. Збірник наукових праць з філософії та філології, № 5, 2004: 349–355].
Plutser-Sarno, Alekseу. Ed. Bolshoy slovar’ mata. Vol. 1, Sankt-Peterburg–Moskva: Limbus Рress, 2005 [Большой словарь мата. Т. 1. Ed. Плуцер-Сарно, Алексей. Санкт-Петербург–Москва: Лимбус Пресс, 2005].
Rozanov, Vasiliy. Uyedinionnoye. Moskva: Russkiy put’, 2002 [Розанов, Василий. Уединенное. Москва: Русский путь, 2002].
Rudnev, Pavel. “Tochka zreniya. Rol mata v russkoy culture.” PostNauka, 7.05.2014, https://postnauka.ru/talks/25905. Accessed 12 May 2019 [Руднев, Павел. “Точка зрения. Роль мата в русской культуре.” ПостНаука, 7.05.2014, https://postnauka.ru/talks/25905. Дата обращения: 12 мая 2019].
Rudnev, Vadim. “‘I eto vse o nem’: ‘Khuj’: Fenomenologiya, antropologiya, metafizika, pragmasemantika.” Bolshoy slovar’ mata. Vol. 1. Ed. Plutser-Sarno, Aleksey. 16–34. Sankt-Peterburg–Moskva: Limbus Рress, 2005 [Руднев, Вадим. “‘И это все о нем’: ‘Хуй’: Феноменология, антропология, метафизика, прагмасемантика.” Большой словарь мата. Т. 1. Ed. Плуцер-Сарно, Алексей. 16–34. Санкт-Петербург–Москва: Лимбус Пресс, 2005].
Sadowski, Jakub. Rewolucja i kontrrewolucja obyczajów. Łódź: Ibidem, 2005.
Tyszkowska-Kasprzak, Elżbieta. “Parodiya na zhanr kak otritsaniye traditsii. ‘Nikolai Nikolaevich’ Yuza Aleshkovskogo kak parodiya na proizvodstviennuyu poviest’.” Tradition and Contemporary Literature. Vol. 1. Ed. Ratiani, Irma. 202–214. Tbilisi: Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature, 2015 [Tyszkowska-Kasprzak, Elżbieta. “Пародия на жанр как отрицание традиции. ‘Николай Николаевич’ Юза Алешковского как пародия на производственную повесть.” Tradition and Contemporary Literature. Vol. 1. Ed.
Ratiani, Irma. 202–214. Tbilisi: Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature, 2015].
Yerofeyev, Viktor. Muzhchiny. Tirany i pokabluchniki. Moskva: Podkova, 1997 [Ерофеев, Виктор. Мужчины. Тираны и подкаблучники. Москва: Подкова, 1997].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
