Powieść Uwaga orgazm! Juza Aleszkowskiego — napisana w 1970 roku, a wydana po raz pierwszy w 1980, będąc protestem przeciw estetyce socrealizmu, łamie surowe tabu nałożone na tematykę związaną z seksualnością i stylistyczne rozwiązania wykluczające leksykę subnormatywną. Kompozycja powieści Uwaga orgazm! w wielu aspektach zbliżona jest do wzorca powieści produkcyjnej. Jednocześnie pisarz neguje wartości propagowane w sztuce socrealizmu: główny bohater to były złodziej kieszonkowiec, który urządził się jako dawca spermy w laboratorium i opowiada o swoich roboczych osiągnięciach językiem nasyconym wulgaryzmami i elementami żargonu kryminalnego. Fabuła utworu opiera się na zestawieniu komponentów charakterystycznych dla ideologizowanych tekstów literackich z elementami, które były w nich niedopuszczalne. Wprowadzenie do utworu tematu cielesności, seksualności człowieka wnosi znaczny dysonans i wywołuje efekt komiczny.

Badanie zjawiska protestów jest nadal aktualne, ponieważ świat jest wciąż pełen protestujących. Rozważania na temat protestów w XX-wiecznej Rosji mają już nie tylko znaczenie historyczne, ale i etyczne. Protest w literaturze wyraża się przede wszystkim poprzez stworzenie dzieła nieocenzurowanego. Idealnym medium dla tego rodzaju działalności jest folklor, samizdat, a dzisiaj również i blogowanie. W artykule omówiono współczesne formy folkloru, współczesną recepcję literatury samizdatu i refleksję nad nim, zwłaszcza w obszarze edukacji. Autor odwołuje się do twórczości pisarzy samizdatu. W pracy podjęto również temat autocenzury w odniesieniu do pisarzy radzieckich i próby jej przezwyciężenia dzięki „pisaniu do szuflady” (z nadzieją na pośmiertną publikację). Zwrócono także uwagę na estetyczne formy twórczości artystycznej — podlegającej cenzurze i zakazanej. Większość form protestu oraz reakcji na nie władzy ma obecnie znaczenie historyczne. Dzisiejszy protest przejawia się w literaturze w inny sposób niż kiedyś — środkiem wyrazu stał się internet, a źródłem dyskursu alternatywnego, kontrkultury i kultury mniejszości stało się blogowanie.

Przedmiotem analizy w artykule są obrazy protestu przeciwko autorytarnym formom sprawowania władzy w prozie Aleksieja Polarinowa, rozpatrywane z perspektywy zwrotu etyczno-politycznego oraz antropologicznego. O ile w powieści Центр тяжести zagadnienie protestu jest silnie osadzone w realiach społeczno-politycznych współczesnej Rosji, o tyle utwór Риф daje ogólny wgląd w psychologiczne czynniki uległości wobec despotycznych jednostek. Badania przywiodły do wniosku, iż w świetle omawianej twórczości motorem zmiany społecznej może być jedynie całościowa walka z problemem inercji.

Niniejszy tekst odwołuje się do publicznej biografii ostatnich lat jednego z najpoczytniejszych współczesnych rosyjskich pisarzy — Borysa Akunina. W ramach działalności politycznej Grigorij Czchartiszwili występował pod własnym nazwiskiem, aktywnie wspierając ruch antyputinowski podczas protestów 2011-2012 roku. Zdobyte w tej działalności doświadczenie oraz wydarzenia polityczne ostatnich dziesięciu lat przyniosły mu spore rozczarowanie i zaowocowały losem ekspata. Przy okazji jednak, zmobilizowany przez okoliczności, Akunin otworzył nowy projekt literacki pod tytułem История Российского Государвства (Historia państwa rosyjskiego), który ma być jego autorską próbą odpowiedzi na odwieczne pytania o Rosję. 

Opowiadanie Nikołaja Fiodorowa Wieczór… w 2217 roku zostało opublikowane w 1906 roku. W historii literatury rosyjskiej uchodzi za tekst prekursorski, w jakim realizuje się antyutopia. Z tego punktu widzenia interesujące jest zbadanie utworu z pozycji literackiego eksperymentu, w którym autor przybliża czytelnikowi nowy świat z odległej, bo ponad 300-letniej perspektywy. Co budzi szczególne obawy pisarza, skoro projektuje on przyszłość, w jakiej według niego nie odnajdziemy już wartości znanych mu współcześnie? Przeciwko komu i czemu buntuje się autor? Dlaczego jego tekst nawiązuje do Anny Kareniny Lwa Tołstoja i służy za natchnienie dla My Jewgienija Zamiatina? Dlaczego Fiodorow wciąż inspiruje XX- i XXI-wiecznych antyutopistów rosyjskich do zabrania głosu w kwestiach społecznie doniosłych?

Przedmiotem analizy w niniejszym artykule jest temat protestu w utworze Spotkanie. Należy on do cyklu opowiadań, w których Czechow odnosi się do myśli Lwa Tołstoja, przede wszystkim do idei niesprzeciwiania się złu siłą. Autor pokazuje wpływ idei na dwóch prostych ludzi – chłopa Jefrema i złodzieja Kuźmę. Jefrem, który nie sprzeciwia się złu siłą po kradzieży, wpływa na Kuźmę, ale ten nie żałuje długo tego, co zrobił i prędko wraca do poprzedniego życia. Taka forma protestu w utworze Czechowa okazuje się niepełna – powoduje nienaturalne zachowania i nie może stworzyć trwałych relacji międzyludzkich w społeczeństwie, w którym brakuje wsparcia wychowawczego, medycznego oraz moralno-religijnego.

W sierpniu 2020 roku na Białorusi wybuchły masowe protesty przeciwko sfałszowaniu wyborów prezydenckich, w których, według oficjalnej wersji, po raz kolejny zwyciężył Alaksandr Łukaszenka. Opozycja wyszła na ulice pod tradycyjnym biało-czerwono-białym sztandarem. W oczach wielu publicystów rosyjskich barwy te stały się barwami nowej „kolorowej rewolucji”. Ich zdaniem, „gospodyni domowa” Swiatłana Cichanouska jest współczesnym Dymitrem Samozwańcem, który z pomocą polskich służb specjalnych próbował dokonać zamachu stanu, żeby wyrwać Białoruś z „ruskiego świata” i podporządkować współczesnej wersji projektu imperialnego Rzeczpospolitej. Obraz „biało-czerwono-białej rewolucji” w zwierciadle publicystyki rosyjskiej został przedstawiony za pomocą terminologii imagologicznej, opracowanej przez Walerija Ziemskowa.

Niniejszy artykuł jest próbą rozpoznania potencjału protestacyjnego środowiska literackiego w Rosji. Szczególna uwaga dedykowana jest pisarzom i krytykom, którzy w swojej działalności twórczej w sposób implicytny i eksplicytny wyrażają protest wobec poszczególnych zjawisk, działań czy idei. W środowisku literatów pojawiają się również głosy komentujące nastroje społeczne. Pisarze, którzy aprobatywnie wypowiadają się na temat protestów społecznych, wzmacniają potencjał protestacyjny, co potwierdza liczba komentarzy odnoszących się do ich wystąpień. Cyberprzestrzeń tworzy w ostatnich latach warunki intensywnie pobudzające do zachowań kontestatorskich szczególnie wśród młodego pokolenia, jest również miejscem, w którym popularni pisarze i krytycy publikują prowokacyjne wystąpienia i teksty, zawierające silny ładunek emocjonalny.

Artykuł to próba analizy działalności twórczej oraz społeczno-politycznej Poliny Żerebcowej jako formy protestu. W powstającym dekadę diariuszu możemy zaobserwować przyspieszone dojrzewanie jego autorki (pierwsze zapiski, rysunki, wiersze tworzy niespełna dziewięcioletnia dziewczynka, ostatnie pisze dziewiętnastolatka). Wraz z przyspieszonym dojrzewaniem wymuszonym przez okoliczności wojenne w diariuszu możemy zaobserwować zmieniającą się perspektywę oglądu rzeczywistości. Diarystka wciąż skupia uwagę na problemach osobistych, przede wszystkim przybierającym na sile konflikcie z matką, u której coraz częściej dają o sobie znać symptomy stresu pourazowego, co przekłada się na wrogość wobec córki i zapisków jej autorstwa, skutkując przemocą słowną i fizyczną, a także szantażem emocjonalnym. Z czasem dziennik Żerebcowej staje się coraz wyraźniej aktem oskarżenia wobec stron konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego, zawierającym niewygodne dla wielu ludzi szczegóły potwierdzające, że z republiki, w której przed wojną w pokojowej atmosferze żyli przedstawiciele różnych narodów i wyznań, Czeczenia stała się areną barbarzyńskich aktów terroru, nienawiści, gwałtów, tortur, korupcji i patologizacji życia, zdziczenia obyczajów i norm. Diarystka potwierdza, że największymi ofiarami konfliktu są cywilni mieszkańcy Czeczenii, pozbawieni pomocy materialnej czy duchowego wsparcia, zwracając przy okazji uwagę na koszmar życia uchodźców, często okaleczonych fizycznie i psychicznie, którzy samotnie i często bezskutecznie walczą o prawo do odszkodowań i godnego życia w powojennej rzeczywistości.