Anatomia protestu: folklor — samizdat — blogowanie
Abstrakt
Badanie zjawiska protestów jest nadal aktualne, ponieważ świat jest wciąż pełen protestujących. Rozważania na temat protestów w XX-wiecznej Rosji mają już nie tylko znaczenie historyczne, ale i etyczne. Protest w literaturze wyraża się przede wszystkim poprzez stworzenie dzieła nieocenzurowanego. Idealnym medium dla tego rodzaju działalności jest folklor, samizdat, a dzisiaj również i blogowanie. W artykule omówiono współczesne formy folkloru, współczesną recepcję literatury samizdatu i refleksję nad nim, zwłaszcza w obszarze edukacji. Autor odwołuje się do twórczości pisarzy samizdatu. W pracy podjęto również temat autocenzury w odniesieniu do pisarzy radzieckich i próby jej przezwyciężenia dzięki „pisaniu do szuflady” (z nadzieją na pośmiertną publikację). Zwrócono także uwagę na estetyczne formy twórczości artystycznej — podlegającej cenzurze i zakazanej. Większość form protestu oraz reakcji na nie władzy ma obecnie znaczenie historyczne. Dzisiejszy protest przejawia się w literaturze w inny sposób niż kiedyś — środkiem wyrazu stał się internet, a źródłem dyskursu alternatywnego, kontrkultury i kultury mniejszości stało się blogowanie.
Słowa kluczowe
folklor; samizdat; blogowanie; protest; literatura nieocenzurowana
Bibliografia
Antologiya samizdata. Nepodcenzurnaya literatura v SSSR, 1950–1980-e gg. V 3 tomakh. Ed. Barbakadze, Mark Sh., et al. Moskva: Mezhdunarodnyy instytut gumanitarno-politicheskikh issledovaniy, 2005 [Антология самиздата. Неподцензурная литература в СССР, 1950–1980-е гг. В 3 томах. Ред. Барбакадзе, Марк Ш. и др. Москва: Международный институт гуманитарно-политических исследований, 2005].
Avangard s Maloy Gruzinskoy. Iz kollektsii igumena Rafaila. Ed. Smolin, Igor’. Moskva: Zebra E, 2018 [Авангард с Малой Грузинской. Из коллекции игумена Рафаила. Ред. Смолин, Игорь. Москва: Зебра Е, 2018].
Bachinin, Vladislav A. “Social’naya viktimologiya.” Svobodnaya mysl’, no. 12, 2011: 175–188 [Бачинин, Владислав А. “Социальная виктимология.” Свободная мысль, № 12, 2011: 175–188].
Blyum, Arlen V. Kak eto delalos’ v Leningrade. Tsenzura v gody ottepeli, zastoya i perestroyki. 1953–1991. Sankt-Peterburg: Akademicheskiy proyekt, 2005 [Блюм, Арлен В. Как это делалось в Ленинграде. Цензура в годы оттепели, застоя и перестройки. 1953–1991. Санкт-Петербург: Академический проект, 2005].
Bubbayyer, Filip. Sovest’, dissidentstvo i reformy v Sovetskoy Rossii. Moskva: ROSSPEN, 2010 [Буббайер, Филип. Совесть, диссидентство и реформы в Советской России. Москва: РОССПЭН, 2010].
Bukovskiy, Vladimir K. I vozvrashchaetsya veter. N’yu-York: Khronika, 1978 [Буковский, Владимир К. И возвращается ветер. Нью-Йорк: Хроника, 1978].
Bushev, Aleksandr B. “Art-konsalting: sostavlyayushchiye kommunikativnoy kompetentsii.” Strategicheskiye kommunikatsii v sovremennom mire: sbornik materialov po rezul’tatam nauchno-prakticheskikh konferentsiy, Saratov, 30 oktyabrya 2019 goda – 22 oktyabrya 2020 goda. Ed. Golub, Ol’ga Yu. 27–32. Saratov: Izdatel’stvo “Saratovskiy istochnik,” 2020 [Бушев, Александр Б. “Арт-консалтинг: составляющие коммуникативной компетенции.” Стратегические коммуникации в современном мире: сборник материалов по результатам научно-практических конференций, Саратов, 30 октября 2019 года – 22 октября 2020 года. Ред. Голуб, Ольга Ю. 27–32. Саратов: Издательство “Саратовский источник,” 2020].
Bushev, Aleksandr B. “Chetvertaya emigratsiya: sluchay Borisa Khazanova.” Lingvoritoricheskaya paradigma: teoreticheskiye i prikladnyye aspekty, no. 22–1, 2017: 203–207 [Бушев, Александр Б. “Четвертая эмиграция: случай Бориса Хазанова.” Лингвориторическая парадигма: теоретические и прикладные аспекты, № 22–1, 2017: 203–207].
Bushev, Aleksandr B. “GULAG — samizdat — dissidentstvo: osmysleniye v Rossii i na Zapade.” Lingvoritoricheskaya paradigma: teoreticheskiye i prikladnyye aspekty, no. 25–2, 2020: 64–66 [Бушев, Александр В. “ГУЛАГ — самиздат — диссидентство: осмысление в России и на Западе.” Лингвориторическая парадигма: теоретические и прикладные аспекты, № 25–2, 2020: 64–66].
Bushev, Aleksandr B. “Khudozhestvennyye stili plasticheskogo iskusstva XX veka i khudozhestvennyy yazyk.” Diskurs sovremennykh mass-media v perspektive teorii, sotsial’noy praktiki i obrazovaniya: sbornik trudov Мezhdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii, Belgorod, 8–9 oktyabrya 2020 goda. Ed. Kozhemyakin, Yevgeniy A., Kryukova, Svetlana V., Beloyedova, Anna V. 11–15. Belgorod: Belgorodskiy gosudarstvennyy natsional’nyy issledovatel’skiy universitet, 2020 [Бушев, Александр Б. “Художественные стили пластического искусства XX века и художественный язык.” Дискурс современных масс-медиа в перспективе теории, социальной практики и образования: сборник трудов Международной научно-практической конференции, Белгород, 8–9 октября 2020 года. Ред. Кожемякин, Евгений А., Крюкова, Светлана В., Белоедова, Анна В. 11–15. Белгород: Белгородский государственный национальный исследовательский университет, 2020].
Bushev, Aleksandr B. “Protestnyy diskurs: optika issledovaniya.” Voprosy teorii i praktiki zhurnalistiki, vol. 4, no. 2, 2015: 170–182 [Бушев, Александр Б. “Протестный дискурс: оптика исследования.” Вопросы теории и практики журналистики, т. 4, № 2, 2015: 170–182].
Bushev, Aleksandr B. “Publicistika Solzhenicyna: sbyvshiesya prorochestva.” “Zhit’ ne po lzhi:” nravstvennye imperativy A.I. Solzhenicyna v sovremennoy Rossii i mire. Sbornik statey po itogam nauchno-prakticheskoy konferentsii. Ed. Trubina, Lyudmila A. 33–39. Moskva: Moskovskiy pedagogicheskiy gosudarstvennyy universitet, 2019 [Бушев, Александр Б. “Публицистика Солженицына: сбывшиеся пророчества.” “Жить не по лжи:” нравственные императивы А.И. Солженицына в современной России и мире. Сборник статей по итогам научно-практической конференции. Ред. Трубина, Людмила А. 33–39. Москва: Московский педагогический государственный университет, 2019].
Bushev, Aleksandr B. “Tekhniki interv’yuirovaniya dlya gumanitarnogo znaniya.” Lingvoritoricheskaya paradigma: teoreticheskie i prikladnye aspekty, no. 24, 2019: 98–101 [Бушев, Александр Б. “Техники интервьюирования для гуманитарного знания.” Лингвориторическая парадигма: теоретические и прикладные аспекты, № 24, 2019: 98–101].
Bushev, Aleksandr B. “Yazykovaya lichnost’ blogera.” Rodnaya slovesnost’ v sovremennom kul’turnom i obrazovatel’nom prostranstve. Ed. Milyugina, Yelena G. 71–76. Tver’: Tverskoy gosudarstvennyy universitet, 2021 [Бушев, Александр Б. “Языковая личность блогера.” Родная словесность в современном культурном и образовательном пространстве. Ред. Милюгина, Елена Г. 71–76. Тверь: Тверской государственный университет, 2021].
Bushev, Aleksandr B. “Zhanry i yazykovyye mekhanizmy komicheskogo.” Studia Culturae, no. 12, 2011: 220–221 [Бушев, Александр Б. “Жанры и языковые механизмы комического.” Studia Culturae, № 12, 2011: 220–221].
Chelyshev, Yevgeniy P. Rossiyskaya emigratsiya: 1920–1930-e gody. Istoriya i sovremennost’. Moskva: Graf-Press, 2002 [Челышев, Евгений П. Российская эмиграция: 1920–1930-е годы. История и современность. Москва: Граф-Пресс, 2002].
Dzhekobson, Maykl, Dzhekobson, Lidiya. Pesennyy fol’klor GULAGa kak istoricheskiy istochnik (1917–1939). Moskva: Sovremennyy gumanitarnyy universitet, 1998 [Джекобсон Майкл, Джекобсон, Лидия. Песенный фольклор ГУЛАГа как исторический источник (1917–1939). Москва: Современный гуманитарный университет, 1998].
Dzyaloshinskiy, Iosif M., Zhurnalistika souchastiya. Kak sdelat’ SMI poleznymi lyudyam. Moskva: Prestizh, 2006 [Дзялошинский, Иосиф М., Журналистика соучастия. Как сделать СМИ полезными людям. Москва: Престиж, 2006].
Finkel’shteyn, Eytan. Tol’ko pepel znayet. Interv’yu, esse, ocherki. Myunkhen: ImWerden Verlag, 2014, https://imwerden.de/pdf/finkelstein_tolko_pepel_znaet_2014.pdf. Accessed 27 February 2021 [Финкельштейн, Эйтан. Только пепел знает. Интервью, эссе, очерки. Мюнхен: ImWerden Verlag, 2014, https://imwerden.de/pdf/finkelstein_tolko_pepel_znaet_2014.pdf. Дата обращения: 27 февраля 2021].
Goryaeva, Tat’yana M. Politicheskaya cenzura v SSSR. 1917–1991. Moskva: ROSSPEEN, 2002 [Горяева, Татьяна М. Политическая цензура в СССР. 1917–1991. Москва: РОССПЭЭН, 2002].
Kabakov, Il’ya. 60–70-ye… Zapiski o neofitsial’noy zhizni v Moskve. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2008 [Кабаков, Илья. 60–70-е… Записки о неофициальной жизни в Москве. Москва: Новое литературное обозрение, 2008].
Khazanov, Boris. “Bukvy.” Oktyabr’, no. 4, 2001, https://magazines.gorky.media/october/2001/4/bukvy.html. Accessed 10 February 2021 [Хазанов, Борис. “Буквы.” Октябрь, № 4, 2001, https://magazines.gorky.media/october/2001/4/bukvy.html. Дата обращения: 10 февраля 2021].
Khazanov, Boris. “Literaturnyy muzey. Iz dnevnika pisatelya.” Oktyabr’, no. 10, 2004, https://magazines.gorky.media/october/2004/10/literaturnyj-muzej.html. Accessed 28 February 2021 [Хазанов, Борис. “Литературный музей. Из дневника писателя.” Октябрь, № 10, 2004, https://magazines.gorky.media/october/2004/10/literaturnyj-muzej.html. Дата обращения: 28 февраля 2021].
Khazanov, Boris. Rodniki i kamni. Myunkhen: ImWerden Verlag, 2008, https://imwerden.de/pdf/khazanov_rodniki_i_kamni.pdf. Accessed 2 March 2021 [Хазанов, Борис. Родники и камни. Мюнхен: ImWerden Verlag, 2008, https://imwerden.de/pdf/khazanov_rodniki_i_kamni.pdf. Дата обращения: 2 марта 2021].
Khazanov, Boris. Rov i zámok. K otkrytomu pis’mu A.G. Mashevskogo, http://folioverso.ru/misly/2009_9/hazanov_rov.htm. Accessed 4 March 2021 [Хазанов, Борис. Ров и зáмок. К открытому письму А.Г. Машевского, http://folioverso.ru/misly/2009_9/hazanov_rov.htm. Дата обращения: 4 марта 2021].
Kornev, Maksim. “Kak izmenilos’ ponyatiye ‘zhurnalistika’ v sovremennom tsifrovom prostranstve?” MediaToolbox.ru, http://mediatoolbox.ru/blog/kakizmenilos-ponyatie-zhurnalistika-v-sovremennom-tsifrovom-prostranstve. Accessed 13 March 2021 [Корнев, Максим. “Как изменилось понятие ‘журналистика’ в современном цифровом пространстве?” MediaToolbox.ru, http://mediatoolbox.ru/blog/kak-izmenilos-ponyatie-zhurnalistika-vsovremennom-tsifrovom-prostranstve. Дата обращения: 15 марта 2021].
Koroleva, Larisa A., Korolev, Aleksey A. Dissidentstvo v SSSR. Istoriko-pravovye aspekty (1950–1980 gg.). Uchebnoye posobiye. Moskva: INFRA-M, 2013 [Королева, Лариса А., Королев, Алексей А. Диссидентство в СССР. Историко-правовые аспекты (1950–1980 гг.). Учебное пособие. Москва: ИНФРА-М, 2013].
Kostikov, Vyacheslav V. Ne budem proklinat’ izgnan’ye… (Puti i sud’by russkoy emigratsii). Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 1994 [Костиков, Вячеслав В. Не будем проклинать изгнанье… (Пути и судьбы русской эмиграции). Москва: Международные отношения, 1994].
Krohin, Yuriy Y. Dushi vysokaya svoboda. Vadim Delone. Moskva: Agraf, 2001 [Крохин, Юрий Ю. Души высокая свобода. Вадим Делоне. Москва: Аграф, 2001].
Manevich, Galina I. Cvet proshedshego vremeni. Moskva: Agraf, 2010 [Маневич, Галина И. Цвет прошедшего времени. Москва: Аграф, 2010].
Manevich, Galina I. Opyt blagodareniya: Vospominaniya. Moskva: Agraf, 2009 [Маневич, Галина И. Опыт благодарения: Воспоминания. Москва: Аграф, 2009].
Mikhaylik, Yelena. “Ne otrazhaetsya i ne otbrasyvaet teni: ‘zakrytoe obshchestvo i lagernaya literatura’.” Novoye literaturnoe obozreniye, no. 6, 2009: 356–375 [Михайлик, Елена. “Не отражается и не отбрасывает тени: ‘закрытое общество и лагерная литература’.” Новое литературное обозрение, № 6, 2009: 356–375].
Morev, Gleb. Dissidenty. Moskva: AST, 2017 [Морев, Глеб. Диссиденты. Москва: АСТ, 2017].
Nagibin, Yuriy M. Dnevnik. Moskva: Knizhnyy sad, 1996 [Нагибин, Юрий М. Дневник. Москва: Книжный сад, 1996].
Nazarov, Mikhail V. Missiya russkoy emigratsii. Moskva: Rodnik, 1994 [Назаров, Михаил В. Миссия русской эмиграции. Москва: Родник, 1994].
Personal’nyy sayt Borisa Khazanova, www.boris-chasanow.imwerden.de. Accessed 13 March 2021 [Персональный сайт Борисa Хазановa, www.borischasanow.imwerden.de. Дата обращения: 13 марта 2021].
Podrabinek, Aleksandr. Dissidenty. Mezhdu tyur’moy i svobodoy. Moskva: AST, 2015 [Подрабинек, Александр. Диссиденты. Между тюрьмой и свободой. Москва: АСТ, 2015].
“Pyat’ zhenshchin Alekseya Germana. I vse — ‘Niki’.” Argumenty i fakty, 26 Аpril 2000, https://aif.ru/archive/1638987. Accessed 13 March 2021 [“Пять женщин Алексея Германа. И все — ‘Ники’.” Аргументы и факты, 26 апреля 2000, https://aif.ru/archive/1638987. Дата обращения: 13 марта 2021].
Rusina, Yuliya A. Samizdat v SSSR: teksty i sud’by. Ekaterinburg: UrFU, 2015 [Русина, Юлия А. Самиздат в СССР: тексты и судьбы. Екатеринбург: УрФУ, 2015].
Samizdat Leningrada, 1950-e–1980-e: literaturnaya enciklopediya. Ed. Severyuhin, Dmitriy Y. Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie, 2003 [Самиздат Ленинграда, 1950-е–1980-е: литературная энциклопедия. Ред. Северюхин, Дмитрий Я. Москва: Новое литературное обозрение, 2003].
Samizdat veka. Ed. Strelyannyy, Anatoliy I., Sapgir, Genrikh V., Bakhtin Vladimir S., Ordynskiy, Nikita G. Minsk: Polifakt, 1997 [Самиздат века. Сост. Стрелянный, Анатолий И., Сапгир, Генрих В., Бахтин, Владимир С., Ордынский, Никита Г. Минск: Полифакт, 1997].
Savenko, Yelena N. Na puti k svobode slova. Ocherki istorii samizdata. Novosibirsk: GPNT SO RAN, 2008 [Савенко, Елена Н. На пути к свободе слова. Очерки истории самиздата. Новосибирск: ГПНТ СО РАН, 2008].
Sayt Fonda Solzhenitsyna, http://www.solzhenitsyn.ru/fond/. Accessed 12 March 2021 [Сайт Фонда Солженицына, http://www.solzhenitsyn.ru/fond/. Дата обращения: 12 марта 2021].
Sayt Muzeya istorii GULAGa, https://gmig.ru/. Accessed 8 March 2021 [Cайт Музея истории ГУЛАГа, https://gmig.ru/. Дата обращения: 8 марта 2021].
Sayt Sakharovskogo tsentra, https://library.sakharov-center.ru/vse-fondy/knigi/493/showType.html. Accessed 8 March 2021 [Сайт Сахаровского центра, https://library.sakharov-center.ru/vse-fondy/knigi/493/showType.html. Дата обращения: 8 марта 2021].
Sazonov, Timur. “Muchenik poezii.” https://www.krestianin.ru/articles/58818-muchenik-poezii. Accessed 12 March 2021 [Сазонов, Тимур. “Мученик поэзии.” https://www.krestianin.ru/articles/58818-muchenik-poezii. Дата обращения: 12 марта 2021].
Shentalinskiy, Vitaliy A. Raby svobody. V literaturnykh arhivah KGB. Moskva: Parus, 1995 [Шенталинский, Виталий А. Рабы свободы. В литературных arkhivakh КГБ. Москва: Парус, 1995].
Surikova, Ol’ga A. Russkiy samizdat 1960–1980-kh godov: Sud’ba poezii modernistov i yeye traditsii. Moskovskiye tvorcheskiye ob’’yedineniya i periodicheskiye izdaniya. Avtoref. diss. … kand. filol. nauk. Moskva: MGU, 2013 [Сурикова, Ольга А. Русский самиздат 1960–1980-х годов: Судьба поэзии модернистов и ее традиции. Московские творческие объединения и периодические издания. Автореф. дисс. … канд. филол. наук. Москва: МГУ, 2013].
Tishchenko, Natal’ya V. “Svoboda i nesvoboda v prostranstve literaturnykh tekstov: diskurs-analiz proizvedeniy, posvyashchennykh GULAGu.” Filosofiya i kul’tura, no. 4, 2013: 199–509 [Тищенко, Наталья В. “Свобода и несвобода в пространстве литературных текстов: дискурс-анализ произведений, посвященных ГУЛАГу.” Философия и культура, № 4, 2013: 199–509].
Vegetarianskaya epokha. Ed. Pomerants, Grigoriy. Moskva: Pik, 2003 [Вегетарианская эпоха. Сост. Померанц, Григорий. Москва: Пик, 2003].
Vess’ye, Sesil’. Za vashu i nashu svobodu. Dissidentskoye dvizheniye v Rossii. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2015 [Вессье, Сесиль. За вашу и нашу свободу. Диссидентское движение в России. Москва: Новое литературное обозрение, 2015].
Voynovich, Vladimir. “Portret na fone mifa.” https://imwerden.de/pdf/vojnovich_portret_na_fone_mifa.pdf. Accessed 14 March 2021 [Войнович, Владимир. “Портрет на фоне мифа.” https://imwerden.de/pdf/vojnovich_portret_na_fone_mifa.pdf. Дата обращения: 14 марта 2021].
Twerski Uniwersytet Państwowy Federacja Rosyjska
https://orcid.org/0000-0002-8730-0078
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
