W kręgu praktyk kulturowych, literackich świadectw zniewolenia i dokumentów osobistych prześladowanych świadków Jehowy
Abstrakt
W opracowaniu dokonano przeglądu tekstów memuarystycznych powstałych wśród mniejszościowej wspólnoty religijnej represjonowanej przez władze Związku Radzieckiego. Zwrócono uwagę na ich specyfikę, motywy spisywania swej historii, a także tematykę wspomnień. Autorzy najczęściej relacjonowali przebieg
deportacji na Syberię, surowe warunki życia i katorżniczą pracę. Opowiadali o pobytach w łagrach, pobiciach, inwigilacji oraz innych formach represji. Poza analizą wybranej problematyki omówiono rolę, jaką dziś pełnią badane teksty. Tworzą one nie tylko barwny dokument minionych zdarzeń, ale również są świadectwem składanym przez ofiary. Stanowią element praktyki kulturowej i służą między innymi budowaniu poczucia wspólnotowości, eksponowaniu wartości obowiązujących w obrębie grupy, a także promowaniu określonych wzorców zachowania, polegających na pozostawaniu wiernym swym przekonaniom i stawianiu oporu wobec
totalitaryzmu.
Słowa kluczowe
memuarystyka; opowieści wspomnieniowe; represje; Świadkowie Jehowy; ZSRR
Bibliografia
Balcerzan, Edward. Literackość: modele, gradacje, eksperymenty. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Biliński, Krzysztof. Hiobowie XX wieku. Wspomnienia Świadków Jehowy (Badaczy Pisma Świętego). Wrocław: Wydawnictwo Pagina, 1998.
“Blog Sergeya Ivanova.” https://biblepoisk.blogspot.com. Accessed 1 Aug. 2022 [“Блог Сергея Иванова.” https://biblepoisk.blogspot.com. Дата обращения: 1 августа 2022].
Brach-Czaina, Jolanta. Błony umysłu. Warszawa: Dowody na Istnienie, 2003.
Bugaj, Tomasz. Pamięć represji. Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2021.
Bugaj, Tomasz. “Sovremennoye proyavleniye form fol’klora: ustnyye rasskazy, pesni i stikhi presledovannykh za veru Svideteley Iyegovy v Sovetskom Soyuze.” Materialy do ukrayinskoyi etnolohiyi, no. 13 (16), 2014: 200–205 [Бугай, Томаш. “Современное проявление форм фольклора: устные рассказы, песни и стихи преследованных за веру Свидетелей Иеговы в Советском Союзе.” Матеріали до українскої етнології, № 13 (16), 2014: 200–205].
Daxemuller, Christian. “Solidarność i wola przetrwania — postawa religijna i normy postępowania Świadków Jehowy w obozach koncentracyjnych.” Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy. Prześladowania i sprzeciw Świadków Jehowy w okresie reżimu hitlerowskiego. Ed. Hesse, Hans. Transl. Matelska, Aleksandra, Haas, Justyna. 29–46. Wrocław: A propos, 2010.
Delaperrière, Maria. “Świadectwo jako problem literacki.” Teksty Drugie, no. 3, 2006: 59–70.
Dornik, Henryk. Wytrwałem dzięki miłości Bożej. Wrocław: A propos, 2007.
Enuste, Yulo, et al. Belaya kniga o poteryakh, prichinennykh narodu Estonii okkupatsiyami 1940–1991. Transl. Babadzhan, Andrey, Verkhoustinskaya, Tat’yana, Vyarya, Eynar. Tallin: Justiitsministeerium, 2005 [Энусте, Юло, и др. Белая книга о потерях, причиненных народу Эстонии оккупациями 1940–1991. Перев. Бабаджан, Андрей, Верхоустинская, Татьяна, Вяря, Эйнар. Tallin: Justiitsministeerium, 2005].
Garbe, Detlef. Zwischen Widerstand Und Martyrium: Die Zeugen Jehovas im “Dritten Reich”. Munich: R. Oldenbourg Verlag, 1994.
Girtler, Robert. “Strategien der Formmigkeit In Subkulturen.” Volkskundetagung 1989 in Graz (Buchreihe der osterreichischen Zeitschrift fur Volkskunde, N.S. Bd. 8). Ed. Eberhart, von Helmut, Horandner, Edith, Pottler, Burkhard. 367–388. Vien: Selbstverlag Verein für Volkskunde, 1990.
Gol’ko, Oleg. Sibirskiy marshrut. Presledovaniye religii v SSSR. Rasskazy, vospominaniya, arkhivnyye dokumenty, sobrannyye uchenym-arkhivistom, ochevidtsem opisannykh sobytiy. L’vіv: Favorit, 2002 [Голько, Олег. Сибирский маршрут. Преследование религии в СССР. Рассказы, воспоминания, архивные документы, собранные ученым-архивистом, очевидцем описанных событий. Львів: Фаворит, 2002].
Gol’ko, Oleg. Svіdki Egovi — sibіrs’kiy marshrut. L’viv: Favorit, 2002 [Голько, Олег. Свідки Єгови — сибірський маршрут. Львів: Фаворит, 2002].
Golko, Oleg. Świadkowie Jehowy — sybirski trakt. Transl. Stojak, Czesław. Wrocław: A propos, 2004.
Gol’ko, Oleg. Zagartovanі v Sibіru: dobіrka rozpovіdey ta arkhіvnikh dokumentіv, zіbranikh vchenim-arkhіvіstom, zhivim svіdkom bagat’okh opisanikh podіy. L’vіv: Literaturna agentsia Piramida, 2014 [Голько, Олег. Загартовані в Сибіру: добірка розповідей та архівних документів, зібраних вченимархівістом, живим свідком багатьох описаних подій. Львів: Лiтературна агенцia Пiрамiда, 2014].
Hajduk-Nijakowska, Janina. Żywioł i kultura: folklorystyczne mechanizmy oswajania traumy. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2005.
Jedlicki Jerzy. “Dzieje doświadczone i dzieje zaświadczone.” Dzieło literackie jako źródło historyczne. Ed. Stefanowska, Zofia, Sławiński, Janusz. 344–371. Warszawa: Czytelnik, 1978.
Kater, Michael H. “Die Ernsten Bibelforscher im Dritten Reich.” Vierteljahreshefte fur Zeitgeschichte, 17, no. 2, 1969: 181–218.
Kroczyliśmy wąską drogą. Wspomnienia Jana i Ireny Otrębskich. Ed. Boczek, Aleksandra. Wrocław: A propos, 2008.
Kusserow, Hans Werner. Fioletowe trójkąty. Rodzina Kusserowów. Autentyczna relacja naocznego świadka. Transl. Boczek, Aleksandra. Wrocław: A Propos, 2010.
Labocha, Janina. Tekst, wypowiedź, dyskurs w procesie komunikacji językowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.
Libiszowska-Żółtkowska, Maria. Konwertyci nowych ruchów religijnych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003.
Liebster, Max. Promyk nadziei w nawałnicy nazistowskiej. Historia ocalałego z holocaustu. Transl. Boczek, Aleksandra. Wrocław: A propos, 2008.
Liebster, Simone Arnold. W paszczy lwa. Mała dziewczynka stawia czoło reżimowi hitlerowskiemu. Transl. Boczek, Aleksandra. Wrocław: A propos, 2007.
Matelska, Aleksandra. “…w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce. Wrocław: A propos, 2009.
Mokritskiy, Sergey I. Put’ khristianina. Moskva: Osobaya kniga, 2012 [Мокрицкий, Сергей И. Путь христианина. Москва: Особая книга, 2012].
Nesomnennaya volya. Neobychaynoye muzhestvo obychnogo cheloveka. Istoriya vyzhivshego в нацистских концлагерях. Leopold Engleytner, god rozhdeniya 1905. Ed. Rammerstorfer, Bernard. Moskva: Osobaya kniga, 2011 [Несомненная воля. Необычайное мужество обычного человека. История выжившего в нацистских концлагерях. Леополд Энглейтнер, год рождения 1905. Ред. Раммерсторфер, Бернард. Москва: Особая книга, 2011].
Odintsov, Mihail I. Sovet Ministrov SSSR postanovlyayet: “vyselit’ navechno!”. Sbornik dokumentov i materialov o Svidetelyakh Iyegovy v Sovetskom Soyuze (1951–1985 gg.). Moskva: Art-Biznes-Tsentr, 2002 [Одинцов, Михаил И. Совет Министров СССР постановляет: «выселить навечно!». Сборник документов и материалов о Свидетелях Иеговы в Советском Союзе (1951–1985 гг.). Москва: Арт-Бизнес-Центр, 2002].
Porokhovnik, Mariyan. Radi imeni Tvoyego. Moskva: Osobaya kniga, 2017 [Пороховник, Мариан. Ради имени твоего. Москва: Особая книга, 2017].
Rodak, Paweł. “Wojna i zapis (o dziennikach wojennych).” Teksty Drugie, no. 6, 2005: 33–45.
Rokuszewska-Pawełek, Alicja. Chaos i przymus: trajektorie wojenne Polaków: analiza biograficzna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2002.
Rokuszewska-Pawełek, Alicja. “Druga wojna światowa: pamięć i tożsamość.” Kultura i Społeczeństwo, no. 3–4, 2001: 167–180.
Rurak, Pavel. Tri aresta za istinu. L’vіv: Literaturna agentsia Piramida, 2008 [Рурак, Павел. Три ареста за истину. Львів: Лiтературна aгенцia Пiрамiда, 2008].
Rzepa, Teresa, Leoński, Tymoteusz. “Co zniekształca i wspomaga pamięć autobiograficzną?”. Opuscula Sociologica, no. 2 (2), 2012: 121–132.
Schmidt, Hermine. Ocalona radość. Wspomnienia młodej dziewczyny z 1925–1945. Transl. Seifert, Danuta, Boczek, Aleksandra. Wrocław: A propos, 2009.
Shmidt, Khorst. Smert’ prikhodila v ponedel’nik. Avtobiografiya cheloveka, stavshego zhertvoy presledovaniy za otkaz sluzhit’ v natsistskoy armii. Moskva: Osobaya kniga, 2009 [Шмидт, Хорст. Смерть приходила в понедельник. Автобиография человека, ставшего жертвой преследований за отказ служить в нацистской армии. Москва: Особая книга, 2009].
Silliksaar, Silver. Schastlivy presleduyemyye za pravednost’. So vremen posledney stalinskoy ssylki 1951 goda. Pylva: Silver Silliksaar, 2017 [Силликсаар, Сильвер. Счастливы преследуемые за праведность. Со времен последней сталинской ссылки 1951 года. Пылва: Силликсаар, Сильвер, 2017].
Silliksaar, Silver. Sinasilmitsi Siberiga. Mälestusteraamat 1951. aasta küüditamisest. Tallin: EEsti Raamatu, 2001.
Smolińska, Teresa. Rodzina o sobie: folklorystyczny aspekt rodzinnej tradycji kulturowej. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, 1992.
Sulik, Monika. “Fotografia rodzinna w badaniach biograficznych — refleksje oraz inspiracje dydaktyczne.” Dyskursy Młodych Andragogów, no. 12, 2011: 238–248.
Szacka, Barbara. Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
Tabakowska, Elżbieta. “Wyznaczniki literackości w przekładzie tekstów ‘nieliterackich’.” Translatoryka. Koncepcje — Modele — Analizy. Ed. Grucza, Sambor, et al. 144–155. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Kulturologii i Lingwistyki Antropocentrycznej Uniwersytet Warszawski, 2013.
Więckiewicz-Archacka, Marta. “Od utrwalania do interakcji. Ewoluowanie praktyk autobiograficznych w internecie.” Autobiografia Literatura Kultura Media, no. 16, 2021: 167–179.
Zdanowicz-Cyganiak, Katarzyna. “Digital storytelling — sztuka dzielenia się opowieścią.” Perspektywy Kultury, no. 17 (2), 2017: 43–5.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-7523-4037
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
