Artykuł poświęcony jest odkryciu redaktora serii “Избран­ные стихи русских поэтов” (Wybrane wiersze poetów rosyjskich, 1914). Seria, na którą składa się pięć tomów, została zredagowana przez terrorystyczną rewolucjonistkę, Ksenię Pamfiłową (1881–1957), członkinię Organizacji Bojowej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (pseudonim partyjny — Irina), żonę znanego rewolucjonisty Lwa Zilberberga, straconego w Rosji w 1907 r. Po donosie prowokatora Azefa i aresztowaniu grupy, do której należała Pamfiłowa, udało jej się wymknąć z rąk policji i uciec na Zachód. Po tym jak osiadła we włoskiej wiosce rybackiej Cavi di Lavagna, we współpracy z towarzyszami broni, “grupą kompilatorów” (najprawdopodobniej Boris Sawinkow, Andriej Sobol i inni), przygotowała ten zbiór, który ukazał się w stolicy Rosji (w drukarni Michaiła Stasiulewicza).

Artykuł jest poświęcony tragicznej historii życia Caroli Neher — wybitnej aktorki niemieckiej, bliskiej współpracowniczki Bertolta Brechta. W latach 30. uciekła ona z nazistowskich Niemiec do Związku Radzieckiego i stała się jedną z ofiar Wielkiego Terroru. Losy artystki posłużyły jako temat wystawy zorganizowanej przez Międzynarodowe Stowarzyszenie „Memoriał” w 2017 roku oraz spektaklu teatralnego Memoria, wystawionego przez Centrum im. Меyerholda w Moskwie i wyreżyserowanego przez Anastasiję Patłaj.

W artykule dokonano analizy opowiadania Konstantina Paustowskiego Kara-Bugaz pod kątem występowania elementów estetyki socrealistycznej (odmiany gatunkowej zwanej powieścią produkcyjną) oraz rozwiązań typowych dla narracji kolonialnej. Utwór stanowi przykład łączenia wydawałoby się tych całkowicie odmiennych ideologii. Opowiadanie nawiązuje bezpośrednio do haseł towarzyszących programowi uprzemysłowienia państwa – głównego celu pierwszej radzieckiej pięciolatki. Celem pisarza jest przy tym nie tyle odtworzenie technologicznego procesu pracy, ile ukazanie jej sensu ukierunkowanego na kształtowanie dobrobytu ludzkości, na przekształcanie świata. Władza radziecka na terytorium Azji Środkowej ukazana została jako gwarant postępu i cywilizacji, przynoszący miejscowej ludności wzrost poziomu życia, edukację i możliwość wielorakiego rozwoju. Tym samym jej przedstawiciele występują nie w roli zwyczajnych kolonizatorów, lecz opiekunów, troszczących się o dobrobyt ziem będących częścią radzieckiego imperium.

Artykuł zawiera analizę obfitującej w szczegóły, unikatowej relacji nastolatka z podróży pociągiem z Moskwy do Taszkientu (30.10–18.11.1941). Syn Mariny Cwietajewej, ewakuujący się ze stolicy do Azji Środkowej, zapisuje na bieżąco w Dziennikach swoje obserwacje i bystre komentarze. Szesnastoletni Mur odkrywa przed
samym sobą i przed czytelnikiem rzeczywistą przyczynę podjęcia trudnej decyzji o wyjeździe: jest nią przemożna chęć spotkania się w Aszchabadzie z jedynym przyjacielem, Dmitrijem Sezemanem, z którym łączy go bardzo wiele jeszcze z czasów wspólnego pobytu w Paryżu. Kolejne długie postoje w szczerym polu czy
na zaniedbanych sowieckich stacjach dostarczają chłopakowi wielu spostrzeżeń na temat natury Rosjan i Rosji. Ten egodokument stanowi cenne źródło historyczne, obrazujące nie tylko życie Efrona, lecz także warunki ewakuacji zwykłych obywateli ZSRR podczas wielkiej wojny ojczyźnianej.

W systemie figuratywnym opowiadania Demidowa jedną z kluczowych ról odgrywają uzbrojeni strażnicy, zmuszający do ciężkiej pracy więźniów, którzy ledwo powłóczą nogami. W utworze pojawiają się nazwiska znanych postaci historycznych i literackich z różnych epok i narodów: Laue, Einstein, Balya i Cauchy, Hamlet i Horacy, Puszkin i Salieri. Ukazane analogie historyczne i przestrzenne nie są przypadkowe. Autorytarny rząd i przywilej kilku osób, myślących za wszystkich, przypominają narratorowi jednoosobowe dyktatury toczące wojnę z inteligencją. 

Tragiczna historia XX wieku odchodzi w przeszłość — nie pozostało przy życiu wielu reprezentatywnych świadków dziejów jego pierwszej połowy. Pozostają jednak zbiorowe praktyki pamięci i komemoracji. W artykule omówiono rodzaje praktyk pamięci zbiorowej odnoszące się do traumatycznych wydarzeń z historii XX wieku. Analizie poddane zostały kwestie etyczności współczesnego teatru dokumentalnego o represjach, medialne relacje z demontażu tablic pamiątkowych w Twerze, próby rebrandingu muzeum w Miednoje, walka o prawdę prowadzona przez historyka wojskowości Swietłanę Gierasimową i powstanie pomnika w Rżewie. Artykuł skłania do refleksji nad obliczami pamięci i jej stanem w świadomości współczesnych, technikami wnikania w pamięć w tekstach literackich i nieliterackich czy próbami pozbycia się jej.

W opracowaniu dokonano przeglądu tekstów memuarystycznych powstałych wśród mniejszościowej wspólnoty religijnej represjonowanej przez władze Związku Radzieckiego. Zwrócono uwagę na ich specyfikę, motywy spisywania swej historii, a także tematykę wspomnień. Autorzy najczęściej relacjonowali przebieg
deportacji na Syberię, surowe warunki życia i katorżniczą pracę. Opowiadali o pobytach w łagrach, pobiciach, inwigilacji oraz innych formach represji. Poza analizą wybranej problematyki omówiono rolę, jaką dziś pełnią badane teksty. Tworzą one nie tylko barwny dokument minionych zdarzeń, ale również są świadectwem składanym przez ofiary. Stanowią element praktyki kulturowej i służą między innymi budowaniu poczucia wspólnotowości, eksponowaniu wartości obowiązujących w obrębie grupy, a także promowaniu określonych wzorców zachowania, polegających na pozostawaniu wiernym swym przekonaniom i stawianiu oporu wobec
totalitaryzmu.

Cel artykułu stanowi próba uchwycenia i opisania zjawiska, jakim jest najnowsze rosyjskie kino kobiet, na tle zmiany zachodzącej od początku drugiej dekady XXI wieku w kinematografii światowej, tj. wzrostu liczby kobiet, które stają za kamerą. Cechami charakterystycznymi owego fenomenu są jego wielowymiarowość oraz różnorodność, co przejawia się m.in. w doborze tematów i środków stylistycznych. W artykule zwrócono uwagę na liczne czynniki wewnątrz- i okołofilmowe mające wpływ na dzieła reżyserek, takie jak osadzenie akcji filmu na szeroko rozumianej prowincji, dążenie do autentyczności (urzeczywistniające się np. w języku, którego używają bohaterowie) czy samowystarczalność, a także odbiór ich twórczości jako kina autorskiego. Na koniec na przykładzie konkretnych tytułów przybliżono najważniejsze obszary tematyczne kina kobiet, skupione wokół człowieka, jego tożsamości, intymności i relacji z naturą.

Artykuł dotyczy filmu dokumentalnego Welcome to Chechnya (2020) zrealizowanego w odpowiedzi na masową czystkę przedstawicieli mniejszości seksualnych, która rozpoczęła się w Republice Czeczeńskiej w 2017 roku. Głównym celem artykułu jest naświetlenie problemu społeczeństwa LGBTQIA+ w Rosji i Czeczenii oraz oddanie głosu ofiarom dyskryminowanych mniejszości, co dziś w obliczu wojny na Ukrainie wydaje się ważniejsze niż kiedykolwiek. W artykule przedstawiono sytuację prawną osób LGBTQIA+ w obu krajach, wskazano możliwe przyczyn braku akceptacji dla homoseksualizmu w Rosji i Czeczenii, przedstawiono oficjalne stanowisko Kremla w kwestii homoseksualizmu oraz wyjaśniono powody, dla których w filmie wykorzystano sztuczną inteligencję (AI).

Artykuł zawiera omówienie oraz krytyczną analizę i ocenę publikacji naukowej Ewy Komisaruk zatytułowanej Blokada Leningradu w doświadczeniu i diarystycznych narracjach kobiet (Olga Bergholc, Lubow Szaporina, Sofia Ostrowska) wydanej we Wrocławiu w 2021 r. Analizie poddano zarówno merytoryczną, jak i formalną stronę monografii.

Opowiadanie Jeleny Makarowej – pisarki, dziennikarki, pedagożki, arteterapeutki, kuratorki wystaw, członkini Międzynarodowego PEN Clubu, która w 1990 roku opuściła ZSRR, przenosząc się do Izraela, gdzie mieszka do dziś. W błyskotliwy, przewrotny, oparty na osobistym doświadczeniu, sposób Makarowa odsłania kulisy (nie)radzenia sobie społeczeństwa radzieckiego w skali mikro z nagłą zmianą narracji, kryzysem wartości, absurdami i gwałtownie następującymi po epoce zastoju przemianami politycznymi, społecznymi i kulturalnymi okresu pieriestrojki. A wszystko to na przykładzie Chimek – zamkniętego miasta w obwodzie moskiewskim – reprezentujących model państwa w miniaturze.