Miracula sanctorum Waldeberti et Eustasii została najprawdopodobniej napisana przez Adso z Montier-en-Der w połowie X wieku, w celu stworzenia i propagowania kultu świętego Waldeberta jako patrona opactwa Luxeuil. Poniższy artykuł - na podstawie analizy tekstowej Miracula... - ma na celu zbadanie genezy kultu relikwii św. Waldeberta, a także jego roli i znaczenia dla Luxeuil. Klasztor, podobnie jak inne opactwa w domenie karolińskiej, popadł w ruinę w wyniku podbojów normańskich i osłabienia władzy królewskiej w obliczu wzrostu lokalnej szlachty. Co więcej, w tym czasie rycerstwo zostało uznane za majątek królestwa, podczas gdy ich posiadłości ziemskie były nadal powiększane kosztem duchowieństwa. To z kolei zmusiło mnichów do samodzielnej próby odzyskania prestiżu klasztoru; w ten sposób stworzyli kult św. Waldeberta, trzeciego opata opactwa, który żył w VII wieku. Tekst napisany przez Adso miał przybliżyć genezę kultu, opisać jego pobożne życie i zasługi dla opactwa, a także zachęcić do pielgrzymowania do jego sanktuarium. Adso w swoich opisach kar, jakie czekają na tych, którzy prześladują sługi św. Waldeberta, a także cudownych uzdrowień, jakie czekają na tych, którzy go czczą, starał się stworzyć moralny przykład do naśladowania dla czcicieli. Kult, który pozostał najważniejszy dla mnichów, był również skierowany do rodzącego się rycerstwa. Adso stworzył wizerunek św. Waldeberta jako patrona rycerzy, podkreślając fakt, że przed swoim klasztornym nawróceniem reprezentował on ideał chrześcijańskiego rycerza, miles Christi, a po śmierci otoczył rycerzy opieką i wysłuchał ich modlitw. W ten sposób św. Waldebert miał stać się patronem rycerzy, a także przykładem moralnym, aby zmusić ich do zaakceptowania wyższości duchowieństwa i traktowania posiadłości należących do Kościoła katolickiego z należytą czcią. Kult relikwii św. Waldeberta stanowi przykład wczesnych prób reformy klasztornej oraz poprawy pozycji i statusu duchowieństwa.

Artykuł opisuje pochodzenie Agaty, żony królewicza angielskiego Edwarda Wygnańca. Autorka analizuje różne wersje jej pochodzenia w kontekście polityki zagranicznej opiekuna jej męża, wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Dyskusja na ten temat wciąż trwa, ale według autorki artykułu, analizując to zagadnienie w odniesieniu do polityki Jarosława Mądrego, lepsze podstawy naukowe ma wersja przedstawiona przez niemieckich badaczy.

Islandię XI wieku charakteryzowała wyjątkowa organizacja polityczno‑prawna na tle ówczesnej Europy. Nie było tam ani centralnej, ani terytorialnej władzy wykonawczej, czy to świeckiej, czy duchownej. Wprowadzona w 1096 roku dziesięcina była pierwszym regularnym podatkiem w Islandii. Miała ona decydujący wpływ na zmiany w organizacji tamtejszego Kościoła. Ponadto zapoczątkowała istotne przemiany w funkcjonowaniu islandzkiej społeczności, która stopniowo traciła swój anachroniczny charakter i coraz bardziej zaczynała upodabniać się do innych europejskich wspólnot. Autor artykułu stara się odpowiedzieć na szereg istotnych w tym kontekście pytań: jaką rolę odegrał islandzki Kościół w adaptowaniu nowego spojrzenia na władzę i jej funkcjonowanie? W jaki sposób zmiany te obrazowało nowe podejście elit wśród islandzkich osadników do egzekwowania prawa? W końcu: dlaczego, wobec politycznych wstrząsów na wyspie, jakie z owymi zmianami się wiązały, podległość królowi Norwegii okazała się jedynym słusznym rozwiązaniem?

This article examines the role played by honor in the 13th-century Icelandic Saga of Egil (composed roughly between 1220 and 1240). The theoretical and historiographical records of the concept of honor are analyzed in a general sense and in the context of the Icelandic Middle Ages. In addition, the author explores the honor-related vocabulary occurring in the saga to distinguish, based on it, its heroes who could serve as examples of honor. In turn, the last part of the article engages in a dialogue with the concept of honor conceived as a commodity and proposes an alternative reading of its meaning. In this view, honor is likened to inalienable wealth, and the author proves his hypothesis with a brief analysis of one of the saga's scenes.

Niniejszy artykuł ma na celu zbadanie podobieństw, zarówno w warstwie tekstowej, jak i koncepcyjnej, pomiędzy Jómsvíkinga saga oraz Harðar saga ok Hólmverja. Mimo że utwory te dzieli wiele różnic (należą do odrębnych gatunków, zostały napisane w różnych miejscach i czasach), to jednak nie sposób nie zauważyć, że łączy je niecodzienny dla sag motyw literacki: ustanowienie alternatywnych społeczności rządzących się własnymi prawami, lög þeirra. Po krótkim przybliżeniu recepcji krytycznej obydwu utworów, zarówno w świecie historii, jak i literaturoznawstwa, autorka artykułu skupia się na analizie porównawczej dwóch społeczności przedstawionych w tekstach — Jómsborgu, leżącego u ujścia Odry w basenie Morza Bałtyckiego, oraz islandzkiego Geirshólmru — by pokazać, w jaki sposób elitarne wojsko wikingów przedostało się do islandzkiego Hvalfjörður, porzucając tym samym zbrojny gród na rzecz naturalnej warowni. Artykuł ukazuje przyczyny owej wyprawy, interpretując ją przez pryzmat pojawiających się w obydwu utworach postaci królów, a także pojęć takich jak pokrewieństwo i przywództwo. Wnioski końcowe artykułu potwierdzają, że motywy zawarte w Jómsvíkinga saga są konstytutywne dla światopoglądu Islandczyków.

Poniższy artykuł stanowi próbę studium fenomenu ludzkiej ciekawości świata, która w średniowieczu ulegała znacznym przemianom, przejawiającym się w różnych formach. Autor analizuje światopogląd jednego z najaktywniejszych uczestników i twórców renesansu XII wieku, Waltera Mapa (ok. 1130-1209/1210), wieloletniego dworzanina na dworze Henryka II Angielskiego i Eleonory Akwitańskiej. Jego pozycja na dworze królewskim pozwoliła Mapowi na częste podróże po całej Europie, zarówno w ramach królewskiego orszaku, jak i na własną rękę, co ułatwiło stworzenie jego jedynego pisemnego dzieła, De nugis curialium, które zawiera jego przemyślenia i obserwacje z podróży. Dokładna analiza tych spostrzeżeń i opis charakterystyki ich przedmiotu pozwalają z kolei poszerzyć ogólną wiedzę na temat ludzkiej ciekawości świata u szczytu średniowiecza.

Niniejszy artykuł poświęcony jest niezbadanym epizodom udziału księcia Księstwa Galicyjsko-Wołyńskiego Lwa Daniłowycza w walce o tron krakowski w latach 1280-1300. Po nieudanej próbie działania jako następca swojego bezdzietnego szwagra Bolesława V w 1280 r., co stało się wynikiem wojny z księciem krakowskim Leszkiem Czarnym aż do jego śmierci w 1288 r., Lew Daniłowycz nadal brał udział w tej walce, wspierając przychylnych mu wnioskodawców. Następnie w latach 1289-1290 została przyłączona ziemia lubelska, co zostało zaakceptowane przez księcia krakowskiego Henryka IV Probusa. W badaniach szeroko wykorzystywane są źródła łacińskie i współczesna literatura polska.

Próba obalenia Bolesława Wstydliwego jako najwyższego księcia Polski i powołania Władysława Opolczyka na tron krakowski w 1273 r. pozostaje kwestią sporną wśród historyków. Artykuł ma zatem na celu ponowne przyjrzenie się przyczynom buntu i powodom, dla których szlachta poparła Władysława. Ponadto autor stara się przeanalizować teorie dotyczące zwolenników i przeciwników Bolesława Wstydliwego. W przeszłości dominująca teoria dotycząca przyczyn buntu skupiała się wyłącznie na polityce zagranicznej Bolesława. Według tej teorii szlachta była niezadowolona z poparcia Bolesława dla jego teścia, Beli IV, w odniesieniu do konfliktu między Czechami a Węgrami, który dotyczył dziedzictwa Babenbergów. Niewiele jest jednak dowodów na poparcie tej hipotezy jako jednej z przyczyn buntu przeciwko Bolesławowi. Podobnie fakt wyznaczenia Leszka Czarnego na następcę tronu krakowskiego nie powinien być traktowany jako przyczyna buntu. Istniało wiele potencjalnych źródeł konfliktu i niepokojów społecznych, takich jak polityka Bolesława wobec soli i jego próby usunięcia dotychczas potężnych rodów (Gryfici, Odrowążowie) ze znaczących pozycji władzy. Można więc wyliczyć kilka zachęt do zdrady wśród przedstawicieli obu rodów. Jednocześnie należy wspomnieć, że dążenia do detronizacji Bolesława nie należy utożsamiać z jednomyślną solidarnością rodów szlacheckich. Wśród zaangażowanych w bunt łatwiej wskazać tych, którzy pozostali wierni prawowitemu władcy, trudniej natomiast zidentyfikować tych, którzy poparli Władysława Opolczyka. Należy jednak wspomnieć, że rodzina Topór najprawdopodobniej nie stanęła na czele buntu, a rola biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa również pozostaje niejasna.

Autor podejmuje zagadnienie relacji opactw cysterskich z pograniczem rozumianym jako ziemie położone wzdłuż granicy, na pograniczu różnych sfer osadniczych, np. ziem osiadłych i nieosiadłych, czy w pobliżu granic państwowych. Ponadto stara się odpowiedzieć na pytanie o silny nacisk na misję cywilizacyjną obecny w wierszu mnicha z Lubiąża. Omawiając proces fundacyjny zakonu cystersów na Węgrzech, w Czechach i w Polsce, autor dochodzi do wniosku, że istnieje spora ilość informacji na temat procesu pozyskiwania przez cystersów niezasiedlonych ziem. Wymienia następujące opactwa uważane za wyjątkowe centra ekspansji: Heiligenkreuz, Zirc, Szentgotthárd, Cârţa (Kerc), Spišský Štiavnik (Savnik), Plasy, Pomuk, Osek, Nížkov, Žďár, Vyšši Brod, Zlata Koruna, Velehrad, Vizovice, Lubiąż, Wąchock, Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Rudy, Doberlug, Zemsko, Ludźmierz. Ponadto podkreśla znaczenie lasów wśród wszystkich ziem nadanych Zakonowi. Las, jako miejsce odosobnienia i dzikości, odgrywa ważną rolę w cysterskich ideałach, jednak istnieją liczne przykłady energicznej kolonizacji lasów przez zakon. Jak zauważa autor, fakt, że opactwo w Lubiążu otrzymało i zaakceptowało rozległe obszary leśne w sześciu różnych lokalizacjach (łącznie siedem tysięcy lenn), nie był podyktowany koniecznością zapewnienia przetrwania opactwa. Wręcz przeciwnie, powodem była chęć dalszej ekspansji i budowy nowych klasztorów. Sukcesy te z kolei pomagały budować mit o znaczącej roli cystersów jako kolonizatorów pogranicza. W przypadku Lubiąża mit ten był dodatkowo wzmacniany przez istnienie słynnych opactw cysterskich założonych w XIII wieku.

Artykuł proponuje nowe, odrębne spojrzenie na wczesne dzieje Będzina, które znacząco różni się od wcześniejszych ujęć. Punktem wyjścia dla poniższych badań jest zapis nazwy sąsiadującej z Będzinem wsi Małobądz, którą można przetłumaczyć jako Mały Będzin lub Stary Będzin. Można zatem przyjąć, że tereny po obu brzegach Czarnej Przemszy stanowiły de facto jedną osadę. Tym samym nazwa „Będzin” obejmowała całe to terytorium. Zgodnie z zaproponowaną hipotezą, pierwotna osada powstała na prawym brzegu Czarnej Przemszy, na ziemiach należących do księstwa opolsko-raciborskiego. Ta pierwsza wieś, o nazwie Będzin (później Małobądz), była początkowo wzmiankowana w dokumentach urzędowych w 1301 r., a w XIII w. otrzymała prawa miejskie (osada na prawie niemieckim). Ponadto pierwsze wzmianki o wybudowanym na tym terenie kościele pochodzą z 1308 r., a kaplica św. Doroty, znajdująca się w Małobądzu i wzmiankowana w dokumentach urzędowych w 1522 r., mogła stanowić jedną z pozostałości pierwszego kościoła w Będzinie. Artykuł datuje pierwszą osadę na lewym brzegu Czarnej Przemszy na pierwszą połowę XIV wieku. Początkowo w miejscu wczesnośredniowiecznego drewnianego grodu powstał zamek, prawdopodobnie dzięki staraniom Władysława Łokietka, który następnie został przebudowany i rozbudowany za czasów Kazimierza Wielkiego. Ponadto, staraniem Kazimierza Wielkiego, przed 1358 r. w sąsiedztwie zamku (dokładnie: pod zamkiem, łac. sub castro) powstało miasto, zlokalizowane na niezamieszkałych gruntach i mające konkurować gospodarczo z osadami na prawym brzegu Czarnej Przemszy, zwłaszcza z miastem Czeladź. Tę decyzję Kazimierza Wielkiego można z kolei interpretować jako zadośćuczynienie za warunki traktatu w Namslau z 1348 r., który rozwiał resztki nadziei na powrót Śląska do Królestwa Polskiego.

Historia powstania i rozwoju sieci parafii jest bez wątpienia jednym z kluczowych tematów w badaniach poświęconych życiu społecznemu polskich społeczności lokalnych w średniowieczu. Nie inaczej jest w przypadku diecezji wrocławskiej na Śląsku. W XIII i XIV wieku diecezja była świadkiem szybkiego rozwoju hierarchii kościelnej i infrastruktury. Południowa część diecezji, obejmująca archidiakonat opolski, jest przedmiotem badań od dziesięcioleci. Temat początków wspomnianej sieci pozostaje w ścisłym związku z najwcześniejszym osadnictwem Górnego Śląska, w tym Koźla. Choć Koźle po raz pierwszy zostało założone na przełomie XI i XI wieku, nie sposób odtworzyć hierarchii kościelnej, która sięgałaby czasów sprzed czternastego wieku. Mimo zmagań historyków wiek XII stanowi swoistą pustkę duszpasterską. Dopiero wiek XIII przyniósł gwałtowne zmiany. W drugiej połowie stulecia w tutejszych osadach powstawały liczne kościoły, co znajduje swoje odzwierciedlenie w źródłach pisanych. Koźle, mimo niejasnych początków najstarszej organizacji parafialnej, stało się siedzibą archiprezbiteratu. Do końca XIV w. osiągnęło swój ostateczny kształt i stan ten pozostał niezmieniony aż do reformacji. Jedynym wyjątkiem jest miejscowa kaplica z XV wieku, podczas gdy historia kolejnego kościoła sięga czasów reformacji.

Poniższy artykuł ma na celu sprostowanie istniejących zapisów historiograficznych dotyczących genealogii rodu Chodeckich herbu Ogon. Autor twierdzi, że podskarbi koronny Andrzej Miłośnik z Lubina, Umienia i Chocza, przodek rodu Chodeckich herbu Ogon; starosta ziemi halickiej Mikołaj Parawa; i Jakub Kuropłoch z Burzenina nie byli synami Andrzeja z Lubina, majstra dobrzyńskiego, lecz synami Dobiesława z Lubina i Umienia, sędziego dobrzyńskiego. Piotr z Górek i Lubina był z kolei ich najstarszym bratem, a tym samym pierworodnym synem sędziego. Ponadto Dobiesław z Umienia i Lubina, chorąży mniejszy dobrzyński; Marcin z Umienia, zastępca sędziego okręgowego łęczyckiego; Paweł z Umienia oraz Elżbieta, żona kasztelana sandomierskiego Klemensa Wątróbki ze Strzelec. Nie ulega wątpliwości, że sędzia Dobiesław był dwukrotnie żonaty. Do jego dzieci z pierwszego małżeństwa należeli: Piotr z Górek i Lubina, Andrzej Miłośnik, Mikołaj Parawa i Jakub Kuropłoch. Jego druga żona, Świętochna, wdowa po Mikołaju z Tumusina, urodziła Dobiesławowi troje dzieci: Dobiesława, Marcina i Pawła. Z kolei jego córka Elżbieta urodziła się najprawdopodobniej w wyniku jego krótkiego związku, który miał miejsce pomiędzy śmiercią jego pierwszej żony a ślubem ze Świętosławą. Ponieważ jednak Elżbieta mogła urodzić się ze Świętosławy, nie sposób wykluczyć takiej możliwości. Ponadto „Andrzej z Lubina herbu Ogon”, pantler dobrzyński w latach 1402-1414 wydaje się być postacią fikcyjną, powszechnie myloną z Andrzejem ze Starorypina, bratem Jana Rasza; Eberhardem, rektorem rypińskim; Piotrem z Bieganowa.

Artykuł koncentruje się na analizie procesu instalacji władzy książęcej w przestrzeni miejskiej Lwowa w drugiej połowie XIV wieku. Bada sposoby symbolicznego i instytucjonalnego zaznaczania obecności władzy zwierzchniej w mieście w kontekście integracji Rusi Czerwonej z Królestwem Polskim po 1349 roku. Szczególną uwagę poświęcono badaniu roli zamku, jako miejsca fizycznego i symbolicznego zakorzenienia nowej władzy, a także relacji między administracją królewską a społecznością miejską. Artykuł przedstawia proces przejmowania przestrzeni Lwowa przez przedstawicieli monarchy, ze szczególnym uwzględnieniem kancelarii królewskiej, sądownictwa, systemu podatkowego oraz urzędów. Podkreślona zostaje rola fundacji kościelnych, w szczególności klasztoru dominikanów i katedry łacińskiej, jako instrumentów władzy symbolicznej i narzędzi wpływu kulturowego. Autor analizuje też, jak władza królewska adaptowała się do zastanych struktur lokalnych i w jaki sposób lokalne elity były integrowane w system administracyjny i społeczny. Przedstawiono również napięcia, jakie pojawiały się na styku nowych i starych porządków, a także mechanizmy ich łagodzenia. Artykuł stanowi ważny głos w dyskusji nad metodami sprawowania władzy w średniowiecznych miastach na pograniczu kultur i tradycji politycznych, podkreślając znaczenie przestrzeni miejskiej jako areny rywalizacji i kompromisu pomiędzy centrum a peryferią.

Artykuł stanowi omówienie roli itinerarium Kazimierza Jagiellończyka w badaniach nad jego panowaniem oraz funkcjonowaniem Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego w drugiej połowie XV wieku. Długie rządy Kazimierza były okresem przełomowym, zwłaszcza ze względu na personalną unię dwóch państw, która doprowadziła do pogłębienia różnic między nimi. W Wielkim Księstwie Litewskim coraz silniejsze stawały się dążenia separatystyczne bojarstwa litewskiego i ruskiego, co sprzyjało powstawaniu klasy ziemiańskiej oraz zwiększało poczucie odrębności od Korony. W polityce zagranicznej Kazimierz starał się kontynuować ekspansję wschodnią, jednak sukcesy Iwana III, w tym opanowanie Nowogrodu w 1478 roku, zachwiały pozycją Litwy. Odtworzenie szlaków podróży Kazimierza (itinerarium) pozwala zrozumieć, jak potrzeby polityczne wpływały na praktykę przebywania władcy w różnych częściach państwa. Dokumenty kancelaryjne, źródła narracyjne oraz wcześniejsze badania umożliwiają rekonstrukcję tras podróży i analizę ich znaczenia. Omawiana publikacja, której recenzję zawiera tekst, stanowi nowy wkład w badania nad itinerarium Kazimierza Jagiellończyka, przewyższając wcześniejsze opracowania dokładnością, krytycznym podejściem do źródeł i szerokością ujęcia.

Recenzowana monografia Wioletty Zawitkowskiej stanowi próbę całościowego ujęcia politycznych zabiegów o następstwo tronu po Władysławie Jagielle, koncentrując się na latach 1422–1434. Autorka ukazuje kulisy dążeń pary królewskiej — Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej — do zapewnienia sukcesji swoim synom, Władysławowi i Kazimierzowi, mimo poważnych przeszkód politycznych, dynastycznych i religijnych. Książka przedstawia działania Jagiełły i wspierającego go wielkiego księcia litewskiego Witolda w kontekście rywalizacji wewnętrznej z elitą polityczną Królestwa Polskiego, zwłaszcza z obozem skupionym wokół biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Praca porusza również kwestie stosunków polsko-litewskich, ukazując napięcia wynikające z różnego rozumienia unii obu państw: Polacy skłaniali się ku inkorporacji, Litwini optowali za równorzędnością. Autorka rekonstruuje także próbę koronacji Witolda na króla Litwy jako element szantażu politycznego wobec polskiej szlachty. Zawitkowska prezentuje Zofię Holszańską jako aktywną uczestniczkę polityki dynastycznej, co stanowi rewizję wcześniejszych ocen jej roli. Recenzent jednak wskazuje na niedostatki pracy: niewystarczające polemiki ze współczesną historiografią, brak precyzji metodologicznej, fragmentaryczne wykorzystanie źródeł oraz niepełne uwzględnienie alternatywnych interpretacji, zwłaszcza badań Jerzego Sperki i Janusza Kurtyki. Mimo to monografia wnosi nowe spojrzenie na skomplikowaną grę polityczną w schyłkowym okresie panowania Jagiełły.

Recenzowana monografia Ilony Matejko-Peterki stanowi przełomowe opracowanie ikonografii pieczęci książąt legnicko-brzeskich z lat 1242–1675, będące wynikiem gruntownych badań sfragistycznych. Autorka, odchodząc od tradycyjnego podejścia do pieczęci jako jedynie narzędzi kancelaryjnych, traktuje je jako nośniki ideowych komunikatów i narzędzia budowania wizerunku władzy. Praca koncentruje się na analizie treści symbolicznej pieczęci, ich funkcji reprezentacyjnej oraz ewolucji ikonografii na tle zmian politycznych, kulturowych i społecznych. Choć recenzja wskazuje na drobne nieścisłości terminologiczne i edytorskie, takie jak błędne nazwy heraldyczne czy niejasności w zapisie sygnatur archiwalnych, nie podważa to wartości merytorycznej pracy. Wręcz przeciwnie — monografia uznana została za istotny wkład w rozwój polskiej sfragistyki, historii heraldyki oraz studiów nad komunikacją symboliczną władzy. Stanowi ona także ważne źródło dla badaczy dziejów Śląska i dynastii Piastów. Publikacja została wyróżniona Nagrodą im. Adama Heymowskiego, co potwierdza jej wysoki poziom naukowy i znaczenie w środowisku historycznym.

Artykuł recenzyjny omawia edycję księgi rachunkowej oznaczonej sygnaturą nr 21 z zespołu Rachunków Królewskich przechowywanego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Edycja ta, opracowana przez czeskiego badacza Petra Kozáka i węgierską historyczkę Krisztinę Rábai, dokumentuje skład dworu królewicza, a następnie króla Zygmunta I Jagiellończyka w latach 1493–1510. Obejmuje 329 kart i zawiera imienne wykazy 168 tzw. dworzan konnych oraz innych funkcjonariuszy dworskich. Zapiski w języku łacińskim informują o dacie przyjęcia do służby, liczbie koni, wysokości i terminach wypłat tzw. strawnego oraz zmianach w liczebności pocztów. Wprowadzenie poprzedzające edycję źródła, napisane po czesku i angielsku, zawiera analizę kontekstu politycznego oraz charakterystykę fizyczną rękopisu. Edytorzy ograniczyli przypisy do minimum, rezygnując z objaśnień osobowych i rzeczowych, co recenzent uznaje za istotny mankament. Brakuje także głębszej identyfikacji miejscowości i terminów występujących w źródle. Mimo niedoskonałości formalnych publikacja jest cenna dla badaczy epoki jagiellońskiej, ukazując nie tylko skład personalny dworu Zygmunta Jagiellończyka, lecz także codzienne mechanizmy jego funkcjonowania. Z uwagi na zasięg terytorialny monarchii Jagiellonów, edycja ta stanowi ważne źródło dla historyków Polski, Litwy, Czech i Węgier. Inicjatywa podjęta przez zagranicznych badaczy wpisuje się w coraz większe zainteresowanie rachunkowością monarszą jako podstawą badań nad elitami władzy późnośredniowiecznej Europy Środkowej.

Recenzowana monografia „Spadkobiercy Witolda. Wojna dynastyczna w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 30. XV wieku” autorstwa Sergieja Polechowa stanowi kompleksowe i nowatorskie opracowanie konfliktu politycznego, który rozgorzał w Wielkim Księstwie Litewskim po śmierci wielkiego księcia Witolda w 1430 roku. Autor przedstawia wojnę między Świdrygiełłą a Zygmuntem Kiejstutowiczem nie tylko jako starcie personalne, lecz jako przejaw głębokich napięć politycznych i społecznych w obrębie elity WKL. Polechow wykorzystuje szeroki zakres źródeł — kroniki, korespondencję dyplomatyczną, dokumenty aktowe — poddając je krytycznej analizie. Na podstawie materiału źródłowego rekonstruuje kontekst społeczno-polityczny, analizuje prozopografię bojarstwa i ocenia znaczenie polityki zewnętrznej Świdrygiełły, wskazując ją jako kluczowy czynnik jego upadku. Nowatorskim aspektem publikacji jest odrzucenie narodowych stereotypów historiograficznych oraz skupienie się na wewnętrznej dynamice WKL. Autor podkreśla ciągłość instytucjonalną i rolę elit politycznych jako czynnika stabilizującego państwo w okresie kryzysu dynastycznego. Książka zawiera również liczne załączniki, w tym itineraria książąt, edycję nieznanych źródeł oraz wykaz stronników Świdrygiełły. Dzieło wyróżnia się wysokim poziomem edytorskim oraz metodologiczną precyzją. Stanowi istotny wkład w badania nad dziejami Europy Środkowo-Wschodniej, otwierając nowe perspektywy interpretacyjne dla analizy konfliktów politycznych i przemian wewnętrznych w średniowiecznym WKL.

Recenzowana praca Marka Miki dotyczy stosunków książąt opawskich i raciborskich z husytami na Górnym Śląsku w pierwszej połowie XV wieku. Autor podjął próbę przedstawienia polityki lokalnych władców wobec ruchu husyckiego, uwzględniając ich działania militarne, postawy ideowe i zmieniające się relacje z czeskimi „bożymi bojownikami”. Książka składa się z pięciu rozdziałów i opiera się głównie na źródłach pisanych w języku czeskim oraz polskich opracowaniach historycznych. Mika przedstawia genealogię Przemyślidów opawsko-raciborskich i omawia rozwój ruchu husyckiego, jednak jego analiza często pomija istotne źródła i opracowania, co wpływa na wiarygodność niektórych ustaleń. Praca zawiera błędy faktograficzne i nieścisłości, np. błędne datowanie wydarzeń czy powtarzające się fragmenty tekstu. Mimo to autorowi udało się poprawnie zidentyfikować niektóre kluczowe kwestie, takie jak znaczenie konfederacji grodkowskiej z 1427 r. czy lokalizacja bitwy pod Rybnikiem. Książka zawiera również omówienie legend husyckich z regionów obecnego Śląska. Praca, choć porusza istotny temat, cierpi na brak krytycznej analizy literatury przedmiotu oraz wybiórcze traktowanie źródeł, co znacząco wpływa na jej wartość merytoryczną. Potencjał tematu nie został w pełni wykorzystany, a publikacja wymagałaby głębszej refleksji metodologicznej i większego zaangażowania badawczego.

Artykuł stanowi szczegółowe sprawozdanie z interwencyjnych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2015 roku wewnątrz kościoła św. Idziego w Krakowie, podjętych w związku z planowanym remontem oraz instalacją podposadzkowego ogrzewania. Prace badawcze objęły cztery sondaże zlokalizowane w obrębie nawy i przybudówki kościoła, a ich celem było nie tylko rozpoznanie stanu zachowania murów, lecz także weryfikacja hipotezy o istnieniu centralnego filara gotyckiego. Już w początkowej fazie badań odsłonięto fragment wielobocznej bazy filara, potwierdzając tym samym istnienie jednofilarowego układu architektonicznego, charakterystycznego dla XIV-wiecznych kościołów krakowskich. Odkrycie to pozwoliło przypisać kościół św. Idziego do grupy gotyckich świątyń związanych z kręgiem budowlanym Kazimierza Wielkiego. Dodatkowo, badania ujawniły użytkowy poziom brukowy sprzed wzniesienia obecnego kościoła, co może wskazywać na sakralny charakter tego terenu już wcześniej. Nie odnaleziono jednak jednoznacznych pozostałości wcześniejszej świątyni, choć brak typowych warstw osadniczych i ukształtowanie terenu sprzyjają takiej hipotezie. Wyniki badań pozwalają lepiej zrozumieć strukturę kościoła, jego przemiany na przestrzeni wieków oraz kontekst przestrzenny i funkcjonalny wcześniejszego założenia.

Artykuł prezentuje wyniki kompleksowych badań architektoniczno-archeologicznych rotundy na Górze Zamkowej w Cieszynie, uznawanej za najlepiej zachowany kościół wczesnośredniowieczny na Śląsku. Obiekt, mimo licznych przebudów w XIX i XX wieku, zachował znaczną część pierwotnej struktury. Prace badawcze, prowadzone w latach 2013–2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Śląska Cieszyńskiego, miały na celu uzupełnienie wiedzy o rotundzie oraz weryfikację jej datowania i funkcji. W ramach wykopalisk odkryto fundamenty sześciu przypór, co dowodzi istnienia gotyckiej fazy przekształceń obiektu i sugeruje, że nie pełniły one funkcji konstrukcyjnej, lecz dekoracyjną. Przeanalizowano również relikty najstarszych poziomów użytkowych, w tym drewnianą drogę z XI–XII wieku i warstwy osadnicze zawierające ceramikę wczesnośredniowieczną oraz zabytki starsze, jak narzędzia krzemienne i fragmenty kultury puchowskiej. Na podstawie odkryć zaproponowano nowe datowanie rotundy na połowę XII wieku, wiążąc ją z okresem funkcjonowania kasztelanii lub powstaniem księstwa cieszyńskiego. Podkreślono konieczność dalszych badań w celu identyfikacji sąsiadującej zabudowy o funkcji rezydencjonalnej. Wnioski te stanowią istotny wkład w debatę nad chronologią i funkcją rotundy oraz rozwojem wczesnośredniowiecznego Cieszyna.

Artykuł omawia dwie ważne publikacje dotyczące średniowiecza, które ukazały się w Rumunii i Mołdawii w 2015 roku. Pierwsza z nich, zatytułowana Orient et Occident. Construction des identités en Europe médiévale, została zredagowana przez Luminiţę Diaconu i stanowi zbiór artykułów pokonferencyjnych. Konferencja, zorganizowana przez Centrum Studiów nad Średniowieczem Uniwersytetu w Bukareszcie, poświęcona była relacjom między Wschodem a Zachodem w kontekście budowania tożsamości od późnej starożytności do późnego średniowiecza. Na szczególną uwagę zasługuje artykuł Ovidiu Cristei, analizujący symbolikę działań wojennych Bogdana III w kontekście jego ataku na Polskę w 1509 roku. Autor interpretuje zachowanie władcy mołdawskiego jako akt symbolicznej deklaracji wojny wobec całego Królestwa Polskiego. Druga publikacja, Dialogul civilizaţiilor. Interferenţe istorice şi culturale, to księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Victorowi Tvircunowi, zawierająca artykuły w językach angielskim i rosyjskim. Porusza ona tematykę historycznych i kulturowych relacji cywilizacji, w tym także polsko-mołdawskich kontaktów od starożytności po czasy nowożytne. Znalazły się w niej m.in. teksty dotyczące duchowości w literaturze serbskiej, roli kobiet w średniowiecznej Gruzji oraz militarnego wsparcia Władysława Jagiełły wobec rycerzy walczących z Zakonem Krzyżackim. Obie publikacje stanowią istotny wkład w badania nad kontaktami międzykulturowymi i historią regionu Europy Środkowo-Wschodniej.