Żeby było normalnie. W jaki sposób początek opowieści o trzydziestoleciu literatury najnowszej wyznacza jej koniec
Abstrakt
W artykule przedstawiono kategorię i pojęcie normalności jako centralne dla dyskursów krytycznoliterackich lat dziewięćdziesiątych XX wieku i początku XXI wieku. Udokumentowano funkcje i sensy tego pojęcia, a równocześnie przedstawiono je w szerszej perspektywie społeczno-politycznej, w kontekście rozważań nad tą kategorią jako kluczową dla transformacji całego obszaru Europy Środkowo-Wschodniej (Alexander Kiossev, Magda Szcześniak, Iwan Krastew–Stephen Holmes). Centralnym problemem rozważanym w artykule jest specyfika samego pojęcia – niemającego konkretnej treści, nazywającego raczej samo pragnienie czy oczekiwania niż to, co upragnione lub oczekiwane. Tak rozumiana kategoria normalności sprzyja wygaszaniu dyskusji, pozoruje porozumienie. W artykule prześledzono konsekwencje popularności tej kategorii dla narracji o literaturze najnowszej. Pokazano, że w historii polskiej krytyki po 1989 roku normalność przybrała początkowo funkcję ogólnego określenia na stan pożądanej rzeczywistości literackiej / życia literackiego (zorientowany głównie na różnorodność, wielość, horyzontalność), natomiast około roku 2000 zmienił się zakres znaczeniowy kategorii i zaczęła ona obejmować stan faktyczny (marginalizację znaczenia literatury, brak platformy dla krytyki, komodyfikację książki).
Słowa kluczowe
normalność; krytyka; transformacja; rok 1989; realizm kapitalistyczny; Iwan Krastew; Stephen Holmes; rynek
Bibliografia
Budzyk Kazimierz, 1946: O Franciszku Siedleckim wspomnienie. „Pamiętnik Literacki”, nr 3–4, s. 375–386.
Czapliński Przemysław, 2004: Efekt bierności. Literatura w czasie normalnym. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Czapliński Przemysław, 2011: Resztki nowoczesności. Dwa studia o literaturze i życiu. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Czapliński Przemysław, Śliwiński Piotr, red., 2006: Normalność i konflikty. Rozważania o literaturze i życiu literackim w nowych czasach. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
Drenda Olga, 2016: Duchologia. Rzeczy i ludzie w latach transformacji. Karakter, Kraków.
Dunin Kinga, 2003: Normalka. W: Była sobie krytyka… Wybór tekstów z lat dziewięćdziesiątych i pierwszych. W oprac. i ze wstępem Dariusza Nowackiego i Krzysztofa Uniłowskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 92–99. (Pierwodruk: „Kurier Czytelniczy – Megaron” 2000, nr 65).
Dunin Kinga, 2004: Czytając Polskę. Literatura polska po 1989 roku wobec dylematów nowoczesności. W.A.B., Warszawa.
Dunin Kinga, red., 2009: Polityka literatury. Krytyka Polityczna, Warszawa.
Fisher Mark, 2009: Capitalist Realism. Zero Books, Winchester–Washington.
Garnett Simon, Krastev Ivan, Papp Reka Kinga, 2019: „The Future Was Next to You”. An Interview with Ivan Krastev on ’89 and the End of Liberal Hegemony. „Eurozine”, 28.10.2019. https://www.eurozine.com/the-future-was-next-to-you/ [dostęp: 10.05.2021].
Gawin Dariusz, 2000: Wstęp [w części: Narodziny polskiej demokracji. Nadzieje, obawy, oczekiwania]. W: Spór o Polskę 1989–99. Wybór tekstów prasowych. Wstęp, wybór i układ Paweł Śpiewak. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 24–26.
Grupiński Rafał, Kiec Izolda, 1997: Niebawem spadnie błoto czyli Kilka uwag o literaturze nieprzyjemnej. Obserwator, Poznań.
[Hasło:] Normalny. Słownik Języka Polskiego PWN. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/normalny;5460685.html [dostęp: 10.05.2021].
Hirsch Helga, Dutkiewicz Rafał, 2020: Krastev się myli. Polska nie naśladuje Zachodu. Polska jest Zachodem. „Gazeta Wyborcza”, 25.01.2020. https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,25629572,polska-nie-nasladuje-zachodu-polska-jest-zachodem.html [dostęp: 10.05.2021].
Kiossev Alexander, 2008: The Oxymoron of Normality. „Eurozine”, 4.01.2008. https://www.eurozine.com/the-oxymoron-of-normality/ [dostęp: 10.05.2021]. Tekst w wersji nieco zmienionej: Normality and Normalization. W: Atlas of Transformation. Eds. Zbyněk Baladran, Vit Havranek. http://monumenttotransformation.org/atlasof-transformation/html/n/normalization/normality-and-normalization-alexander-kiossev.html [dostęp: 10.05.2021].
Koehler Krzysztof, 2006: Nie będzie „zdrady klerków”. Rzecz o kryzysie krytyki literackiej w III Rzeczypospolitej. W: Normalność i konflikty. Rozważania o literaturze i życiu literackim w nowych czasach. Red. Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 63–70.
Kozicka Dorota, 2012: Od Kopciuszka do…? O potyczkach feminizmu z krytyką literacką. W: Eadem: Krytyczne (nie)porządki. Studia o współczesnej krytyce literackiej w Polsce. Universitas, Kraków, s. 198–212.
Kozicka Dorota, Cieślak-Sokołowski Tomasz, red., 2007: Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Krastew Ivan, Holmes Stephen, 2020: Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców. Tłum. Aleksandra Paszkowska. E-book, format epub. Krytyka Polityczna, Warszawa. (Pierwodruk: The Light that Failed. Why the West Is Losing the Fight for Democracy. Pegasus Books, New York–London 2019).
Literatura w uścisku mediów, 2000. [Rozmowa redakcyjna]. „Res Publica Nowa”, nr 7, s. 49–60.
Nowacki Dariusz, 2006: Dwie normalności. O literaturze i życiu literackim lat dziewięćdziesiątych. W: Normalność i konflikty. Rozważania o literaturze i życiu literackim w nowych czasach. Red. Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński. Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 19–30. (Pierwodruk: „FA-art” 2001, nr 1, s. 15–21).
Orski Mieczysław, 1995: A mury runęły. Książka o nowej literaturze. Wydawnictwo Wacław Bagiński, Wrocław.
Ostaszewski Robert, 2001: Krajobraz po karnawale, albo normalność dla początkujących. „Kresy”, nr 45/46, s. 68–72.
Redaktor Biblioteki, [b.r.w.]: Formy zaangażowania. https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/debaty/formy-zaangazowania/ [dostęp: 10.05.2021].
Skurtys Jakub, 2021: Strategie niezaangażowania, czyli jak przeczekać zwrot polityczny. W: Idem: Wiersz… i cała reszta. Rozważania o poezji i krytyce po 1989 roku. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 287–316.
Stokfiszewski Igor, 2007a: Poezja a demokracja. „Tygodnik Powszechny”, nr 10, s. 13.
Stokfiszewski Igor, 2007b: Poezja uników. „Gazeta Wyborcza”, 8.02.2007, s. 15.
Szcześniak Magda, 2016: Wstęp. W: Eadem: Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Bęc Zmiana i Instytut Kultury Polskiej UW, Warszawa, s. 9–37.
Szcześniak Magda, Krawiec Zofia, 2016: Projekt normalność. Rozmowa z Magdą Szcześniak. [Rozmawiała Zofia Krawiec]. Dwutygodnik.com. https://www.dwutygodnik.com/artykul/6800-projekt-normalnosc.html [dostęp: 10.05.2021].
Śliwiński Piotr, 2002: Przygody z wolnością. Uwagi o poezji współczesnej. Znak, Kraków.
Śliwiński Piotr, 2007: Świat na brudno. Szkice o poezji i krytyce. Prószyński i S-ka, Warszawa.
Świrek Krzysztof, 2015: VHS i faza przejściowa polskiego kapitalizmu. „Widok”, nr 11. http://widok.hmfactory.com/index.php/one/article/view/315/637 [dostęp: 10.05.2021].
Uniłowski Krzysztof, 2002: Chcieliśmy rynku… „Teksty Drugie”, nr 1/2, s. 259–268.
Uniłowski Krzysztof, 2008: Kup pan książkę! Szkice i recenzje. FA-art, Katowice.
Uniłowski Krzysztof, 2013: Prawo krytyki. O nowoczesnym i ponowoczesnym pojmowaniu literatury. FA-art, Katowice.
Werner Andrzej, 1993: Szczęśliwy powrót do przeklętej normalności. „Gazeta Wyborcza”, nr 83, s. 9.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
