Przepisywanie pamięci. Performansy piśmienne na murach Stoczni Gdańskiej
Abstrakt
Stocznia Gdańska pełni wiele funkcji we współczesnych praktykach i dyskursach pamięci. Jest punktem wyjścia różnorodnych poszukiwań animacyjnych, antropologicznych i artystycznych przetwarzających doświadczenie polskiej transformacji oraz jego konsekwencji społecznych i politycznych. Wieloznacznie odczytywane są też mury Stoczni – jako miejsce znaczeniowo szczególnie gęste dla kulturowego imaginarium: symbolizujące inicjatywy obywatelskie pozwalające otwarcie negocjować reguły życia społecznego lub zamknięty i coraz bardziej odległy nam kulturowo świat pracy społeczności fabrycznych skazanych po 1989 roku na społeczną peryferyzację. Autorka tekstu przygląda się działaniom animacyjno-artystycznym związanym z murami Stoczni po 2012 roku, głównie projektowi Stocznia jest kobietą Stowarzyszenia Arteria oraz działaniom animacyjno-muralowym Iwony Zając. Przyjmuje perspektywę antropologii słowa i historii mówionej, aby zadać pytania o inicjowane przez działania artystyczne wokół Stoczni procesy tożsamościowe związane z płcią, klasą, ciałem i techniką oraz o obecność i nieobecność muru jako ważnego katalizatora tych procesów.
Słowa kluczowe
Stocznia Gdańska; transformacja 1989; tożsamość; performans piśmienny; praktyki kulturowe; polityki pamięci
Bibliografia
Anna Zgliczyńska. [Transkrypcja rozmowy]. https://stocznia-jest-kobieta.org/archiwum [dostęp: 9.01.2021].
Araya Pedro, 2010: NO + (Chile 1983–2007). Uwagi o piśmie kontestacyjnym. W stronę pragmatycznej antropologii pisma. W: Antropologia pisma. Od teorii do praktyki. Red. Philippe Artičres, Paweł Rodak. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 93–113.
awe, 2014: Iwona Zając. Stocznia – Murale (dokumentacja) 2010. Ekologia i Sztuka. Think Tank Feministyczny. 19.07.2014. http://www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny/articles.php?article_id=786 [dostęp: 9.01.2021].
Baer Monika, 2009: Transformacje transformacji. O problemach antropologii postsocjalizmu. W: Antropologiczne badania zmiany kulturowej. Społeczno-kulturowe aspekty transformacji systemowej w Polsce. Red. Konrad Górny, Mirosław Marczyk. Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 33–56.
Barbara Salach, rozmowa przeprowadzona w grudniu 2015 roku. [Transkrypcja]. Pobrano z: https://stocznia-jest-kobieta.org/archiwum/files/original/47d549c67116b2bf4ffbde939ce8d67b.pdf [13.07.2021].
Borowiak Barbara, 2016: Uwikłane w relacje z władzą. Z czym się zgadzamy pisząc o robotnicach. W: Stocznia kobiet. Stowarzyszenie Arteria, Gdańsk–Gdynia, s. 251–260.
Brylowska Małgorzata, 2013: Stoczniowy mur zniknął, ale sztuka przetrwa w sieci. trojmiasto.pl, 22.05.2013. https://kultura.trojmiasto.pl/Stoczniowy-mur-zniknal-ale-sztuka-przetrwa-w-sieci-n69053.html [dostęp: 14.07.2021].
Bucholc Marta, 2012: Konserwatywna utopia kapitalizmu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Buchowski Michał, 1996: Klasa i kultura w okresie transformacji. Antropologiczne studium przypadku społeczności lokalnej w Wielkopolsce. Drawa, Poznań.
Buchowski Michał, 2018: Czyściec. Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Clément Gilles, 2019: Manifest trzeciego krajobrazu. Tłum. Marta Turnau. „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”, nr 3. https://autoportret.pl/artykuly/manifest-trzeciego-krajobrazu/ [dostęp: 9.07.2021].
Cud ciężkiej pracy. Rozmowa z Iwoną Zając. [Rozmawiała Magda Grabowska]. Sztukapubliczna.pl. https://sztukapubliczna.pl/pl/cud-ciezkiej-pracy-iwona-zajac/czytaj/22 [dostęp: 9.01.2021].
Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności. https://zabytek.pl/pl/obiekty/gdansk-stocznia-gdanska-miejsce-narodzin-solidarnosci [dostęp: 13.07.2021].
Gierczak Julia, 2016: Materiały znalezione, miejsca odebrane. Sztuka o kobietach, przez kobiety i dla kobiet na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej. W: Stocznia kobiet. Stowarzyszenie Arteria, Gdańsk–Gdynia, s. 191–202.
Głowiński Michał, 1991: Marcowe gadanie. Komentarze do słów 1966–1971. „PoMost”, Warszawa.
Głowiński Michał, 1993: Peereliada. Komentarze do słów 1976–1981. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Hirsch Marianne, 2012: Post-memory Generation: Writing and Visual Culture after Holocaust. Columbia University Press, New York.
Karaś Dorota, 2018: Stocznia Gdańska została pomnikiem. „Gazeta Wyborcza. Trójmiasto”, 14.12.2018. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,24273996 [dostęp: 9.01.2021].
Karpowicz Agnieszka, 2009: Panoptykon pisma. „Kultura Współczesna”, nr 2 (60), s. 151–163.
Katka Krzysztof, 2018: Kolejny dźwig Stoczni Gdańskiej zostanie uratowany. Pomogła Strefa Ekonomiczna. „Gazeta Wyborcza. Trójmiasto”, 31.08.2018. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,22960439 [dostęp: 9.01.2021].
Marcus George E., 1995: Ethnography in/of the World System. The Emergence of Multi-Sited Ethnography. „Annual Review of Anthropology”, vol. 24, s. 95–117.
Osterhammel Jürgen, 2020: Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata. Red. nauk. i posł. Witold Molik. Tłum. Izabela Drozdowska-Broering et al. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Paszek Paweł, [w druku]: „Itinerarium ex post” albo teren, który uchodzi. W: Bycie w terenie / Being out in the land / Estar en el terreno. Red. Aleksandra Kunce. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Penn Shana, 2003: Sekret „Solidarności”. Kobiety, które pokonały komunizm w Polsce. Tłum. Maciej Antosiewicz. Wydawnictwo WAB, Warszawa.
Petrucci Armado, 2010: Pismo. Idea a przedstawienie. Przekł. Anna Osmólska-Mętrak. Red. nauk. Jakub Kujawiński. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Poprzednie edycje. https://stocznia-jest-kobieta.org/poprzednie-edycje/ [dostęp: 9.01.2021].
Rakowski Tomasz, 2009: Łowcy, zbieracze, praktyki niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Rakowski Tomasz, 2011: Teren, czas, doświadczenie. O specyfice wiedzy antropologicznej po zwrocie krytycznym. W: Teren w antropologii. Praktyka badawcza we współczesnej rzeczywistości kulturowej. Red. Tarzycjusz Buliński, Mariusz Kairski. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, s. 131–149.
Reboul Olivier, 1980: Kiedy słowo jest bronią. Tłum. Joanna Arnold. W: Język i społeczeństwo. Wybrał i wstępem opatrzył Michał Głowiński. Przekł. Joanna Arnold et al. Czytelnik, Warszawa, s. 299–337.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności”. Dz.U. 2018, poz. 2506. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180002506/O/D20182506.pdf [dostęp. 9.01.2021].
Sulima Roch, 2000: O imionach widywanych na murach. W: Idem: Antropologia codzienności. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 53–91.
Szcześniak Magda, 2016: Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Fundacja Bęc Zmiana–Instytut Kultury Polskiej. Wydział Polonistyki. Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Szydłowska Agata, 2018: Od solidarycy do TypoPolo. Typografia a tożsamości zbiorowe w Polsce po roku 1989. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław.
Śpiewak Paweł, 2005: Pamięć po komunizmie. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
„Teksty Drugie” 2015, nr 4: Performanse piśmienne. Urszula Ściubeł. [Transkrypcja rozmowy]. https://stocznia-jest-kobieta.org/archiwum [dostęp: 9.01.2021].
Zańko Piotr, 2012: „Zabijemy was słowami”. Prowokacja kulturowa w przestrzeni miejskiej i w internecie. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Znak Dziedzictwa Europejskiego dla historycznego zespołu obiektów Stoczni Gdańskiej oraz ECS. https://ecs.gda.pl/title,Znak_Dziedzictwa_Europejskiego,pid,432.html [dostęp: 9.01.2021].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
