Mieczysław Porębski – pisarz bytu i mitu. Lektura „Z." Szymutką
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony interpretacji wybranych motywów Z. Po-wieści – jedynego stricte beletrystycznego dzieła krytyka i teoretyka sztuki Mieczysława Porębskiego – w kontekście koncepcji i studiów Stefana Szymutki. Ten śląski literaturoznawca był szczególnie zainteresowany twórczością Teodora Parnickiego, z którą nieraz porównuje się wspomnianą „postmodernistyczną” powieść historyczną. Z. Po-wieść ukazuje wędrówkę tytułowego bohatera, odradzającego się Z., poprzez dzieje cywilizacji europejskiej. Fabuła taka obrazuje konfrontację z „wielką historią” (historią-bytem) i służy stworzeniu pewnej całościowej wizji. W komparatystycznej lekturze wypowiedzi Szymutki i książki Porębskiego (oraz niektórych jego innych tekstów) uwypuklony został problem relacji między historią, rzeczywistością a literaturą, szczególnie istotny dla obu bohaterów artykułu. O ile Szymutko wyraźnie przeciwstawia literaturę (domenę słów) empirycznej rzeczywistości historycznej, o tyle Porębski głosi apologię tej pierwszej jako narzędzia stawiania czoła dziejowości i obrony jednostkowej egzystencji. Pomimo okrucieństwa rzeczywistości historycznej twórczość artystyczna, która z nią koresponduje, pozwala osiągnąć katharsis i jedyną nieusuwalną „przyjemność historii” (sformułowanie Szymutki). Według Porębskiego podobnie działa mit, należący wraz z literaturą do tak zwanej sfery trzeciej wartości logicznej. Literatura zaś posiada zdolność do nadawania mitycznej – ponadczasowej – aktualności temu, co akcydentalne i efemeryczne.
Słowa kluczowe
Mieczysław Porębski; Stefan Szymutko; Z. Po-wieść; powieść historyczna; filozofia historii
Bibliografia
Bakuła Bogusław, 1994: Powieść historyczna a postmodernizm. „Opera Slavica”, T. 3, s. 27–39.
Borowski Tadeusz, 2003: Poezja. Oprac. Tadeusz Drewnowski, Justyna Szczęsna. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Czermińska Małgorzata, 1974: Teodor Parnicki. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Deptuła Bogusław et al., 2011: Archiwa. Ocalona biblioteka prof. Porębskiego. Rozmowa z J. Porębskim, T. Fiałkowskim, R. Krynickim, M. Poprzęcką, J. Gondowiczem. Dwutygodnik.com. https://www.dwutygodnik.com/artykul/2445-archiwa-ocalona-biblioteka-prof-porebskiego.html [dostęp: 13.06.2022].
Domańska Ewa, 2009: Przyczynek do biografii intelektualnej Haydena White’a. W: Hayden White: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 315–345.
Juszczyk Andrzej, 2004: Retoryka a poznanie. Powieściopisarstwo Teodora Parnickiego. Universitas, Kraków.
Koziołek Ryszard, 2001: Wstęp. W: Teodor Parnicki: Tylko Beatrycze. Wstęp Ryszard Koziołek. Oprac. tekstu i koment. Ireneusz Gielata. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. VII–CLII.
Koziołek Ryszard, 2009: Koniec Zgody albo powrót interpretacji. „Opcje”, nr 1, s. 76–79.
Łukasiewicz Jacek, 1991: Historia jako autobiografia. „Dekada Literacka”, nr 18 (23), s. 1, 4.
Mieczysław Porębski o sztuce nowej i najnowszej, 1998. W: Rozmowy na koniec wieku. Red. Katarzyna Janowska, Piotr Mucharski. T. 2. Znak, Kraków, s. 133–145.
Nietzsche Friedrich, 1994: Pisma pozostałe 1876–1889. Wybór, tłum. i przedmowa Bogdan Baran. Inter Esse, Kraków.
Nora Pierre, 2009: Między pamięcią i historią: Les lieux de Mémoire. Tłum. Paweł Mościcki. W: Tytuł roboczy: archiwum. Red. Andrzej
Leśniak, Magdalena Ziółkowska. T. 2. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 4–12.
Nycz Ryszard, 1984: Sylwy współczesne. Problem konstrukcji tekstu. Instytut Badań Literackich PAN–Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Nycz Ryszard, 2000: Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Wyd. 2. Universitas, Kraków.
Parnicki Teodor, 1959: Słowo i ciało. Powieść z lat 201–203. Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa.
Poprawa Adam, 1990: Otwarty dialog wewnętrzny. „Odra”, nr 10, s. 97–99.
Porębski Mieczysław, 1989: Z. Po-wieść. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Porębski Mieczysław, 1996: „Te rzeczy nigdy się nie zdarzyły, ale są zawsze”. „Tygodnik Powszechny”, nr 36, s. 8–9.
Porębski Mieczysław, 1999: Fugimus Troas. W: Już się ma pod koniec starożytnemu światu… Zmierzch, schyłek, upadek w historii sztuki. Red. Maria Poprzęcka. Arx Regia, Warszawa, s. 9–20.
Porębski Mieczysław, 2002: Logika krasnoludków. W: Idem: Polskość jako sytuacja. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 27–41.
Porębski Mieczysław, 2004a: Dyskurs. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 275–290.
Porębski Mieczysław, 2004b: Nieborów 1986. Zagrożona wartość. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 26–41.
Porębski Mieczysław, 2004c: Transgresja. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 293–306.
Porębski Mieczysław, 2011a: Spotkanie z Ablem. W: Idem: Spotkanie z Ablem. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 204–240.
Porębski Mieczysław, 2011b: Synowie Boga. W: Idem: Spotkanie z Ablem. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 103–137.
Porębski Mieczysław, Czerni Krystyna, 2002: Interesują mnie drzewa, a nie las. Z profesorem Mieczysławem Porębskim rozmawia Krystyna Czerni. „Nowe Książki”, nr 10, s. 4–9.
Porębski Mieczysław, Hussakowska Maria, 2004: Europejskość jako sytuacja. Z Mieczysławem Porębskim rozmawia Maria Hussakowska. „Dekada Literacka”, nr 2, s. 52–61.
Szkaradnik Katarzyna, 2012: (Trzecia) wartość (logiczna) mitu – wokół myśli Mieczysława Porębskiego. „Maska”, nr 14, s. 5–16.
Szymutko Stefan, 1992: Zrozumieć Parnickiego. Gnome Books, Katowice.
Szymutko Stefan, 1996: Parnicki – ostatni pisarz bytu. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Kontynuacje. Red. Alina Brodzka, Lidia Burska. Instytut Badań Literackich. Wydawnictwo, Warszawa, s. 103–113.
Szymutko Stefan, 1997: Parnicki: między historią a literaturą. Od „Aecjusza, ostatniego Rzymianina” do „Słowa i ciała”. „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 79–94.
Szymutko Stefan, 1998a: Powieść historyczna i spór o byt (krytyczno-literacka recepcja powieści historycznej w latach 1945–1960). W: Idem: Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i w literaturoznawstwie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 33–60.
Szymutko Stefan, 1998b: Wstęp: Niewyrażalna i niedostępna rzeczywistość. W: Idem: Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i literaturoznawstwie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 9–29.
Szymutko Stefan, 2004: Starożytny wiek dziewiętnasty. „Ostatnia powieść” Teodora Parnickiego. „FA-art”, nr 3/4, s. 120–123.
Szymutko Stefan, 2006a: Historia i ciało. „Srebrne orły” Teodora Parnickiego. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 55–83.
Szymutko Stefan, 2006b: Od autora. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 7–10.
Szymutko Stefan, 2006c: Trud pokrzepiania serc albo samotność pozytywisty. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 34–54.
Szymutko Stefan, 2008: Teodor Parnicki for ever. „Śląsk”, nr 8, s. 66–67.
Szymutko Stefan, 2010: Mistyka Teodora Parnickiego. „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 87–101.
Tomczok Paweł, 2010: Stefan Szymutko – wspomnienie, pożegnanie. „Teksty Drugie”, nr 1/2, s. 347–352.
Uniłowski Krzysztof, 1999: Poszukiwacze zaginionej rzeczywistości. „FA-art”, nr 4, s. 76–83.
Uniłowski Krzysztof, 2006: Granice nowoczesności. Proza polska i wyczerpanie modernizmu. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
White Hayden, 2009a: Przedmowa. W: Idem: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 9–18.
White Hayden, 2009b: Teoria literatury i pisarstwo historyczne. Tłum. Tomasz Dobrogoszcz. W: Hayden White: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 19–60.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-4639-8873
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
