Chwasty i ptaki – fotografia między ekokrytyką, studiami ekokulturowymi i wizualną kulturą ekologiczną
Abstrakt
W artykule poddano analizie stworzone przez dwie polskie artystki prace – Endling Diany Lelonek (2022) i Plantae malum Anny Kędziory (2021). Obie artystki płynnie poruszają się między fotografią a instalacjami przestrzennymi. Ukazując obiekty i obrazy niczym eksponaty naukowe, opowiadają o relacji między człowiekiem a środowiskiem naturalnym, ujawniają mechanizmy wykluczania i eksterminacji. Słowo „endling” oznacza ostatniego przedstawiciela gatunku. Z kolei „plantae malum” to określenie „chwastów”, postrzeganych z perspektywy antropocentrycznej jako „złe rośliny” i dlatego przeznaczonych do likwidacji. Prace Lelonek i Kędziory są nie tylko wizualne i przestrzenne, lecz także „intertekstualne” w sensie tkania narracji o środowisku, bogate w odniesienia kulturowe i naukowe skojarzenia. Wybrane studia przypadków usytuowano w kontekście badań ekokulturowych (Ewa Rewers), ekokrytyki (Timothy Clark) i wizualnej kultury ekologizmu (koncepcja T.J. Demosa). Każda z tych koncepcji podkreśla kulturowo-naturowe uwikłania utworów artystycznych oraz – jak w przypadku wizualnej kultury ekologizmu – potrzebę porzucenia tradycyjnej estetyki na rzecz badania prawno-polityczno-ekonomicznych relacji wpływających na obieg obrazów.
Słowa kluczowe
fotografia; kultura środowiskowa; ekokrytyka; herbologia; wymieranie gatunków; Anna Kędziora; Diana Lelonek; antropocen
Bibliografia
Abriszewski Krzysztof, 2012: Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Universitas, Kraków.
Adamczewski Kazimierz, 2014: Odporność chwastów na herbicydy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Aloi Giovanni, 2018: Speculative Taxidermy: Natural History, Animal Surfaces, and Art in the Anthropocene. Columbia University Press, New York.
Avgerinou Maria D., Petterson Rune, 2011: Toward a Cohesive Theory of Visual Literacy. „Journal of Visual Literacy”, vol. 30, no. 2, s. 1–19.
Barad Karen, 2007: Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning. Duke University Press, Durham–London.
Barthes Roland, 1995: Światło obrazu. Przeł. Jacek Trznadel. KR, Warszawa.
Barthes Roland, 2006: Retoryka obrazu. Przeł. Zbigniew Kruszyński. W: Ut pictura poesis. Red. Marek Skwara, Seweryna Wysłouch. słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 137–158.
Bazin André, 1963: Film i rzeczywistość. Przeł. Bolesław Michałek. WAiF, Warszawa.
Berger John, 1999: O patrzeniu. Przeł. Sławomir Sikora. Fundacja Aletheia, Warszawa.
Berger John, Mohr Jean, 1995: Another Way of Telling. Vintage International, New York.
Brylska Aleksandra, 2020: Społeczne uchwastowienie. W poszukiwaniu sposobów bycia z odrzuconymi. „Prace Kulturoznawcze”, T. 24, nr 3, s. 77–91. https://doi.org/10.19195/0860-6668.24.3.5.
Burgin Victor, 1986: Seeing Sense. W: Idem: The End of Art Theory: Criticism and Postmodernity. Humanities Press, New York, s. 51–70.
Callon Michel, 2014: Wprowadzenie do socjologii translacji. Udomowienie przegrzebków i rybacy znad zatoki Saint-Brieuc. Przeł. Marta Agata Chojnacka. W: Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów. Red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 289–334.
Cembrzyńska Patrycja, 2014: Martwy przedmiot fotografii. Woskowane ciała. „Kultura Współczesna”, nr 2 (82), s. 69–81.
Clark Timothy, 2011: The Cambridge Introduction to Literature and Environment. Cambridge University Press, Cambridge.
DeLanda Manuel, 2016: Assemblage Theory. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Demos T.J., 2016: Decolonizing Nature: Contemporary Art and the Politics of Ecology. Sternberg Press, Berlin.
Demos T.J., 2019: Ecology-as-Intrasectionality. „Panorama. Journal of the Association of Historians of American Art”, vol. 5, no. 1, s. 1–2. https://doi.org/10.24926/24716839.1699.
Derrida Jacques, 1993: Farmakon. Przeł. Krzysztof Matuszewski. W: Jacques Derrida: Pismo filozofii. Wybrał i przedm. opatrzył Bogdan Banasiak. [Wyd. 2]. Inter Esse, Kraków, s. 39–62.
Flusser Vilém, 1994: Ku uniwersum obrazów technicznych. Przeł. Andrzej Gwóźdź. W: Po kinie?… Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych. Red. Andrzej Gwóźdź. Universitas, Kraków, s. 53–67.
Harman Graham, 2013: Traktat o przedmiotach. Przeł. Marcin Rychter. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Haynes Deborah J., 2015: New Materialism? Or, The Uses of Theory. W: The Art of the Real: Visual Studies and New Materialisms. Eds. Roger Rothman, Ian Verstegen. Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne, s. 8–26.
Henning Michelle, 2006: Skins of the Real: Taxidermy and Photography. W: Bryndís Snæbjörnsdóttir, Mark Wilson: Nanoq: Flat Out and Bluesome. A Cultural Life of Polar Bears. Black Dog Publishing, London, s. 137–147.
Ingold Tim, 2007: Materials Against Materiality. „Archeological Dialogues”, no. 14, s. 1–16.
Juelskjær Malou, Schwennesen Nete, 2012: Intra-active Entanglements: An Interview with Karen Barad. „Kvinder, Køn & Forskning”, no. 1–2, s. 10–23. https://doi.org/10.7146/kkf.v0i1-2.28068.
Kędziora Anna, 2021–2022: Plantae malum [wystawa]. Kuratorzy: Dominika Karalus, Wojciech Luchowski. Galeria Fotografii pf, CK Zamek w Poznaniu, 6.11.2021–9.01.2022.
Kluszczyński Ryszard W., red., 2011: W Stronę Trzeciej Kultury / Towards The Third Culture. The Co-Existence of Art, Science and Technology. Goethe Instytut w Warszawie–Nadbałtyckie Centrum Kultury, Warszawa–Gdańsk.
Krześlak-Kandziora Maria, 2022: Wołanie w pustkę. O ptakach, które zniknęły. Wielkopolska. Kultura u Podstaw, 5.04.2022. https://kulturaupodstaw.pl/wolanie-w-pustke-o-ptakach-ktore-zniknely/ [dostęp: 21.09.2023].
Latour Bruno, 2010: Splatając na nowo to, co społeczne. Przeł. Aleksandra Derra, Krzysztof Abriszewski. Universitas, Kraków.
Lelonek Diana, 2022a: Atlas śmiecioroślin. Galeria Miejska Arsenał, Poznań.
Lelonek Diana, 2022b: Endling [wystawa]. Kuratorzy: Dominika Karalus, Wojciech Luchowski. Galeria Fotografii pf, CK Zamek w Poznaniu, 10.02–6.04.2022.
Łubieński Stanisław, 2022: Ostatnia pieśń [ulotka wystawy]. Galeria Fotografii pf, CK Zamek w Poznaniu.
Marder Michael, 2012: Resist Like a Plant! On the Vegetal Life of Political Movements. „Peace Studies Journal” vol. 5, no. 1, s. 24–32. Pobrano z: http://peacestudiesjournal.org/wp-content/uploads/2015/01/PSJVol-5-Issue-1-2012.pdf [21.09.2023].
Michałowska Marianna, 2012: Foto-teksty. Związki fotografii z narracją. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Michelson Alan, 2017: A Short History of Visual Literacy: The First Five Decades. „Art Libraries Journal”, vol. 42 (2), s. 95–98. https://doi.org/10.1017/alj.2017.10.
Mitchell William J.T., 1994: Picture Theory. The University of Chicago Press, Chicago–London.
Mitchell William J.T., 2005: What Do Pictures Want? The Lives and Loves of Images. University of Chicago Press, Chicago–London.
Mitchell William J.T., 2008: Visual Literacy or Literary Visualcy? W: Visual Literacy. Ed. James Elkins. Routledge, New York–London, s. 11–21.
Nycz Ryszard, 1993: Tekstowy świat: poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Olsen Bjørnar, 2013: W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Przeł. Bożena Mądra-Shallcross. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Ptaszyńska Aneta A., 2019: Antropocen, wielkie przyspieszenie i insektagedon. „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych”, nr 325, s. 553–560. https://doi.org/10.36921/kos.2019_2570.
Rewers Ewa, 2017: Humanistyka wobec koncepcji „kulturynatury”. „Teksty Drugie”, nr 1, s. 163–175.
Rybicka Elżbieta, 2021: Nieużytki: redefinicje. W: Refugia. (Prze)trwanie transgatunkowych wspólnot miejskich. Red. Monika Bakke. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu–Galeria Miejska Arsenał, Poznań, s. 56–67.
Seddon Philip J., Moehrenschlager Axel, Ewen John, 2014: Reintroducing Resurrected Species: Selecting DeExtinction Candidates. „Trends in Ecology & Evolution”, vol. 3 (29), s. 140–147.
Simons Jon, 2008: From Visual Literacy to Image Competention. W: Visual Literacy. Ed. James Elkins. Routledge, New York–London, s. 77–90.
Snæbjörnsdóttir Bryndís, Wilson Mark, 2018: Beyond Plant Blindness. https://snaebjornsdottirwilson.com/category/projects/beyond-plant-blindness/ [dostęp: 8.05.2023].
Szczypiorska-Mutor Małgorzata, 2016: Praktyki fotograficzne i teksty kultury. Inwersja, metamorfoza, montaż. Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa.
Tabaszewska Justyna, 2011: Zagrożenia czy możliwości? Ekokrytyka – rekonesans. „Teksty Drugie”, nr 3, s. 205–220.
Tabaszewska Justyna, 2018: Ekokrytyczna (samo)świadomość. „Teksty Drugie”, nr 2, s. 7–16. https://doi.org/10.18318/td.2018.2.1.
Wandzel Anna, 2018: Sztuka roślin „Teksty Drugie”, nr 2, s. 272–283. https://doi.org/10.18318/td.2018.2.17.
Webster Robert M., Erickson Bruce, 1996: The Last Word?. „Nature”, vol. 380, no. 386. https://doi.org/10.1038/380386c0.
Wieczorkiewicz Anna, 2000: Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia. słowo / obraz terytoria, Gdańsk.
Witek Michał, 2020: Rzecz o historii naturalnej, zwierzęcych skórach i sztuce – recenzja „Spekulatywnej taksydermii” („Speculative Taxidermy”) Giovanniego Aloiego. „Przegląd Kulturoznawczy”, nr 3 (45), s. 301–311. https://doi.org/10.4467/20843860PK.20.029.12589.
Zamorska Magdalena, 2021: Bylica pospolita, „synfitonizm” i ekspozycje roślinno-ludzkich historii. „Kultura Współczesna”, nr 1 (113), s. 60–73. https://doi.org/10.26112/kw.2021.113.05.
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-4968-9710
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
