„Umarli stanęli w moich oczach”. Wizualna widmowość w poezji Tadeusza Różewicza

Bartosz Kowalik

doi:10.31261/SSP.2023.22.03

Opublikowane: 2023-12-13

Tom 22 Nr 2 (2023)

„Umarli stanęli w moich oczach”. Wizualna widmowość w poezji Tadeusza Różewicza

Bartosz Kowalik

Dział: Rozprawy i artykuły

https://doi.org/10.31261/SSP.2023.22.03

Abstrakt

Autor artykułu podejmuje próbę analizy występującego w wielu wierszach Tadeusza Różewicza fenomenu, który polega na szczególnej relacji między widzeniem, obrazowością i wizualnością a pojawianiem się (czy powracaniem) umarłych. Zjawisko to jest interpretowane głównie w odniesieniu do widmontologii Jacques’a Derridy oraz Teorii widzenia Władysława Strzemińskiego i jego pojęcia powidoku. Punktem wyjścia analizy jest rekonstrukcja ambiwalentnego stanowiska Różewicza dotyczącego relacji obraz – poezja (jednoczesne podkreślanie przez poetę prymatu wizualności w jego wyobraźni oraz pragnienie odrzucenia estetycznego obrazu-metafory). Poprzez odczytania konkretnych utworów Różewicza (głównie Wiersza pisanego o świcie, Spojrzała w słońce, Światła cienia) autor artykułu dowodzi, że w analizowanej twórczości dochodzi do kontaminacji postrzegania i pamiętania, w którym teraźniejszość naznaczona jest widmowym, nieusuwalnym śladem przeszłości, a pamięć zapośredniczona przez wizualność. Wskazuje również na skomplikowaną relację między życiem i śmiercią (światłem i ciemnością), a także etyczne zorientowanie omawianego zjawiska, odnosząc je do Derridiańskiej widmowej etyczności.

Słowa kluczowe:

powidok , widmo , Tadeusz Różewicz , Jacques Derrida , Władysław Strzemiński , widmontologia

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kowalik, B. (2023). „Umarli stanęli w moich oczach”. Wizualna widmowość w poezji Tadeusza Różewicza. Śląskie Studia Polonistyczne, 22(2), 1–19. https://doi.org/10.31261/SSP.2023.22.03

Cited by / Share

Bibliografia

Agamben Giorgio, 2008: Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III). Przeł. Sławomir Królak. Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
Google Scholar

Alphen Ernst van, 2009: W pułapce wizerunków. Przeł. Roma Sendyka. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 124–143.
Google Scholar

Bartos Ewa, 2012: Anatomia oka, czyli o Różewiczowskim postrzeganiu. W: Różewicz: dodawanie. Red. Ewa Bartos, Marta Cuber. Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, Katowice, s. 13–26.
Google Scholar

Cieślak Robert, 2013: Widzenie Różewicza. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Dąbrowski Tadeusz, 2004: Fragmentaryczne widzenie. Transpozycja teorii widzenia Władysława Strzemińskiego na grunt literacki. „Twórczość”, nr 10, s. 78–85.
Google Scholar

Derrida Jacques, 2016: Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka. Przeł. Tomasz Załuski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Derrida Jacques, 2018: Nie, apokalipso, nie teraz! W: Idem: O apokalipsie. Przeł. Iwona Boruszkowska, Krzysztof Wojtasik. Posłowie Iwona Boruszkowska, Michał Koza. Red. Jolanta Szafrańska. Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, Kraków, s. 13–188.
Google Scholar

Derrida Jacques, 2021: W końcu nauczyć się żyć. Przeł. i posłowie Piotr Sadzik. Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, Kraków.
Google Scholar

Derrida Jacques, Roudinesco Elisabeth, 2016: Z czego jutro… Dialog. Przeł. Waleria Szydłowska. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Franczak Jerzy, 2021: Latentna katastrofa epoki atomu. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 1, s. 39–55.
Google Scholar

Kłosiński Krzysztof, 1999: Imię Róży. „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 5–20.
Google Scholar

Kłosowski Mateusz, 2018: Powidoki wiersza. Eksperyment lektury poezji Bolesława Leśmiana. „Przestrzenie Teorii”, nr 29, s. 179–213.
Google Scholar

Kordys Jan, 2012: Spojrzenie Meduzy. „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–38.
Google Scholar

Kowalik Bartosz: Obrazy, widma i powidoki umarłych w twórczości Tadeusza Różewicza. „Teksty Drugie” 2021, nr 3, s. 272–289. https://doi.org/10.18318/td.2021.3.18.
Google Scholar

Kunz Tomasz, 2005: Strategie negatywne w poezji Tadeusza Różewicza. Od poetyki tekstu do poetyki lektury. Universitas, Kraków.
Google Scholar

Kwiatkowska Agnieszka, 2016: Powidok intertekstualny. „Forum Poetyki”, zima. Pobrano z: http://fp.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2016/02/AKwiatkowska_PowidokIntertekstualny_ForumPoetyki_zima2016.pdf [5.12.2023].
Google Scholar

Laplanche Jean, Pontalis Jean-Bertrand, 1996: Słownik psychoanalizy. Przeł. Ewa Modzelewska, Ewa Wojciechowska. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Google Scholar

Levi Primo, 2007: Pogrążeni i ocaleni. Przeł. Stanisław Kasprzysiak. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Mitchell William J. Thomas, 2022: Słowo i obraz. Przeł. Sara Herczyńska. „Teksty Drugie”, nr 1, s. 138–151.
Google Scholar

Momro Jakub, 2014: Widmontologie nowoczesności. Genezy. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Mościcki Paweł, 2012: Zdążyć poniewczasie. Władysława Strzemińskiego potyczki z historią. W: Powidoki życia. Władysław Strzemiński i prawa dla sztuki. Red. Jarosław Lubiak, Paulina Kurc-Maj. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 301–322.
Google Scholar

Mrugalski Michał, 2007: Teoria barw Tadeusza Różewicza. Universitas, Kraków.
Google Scholar

Nader Luiza, 2018: Afekt Strzemińskiego. „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół Żydów. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Nycz Ryszard, 2017: Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Pietrych Krystyna, 2014: O czym mówi Różewicz, gdy mówi o bieli. W: Próba rekonstrukcji. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza. Red. Tomasz Kunz, Joanna Orska. Wydawnictwo EMG, Kraków, s. 331–355.
Google Scholar

Przyboś Julian, 1963: Sens poetycki. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Przyboś Julian, 1989: Sytuacje liryczne. Wybór poezji. Wstęp Edward Balcerzan. Wybór Edward Balcerzan, Anna Legeżyńska. Komentarze oprac. Anna Legeżyńska. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2003: Utwory zebrane. Proza 1. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2004: Utwory zebrane. Proza 3. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2005: Utwory zebrane. Poezja 1. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2006a: Utwory zebrane. Poezja 2. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2006b: Utwory zebrane. Poezja 3. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Różewicz Tadeusz, 2010: Margines, ale… Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Google Scholar

Skrendo Andrzej, 2005: Przyboś i Różewicz. Paralela. W: Idem: Poezja modernizmu. Interpretacje. Universitas, Kraków, s. 140–174.
Google Scholar

Stankowska Agata, Magdalena Śniedziewska, Marcin Telicki, red., 2015: Tadeusz Różewicz i obrazy. Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Google Scholar

Stolarczyk Jan, oprac., 2011: Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem. Biuro Literackie, Wrocław.
Google Scholar

Strzemiński Władysław, 2016: Teoria widzenia. Muzeum Sztuki, Łódź.
Google Scholar

Szaj Patryk, 2019: Wierność trudności. Hermeneutyka radykalna Johna D. Caputo a poezja Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka. Universitas, Kraków.
Google Scholar

Szymański Wiesław Paweł, 1978: Julian Przyboś. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Wysłouch Seweryna, 2006: „Ut pictura poesis” – stara formuła i nowe problemy. W: Ut pictura poesis. Red. Marek Skwara, Seweryna Wysłouch. Słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 5–18.
Google Scholar

Zawadzki Andrzej, 2014: Obraz i ślad. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Google Scholar

Tom 22 Nr 2 (2023)
Opublikowane: 2024-07-09

ISSN: 2084-0772

eISSN: 2353-0928

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst