Im dalej w las, tym więcej drzew? Kształtowanie wrażliwości na naturę w edukacji polonistycznej w szkole podstawowej
Abstrakt
Kryzys ekologiczny jest traktowany jako jedno z wyzwań XXI wieku. Artykuł ma na celu udowodnienie, że na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej jest wskazane poruszanie problematyki zmian klimatycznych. Powinno dziać się to dzięki analizie i interpretacji tekstów literackich w duchu humanistyki ekologicznej i zaangażowanej. Zostają podane przykładowe lektury i konkretne rozwiązania, które można wykorzystać podczas ich opracowywania. Szczególna rola w proponowanej koncepcji edukacji ekologicznej na języku polskim jest powierzona literaturze faktu. W oparciu o współczesne reportaże omówione zostają postawy „humanisty sygnalisty” oraz „nieposłuszeństwa ekologicznego”. Pracę nad tymi teksami zostaje umieszczona w szerszym kontekście – społecznym, politycznym, moralnym. W zakończeniu zwrócono uwagę na ideę powrotu do życia w zgodzie z naturą i konieczności zwrócenia uwagi na rolę przyrody w wychowaniu i edukacji.
Słowa kluczowe
zmiany klimatyczne; lasy; reportaż; humanistyka ekologiczna; humanistyka zaangażowana; lekcje języka polskiego
Bibliografia
Adamski P.: Czym jest bioróżnorodność i jej ekologiczne uwarunkowania. Pobrano z: https://rcin.org.pl/Content/79386/KR038_97877_r2007_IntegOP-Adamski-45-49.pdf [19.01.2021].
Andersen H.Ch.: Choinka. Tłum. C. Niewiadomska. https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/choinka.html [dostęp: 11.01.2021].
Bellon M.: Pożary w Australii. Aplikacje pomagają walczyć z żywiołem, a laser ratować koale. Business Insider. Polska, 24.01.2020. https://businessinsider.com.pl/technologie/nowe-technologie/pozary-w-australii-jakie-technologie-pomagaja-strazakom-i-weterynarzom/0gc3qhd [dostęp: 16.01.2021].
Bińczyk E.: Ludzkości opłaca się przetrwanie. „Polityka” 2020, nr 43, s. 28—31.
Bińczyk E., Robiński A.: Planeta własnego wyrobu. [Wywiad z Ewa Bińczyk]. Tygodnik Powszechny, 15.10.2018. https://www.tygodnikpowszechny.pl/planeta-wlasnego-wyrobu-155755 [dostęp: 16.07.2021].
Buell L.: The environmental imagination: Thoreau, nature writing and the formation of American culture. Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1995.
Domańska E.: Humanistyka ekologiczna. „Teksty Drugie” 2013, nr 1/2, s. 13—32.
Ernman B. et al.: Sceny z życia rodzinnego. Strajk klimatyczny Grety. Z języka szwedzkiego przeł. K. Knockenhauer, W. Łygaś. Przemówienia Grety z języka angielskiego przeł. A. Siewior-Kuś. Post Factum Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2019.
Gostyński D.: Natura jako mit. „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. W: P. Czapliński, J.B. Bednarek, D. Gostyński: Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Wydawnictwo Rys, Poznań 2017, s. 132—148.
Konczal A.A.: Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce. Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo—Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa—Poznań 2017.
Kozielecki M.: Maciej Zaremba Bielawski — „Leśna Mafia”. Zielonazmiana.pl, 28.12.2016. http://www.zielonazmiana.pl/kultura/ksiazki/lesna-mafia/ [dostęp: 19.01.2021].
Koziołek R.: Wiele tytułów. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019.
Literatura w walce z kryzysem ekologicznym. Filip Springer, Julia Fiedorczuk i Magdalena Kicińska w rozmowie o Szkole Ekopoetyki, roli literatury w walce z kryzysem ekologicznym i o tym, co musimy zrobić, żeby naprawić świat. https://www.facebook.com/watch/live/?v=392520528409249&ref=watch_permalink [dostęp: 11.01.2021].
Louv R.: Ostatnie dziecko lasu. Mamania, Grupa Wydawnicza Relacja, Warszawa 2016.
Mickiewicz A.: Pan Tadeusz. Oprac. B. Włodarczyk. Wydawnictwo GREG, Kraków 2011.
Nycz R.: Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji. „Teksty Drugie” 2017, nr 1, s. 18—40. https://doi.org/10.18318/td.2017.1.2.
O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce. Red. P. Czapliński, J.B. Bednarek, D. Gostyński. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2019.
Ochwat M.: Edukacja polonistyczna w obliczu kryzysu klimatycznego — analizy i rekomendacje dydaktyczne. „Annales N — Educatio Nova” 2020, nr 5, s. 185—204. https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204.
Ochwat M.: Klimat — konflikty — migracje. Scenariusze przyszłości. „Postscriptum Polonistyczne” 2019, nr 2 (24), s. 51—71. https://doi.org/10.31261/PS_P.2019.24.04.
Ochwat M.: Reportaż w świecie szkoły. W: Literatura polska w świecie. T. 7: Reportaż w świecie — światowość reportażu. Red. K. Frukacz. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2019, s. 280—294.
Ochwat M.: (Współ)myślenie w humanistyce. Literackie ekokształcenie w epoce antropocenu. „Polonistyka. Innowacje” 2020, nr 12, s. 31—51. https://doi.org/10.14746/pi.2020.12.3.
Ogłoza E.: Wokół opowieści Hansa Christiana Andersena. O radości czytania. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 255.
Robiński A.: Zmierzch epoki człowieka. „Tygodnik Powszechny”, 2019, nr 4 (12), s. 8—10.
Sajdak-Michnowska E.: O potrzebie etyki ekologicznej. W: Człowiek i środowisko, humanistyka i ekologia. Prace I Olsztyńskiego Sympozjum Ekologicznego, Olsztyn 5—6 maja 1994 roku. Red. J. Dębowski. WSP, Olsztyn 1995, s.104.
Skubała P.: Żyjemy w świecie zależności. „Aura” 2015, nr 2, s. 30—31. https://doi.org/10.15199/2.2015.2.8.
Sobolewska J.: Recenzja książki: Urszula Zajączkowska, „Patyki, badyle”. Szkoła patrzenia. Polityka, 25.06.2019. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/ksiazki/1797650,1,recenzja-ksiazki-urszula-zajaczkowska-patyki-badyle.read [dostęp: 19.01.2021].
Stawikowska E.: Amazonia umiera też przez nas. Ale i my coraz boleśniej odczuwamy jej wymieranie. Newsweek, 24.08.2019. https://www.newsweek.pl/swiat/pozar-lasow-amazonskich-wplywa-na-klimat-na-calej-planecie/24jw8hl [dostęp: 16.01.2021].
Świat do radykalnej zmiany — rozmowa z dr hab. Ewą Bińczyk. Rozmawia Szymon Majewski. „Nowy Obywatel” 2019, nr 30 (81), s. 30—41.
Świetlicki M.: Pora śmierci choinek. https://polska-poezja.com/marcin-swietlicki/pora-smiercichoinek/ [dostęp: 18.01.2021].
„Teksty Drugie” 2018, nr 2: Ekokrytyka.
Tokarczuk O.: Człowiek na krańcach świata. „Polityka” 2020, nr 40, s. 24—30.
Tokarczuk O.: Czuły narrator. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.
„Tygodnik Powszechny” [wydanie specjalne] 2019, nr 4 (12): Halo, tu Ziemia.
Weiner J.: Po co nam puszcze. „Tygodnik Powszechny” 2019, nr 4, s. 57—59.
Wohlleben P.: Sekretne życie drzew. Tłum. E. Kochanowska. Otwarte, Kraków 2016.
Wolny-Zmorzyński K.: Reportaż — jak go napisać? Poradnik dla słuchaczy studiów dziennikarskich. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004.
Zajączkowska U.: Patyki, badyle. Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019.
Zaremba Bielawski M.: Leśna mafia. Szwedzki thriller ekologiczny. Przeł. M. Wasilewska-Chmura. Wstęp A. Wajrak. Posłowie T. Lindgren. Agora SA, Warszawa 2014.
Zawada-Starenga A.: Artyzm opisów przyrody w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza. Pobrano z: http://www.natura2000.mircze.pl/asp/pliki/ikony/anna_zawadzka-starenga_pdf.pdf [13.04.2021].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
