Bo v. ponieważ i inne spójniki w mówionym i pisanym Kartka z dziejów mylnych mniemań
Abstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest normatywne przekonanie, że niektóre spójniki, jak bo i ale, są właściwe mowie i w niej należy je stosować, a niektóre, jak ponieważ i lecz, są właściwe dziełom pisanym. Przekonanie to sprawdzono na materiale, na który złożyły się losowo dobrane krótkie teksty z filozofii, językoznawstwa, literaturoznawstwa, psychologii, publicystyki, krytyki literackiej oraz teksty popularnonaukowe o języku. Wyjściowe mniemanie okazało się mylne: spójniki bo i ale występują w przejrzanych tekstach o wiele częściej niż ponieważ i lecz. Postępowanie badawcze miało kilka etapów: 1) identyfikacja zastanych przekonań, 2) określenie wątpliwości, ustalenie odmiennego punktu widzenia, 3) zgromadzenie materiału, 4) badanie, 5) wyniki, 6) interpretacja, 7) wnioski. Autor sądzi, że schemat takiego postępowania badawczego nadaje się do stosowania na lekcjach języka polskiego.
Słowa kluczowe
spójniki; mówione; pisane; język polski; nauczanie
Bibliografia
Bakuła K.: Mówione ≈ pisane: komunikacja, język, tekst. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008.
Bakuła K.: O fałszywej świadomości językowej i językoznawczej w podręcznikach do języka polskiego z początku XXI wieku. „Kształcenie Językowe” 2016, T. 14 (24), s. 35—56.
Bańkowski A.: Słownik etymologiczny języka polskiego. T. 2: L—P. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Baudouin de Courtenay J.: Zarys historii języka polskiego. W: Idem: O języku polskim. Wybór prac. Red. J. Basara, M. Szymczak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 19—138.
Bobiński W., Janus-Sitarz A., Pabisek M.: Nowe lustra świata. Podręcznik do języka polskiego dla liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Cz. 2: Renesans — oświecenie. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2015.
Cackowski Z.: Fenomenalizm. W: Filozofia a życie. [T.] 1: Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. Red. Z. Cackowski et al. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 161—169.
Chmielowski P.: Młode siły. W: Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu. Oprac. J. Kulczycka-Saloni. Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław 1985, s. 212—218.
Doroszewski W.: O idiomatyczności języków. W: Idem: Język, myślenie, działanie. Rozważania językoznawcy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, s. 130—148.
Doroszewski W.: O kulturę słowa. Poradnik językowy. T. 3. Przedmową poprzedził M. Szymczak. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.
Doroszewski W.: Rozwój leksykologii jako nauki w XX wieku. W: Idem: Język, myślenie, działanie. Rozważania językoznawcy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, s. 180—190.
Husserl E.: Fakt i istota. Tłum. D. Gierulanka. W: Poznanie. Antologia tekstów filozoficznych. Red. Z. Cackowski, M. Hetmański. Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław 1992, s. 243—251.
Husserl E.: Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Philosophie. Erstes Buch: Allgemeine Einführung in die Reine Phänomenologie. Hrsg. K. Schuhmann. Nijhoff, Den Haag 1976.
Jakobson R.: Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych. Przeł. L. Zawadowski. W: Idem: W poszukiwaniu istoty języka 1. Wybór pism. Wybór, red. nauk. i wstęp M.R. Mayenowa. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989, s. 150—175.
Janion M.: Artysta romantyczny wobec narodowego sacrum. W: Eadem: Czas formy otwartej. Tematy i media romantyczne. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984, s. 82—100.
Janion M.: Śmierć bohatera. W: Eadem: Czas formy otwartej. Tematy i media romantyczne. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984, s. 101—125.
Jaślan M.: Gdzie ta cyfra. „Wprost” 2009, nr 52, s. 69.
Język mówiony a język pisany. Aleklasa.pl. https://aleklasa.pl/matura/matura-ustna-matura/jezykmowiony-jezyk-pisany [dostęp: 5.12.2020].
Katka K.: Oceaniczne perły II RP. „Gazeta Wyborcza”, 17.04.2012, dodatek: „Ale Historia. Tygodnik historyczny”, nr 13 (13), s. 18.
Kochanowski J.: O Czechu i Lechu historyja naganiona. W: Idem: Dzieła polskie. T. 2. Oprac. J. Krzyżanowski. Wyd. 6. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 219—224.
Kołodziejek E.: I, albo, lub. 24Kurier.pl. https://24kurier.pl/blogi/ewa-kolodziejek/i-albo-lub/ [dostęp: 10.12.2020].
Kotarbiński T.: Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. [Dzieła wszystkie. [T.] 1]. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1990.
Kowalikowa J., Żydek-Bednarczuk U.: Współczesna polszczyzna. Podręcznik języka polskiego dla klas I—V szkół średnich. Spółka Wydawnicza „Od Nowa”, Warszawa 1996.
Kufel A.: Język mówiony i język pisany. Prezi. 26.12.2012. https://prezi.com/1np9-eypbboz/jezykmowiony-i-jezyk-pisany/ [dostęp: 5.12.2020].
Kuligowski W.: W co wierzą Polacy. „Wprost” 2009, nr 52, s. 55—61.
Landau M.: Mitra, brat Chrystusa. „Wprost” 2009, nr 52, s. 100—101.
Moszyński L.: Wstęp do filologii słowiańskiej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Nieckula F.: Język ustny a język pisany. W: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. [Encyklopedia Kultury Polskiej XX Wieku. T. 2]. Wiedza o Kulturze, Wrocław 1993, s. 101—114.
Okopień-Sławińska A.: Relacje osobowe w literackiej komunikacji. W: Problemy socjologii literatury. Red. J. Sławiński. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971, s. 109—125.
Olczak J.: Język mówiony a język pisany. http://lkh.zsz-ozorkow.org/jezyk-polski/26-swiadomoscjezyka-jezyk-mowiony-a-jezyk-pisany [dostęp: 10.12.2020].
Ożóg K.: Ustna odmiana języka ogólnego. W: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. [Encyklopedia Kultury Polskiej XX Wieku. T. 2]. Wiedza o Kulturze, Wrocław 1993, s. 87—100.
Spasowicz W.: Wincenty Pol jako poeta. W: Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu. Oprac. J. Kulczycka-Saloni. Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław 1985, s. 194—211.
Szuman S.: O właściwym sposobie i skuteczności okolicznościowego uczenia dzieci. W: Idem: Podstawy rozwoju i wychowania w ontogenezie. Wybór i oprac. M. Przetacznikowa, G. Makiełło--Jarża. [Dzieła wybrane. [T.] 2]. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 100—130.
Szuman S.: Subiektywizm i obiektywizm. (Psychologia, typologia, wychowanie). W: Idem: Podstawy rozwoju i wychowania w ontogenezie. Wybór i oprac. M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża. [Dzieła wybrane. [T.] 2]. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 54—70.
Tarnowski S.: Z najnowszych powieści polskich. W: Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu. Oprac. J. Kulczycka-Saloni. Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław 1985, s. 219—235.
Twardowski K.: O treści i przedmiocie przedstawień. W: Poznanie. Antologia tekstów filozoficznych. Red. Z. Cackowski, M. Hetmański. Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław 1992, s. 238—243.
Wąs M.: Królowie Atlantyku, czyli najbardziej luksusowe podróże w dziejach. „Gazeta Wyborcza”, 17.04.2012, dodatek: „Ale Historia. Tygodnik historyczny”, nr 13 (13), s. 16—17.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
