Czy możliwe jest kształtowanie postaw proklimatycznych na lekcjach języka polskiego? Wyniki badań ankietowych
Abstrakt
W artykule zostały zaprezentowane wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród nauczycieli języka polskiego (n = 120) na temat sposobów, możliwości oraz barier w zakresie realizacji humanistyki środowiskowej w polskich szkołach. Z analizy zebranego materiału wynika, że badani poloniści czują się odpowiedzialni za kształtowanie postaw proklimatycznych uczniów, a lekcje języka polskiego mogą wzmacniać u uczniów ich poczucie sprawczości w czasach kryzysu klimatycznego.
Słowa kluczowe
humanistyka środowiskowa; lekcje języka polskiego; kryzys klimatyczny; edukacja dla klimatu; postawy proekologiczne; nauczyciele języka polskiego; badania ankietowe
Bibliografia
Babińska M., 2021, Polacy o globalnym ociepleniu. Raport Centrum Badań nad Uprzedzeniami, maj 2021, pobrano z: http://cbu.psychologia.pl/2021/05/17/polacy-o-globalnym-ociepleniu-nowy-raport-cbu/ [24.08.2022].
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Błażejowska K., 2019, January Weiner: Ochrona przyrody jest ochroną wartości, Magazyn Opinii Pismo, 6.08.2019, https://magazynpismo.pl/idee/rozmowa/january-weiner-ochrona-przyrody-jest-ochrona-wartosci/ [dostęp: 5.03.2022].
Budziszewska M., Kałwak W., 2022, Depresja klimatyczna. Krytyczna analiza pojęcia, „Psychiatria Polska”, nr 56 (1), s. 171–182, https://doi.org/10.12740/PP/127900.
Buell L., 1995, The environmental imagination: Thoreau, nature writing, and the formation of American culture, Harvard University Press, Harvard.
Burek M., 2021, Solastalgia – tęsknota za domem [rozmowa z Rafałem Zapałą], Portal Presto, https://prestoportal.pl/solastalgia-rozmowa-z-rafalem-zapala [dostęp: 19.02.2022].
Czapliński P., 2017, Sploty, w: Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, Warszawa, s. 9–22.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Fiedorczuk J., Beltrán J.G., 2020, Ekopoetyka. Ekologiczna obrona poezji, Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW – Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa.
Gaweł-Luty E., 2021, Nauczyciel wobec współczesnej rzeczywistości społecznej, w: Nauczyciel we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, red. A. Karpińska, M. Zińczuk, K. Kowalczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 23–38.
Global Compact Network Poland, Know-How Hub. Centrum Transferu Wiedzy, 2021, Edukacja klimatyczna w Polsce, pobrano z: https://ungc.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/Raport-Edukacja-Klimatyczna-w-Polsce.pdf [15.02.2022].
Głowacki A., 2018, Polacy wobec zmian klimatu, Centrum Badania Opinii Społecznej, „Komunikat z Badań”, nr 158, pobrano z: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_158_18.PDF [19.02.2022].
Gumułka A., 2021, Powstał raport o tym, jak poloniści mogą uczyć o zmianach klimatu, Nauka w Polsce, 30.09.2021, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C89480%2Cpowstal-raport-o-tym-jak-polonisci-moga-uczyc-o-zmianach-klimatu.html [dostęp: 19.02.2022].
Guzy A., Ochwat M., [2021], Poloniści wobec zmian klimatu, Visegrad Fund, Raport z badań ankietowych, pobrano z: https://us.edu.pl/wp-content/uploads/pliki/Raport_polonisc_dla_klimat_2021.pdf [19.02.2022].
Guzy A., Ochwat M., 2022a, Rodzice wobec zmian klimatu, Visegrad Fund, Raport z badań 2022, pobrano z: https://us.edu.pl/wp-content/uploads/pliki/Rodzice_wobec_zmian_klimatu.pdf [25.04.2022].
Guzy A., Ochwat M., 2022b, Uczniowie wobec zmian klimatu, Visegrad Fund, Raport z badań 2022, pobrano z: https://www.prosilesia.pl/resources/upload/PDF/Uczniowie%20wobiec%20zmian%20klimatu.pdf?_t=1641542636 [19.02.2022].
Hickel J., 2021, Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, przekł. J.P. Listwan, Karakter, Kraków.
Januszewska P., 2021, Young Leosia czy pani od polskiego? Kto według młodych mówi z RIGCzem o klimacie?, Krytyka Polityczna, 17.01.2022, https://krytykapolityczna.pl/kraj/januszewska--young-leosia-czy-pani-od-polskiego-kto-wedlug-mlodych-mowi-z-rigcz-em-o-klimacie/ [dostęp: 4.03.2022].
Marzec A., 2021, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ministerstwo Edukacji i Nauki, 2021, Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022, pobrano z: https://www.gov.pl/attachment/1523bc03-c654-4ab2-a768-9624b59d38e3 [21.09.2022].
Molesztak A., Tchorzewski A., Wołoszyn W., 1994, W kręgu powinności moralnych nauczyciela, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz.
Niesporek-Szamburska B., Przybyla O., 2021, Edukacja ekologiczna/klimatyczna w podstawie programowej i w seriach podręczników szkolnych do nauczania języka polskiego (jako ojczystego), „Postscriptum Polonistyczne”, T. 28, nr 2, s. 1–30, https://doi.org/10.31261/PS_P.2021.28.02.
Nycz R., 2017a, Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki, Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, Warszawa.
Nycz R., 2017b, Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji, w: Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo, Warszawa, s. 23–50.
Ochwat M., 2020a, Edukacja polonistyczna wobec kryzysu klimatycznego – rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio N – Educatio Nova”, vol. 5, s. 185–204, https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204.
Ochwat M., 2020b, (Współ)myślenie w humanistyce. Literackie ekokształcenie w epoce antropocenu „Polonistyka. Innowacje”, nr 12, s. 31–52, https://doi.org/10.14746/pi.2020.12.3.
Oziewicz M., 2019, Opowieści na nowe czasy, „Kontakt. Dwutygodnik internetowy”, nr 252, 27.06.2019, http://magazynkontakt.pl/oziewicz-opowiesci-na-nowe-czasy.html [dostęp: 24.03.2022].
„Paidia i Literatura” 2021, nr 3.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła podstawowa. Język polski, [2018], pobrano z: https://www.ore.edu.pl/wp-content/uploads/2018/03/podstawa-programowa-ksztalcenia-ogolnego-z-komentarzem.-szkola-podstawowa-jezyk-polski.pdf [19.02.2022].
Popkiewicz M., Kardaś A., Malinowski S., 2019, Nauka o klimacie. Mechanizmy działania systemu klimatycznego. Zmiany klimatu w przeszłości i obecnie, Wydawnictwo Sonia Draga, Warszawa.
Rotter J., 1990, Poczucie wewnętrznej versus zewnętrznej kontroli wzmocnień, „Nowiny Psychologiczne”, nr 5/6, s. 59–70.
Skubała P., 2021a, Zasłużyliśmy na to, by odczuć siłę przyrody, [rozmawiał S. Bujalski], 18.10.2021, Nauka o Klimacie dla Sceptycznych, https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/piotr-skubala-zasluzylismy-na-to-by-odczuc-sile-przyrody/ [dostęp: 4.10.2022].
Skubała P., 2021b, Zgubiło nas to, że oderwaliśmy się od natury, Ziemia na Rozdrożu, 9.08.2021, https://ziemianarozdrozu.pl/prof-piotr-skubala-zgubilo-nas-to-ze-oderwalismy-sie-od-natury-2/ [dostęp: 4.10.2022].
Solnit R., 2019, Nadzieja w mroku. Nieznane opowieści, niebywałe możliwości, przeł. A. Dzierzgowska, S. Królak, Karakter, Kraków.
Tchorzewski A., 1994, Odpowiedzialność jako wskaźnik postawy moralnej nauczyciela, „Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne”, z. 30, s. 45–51.
Tyburski W., 2013, Dyscypliny humanistyczne i ekologia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Warchala-Kopeć M., 2021, Poloniści kontra zmiany klimatyczne. Na lekcjach za dużo patriotyzmu i religii, za mało ekologii, Wyborcza.pl, 5.10.2021, https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35055,27622525,polonisci-kontra-zmiany-klimatyczne-na-lekcjach-za-duzo-patriotyzmu.html?disableRedirects=true [dostęp: 5.03.2022].
Wojciszke B., Doliński D., 2008, Psychologia społeczna, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, T. 2, red. J. Strelau, D. Doliński, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot, s. 293–447.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-6713-7293
Anna Guzy – doktor nauk humanistycznych, językoznawczyni, adiunktka w Instytucie Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, psycholożka, psychoterapeutka w procesie szkolenia, trener emisji głosu oraz technik relaksacyjno-oddechowych. Autorka i współautorka blisko 70 publikacji, współredaktorka czterech tomów zbiorowych oraz współautorka Czas na… Język i dydaktyka w badaniach młodych naukowców (z Dianą Jagodzińską, Marią Wacławek i Aleksandrą Zok-Smołą). Od 2008 roku opiekunka Polonistycznego Koła Naukowego „Bakałarz”. Członkini European Health Psychology Society (EHPS), International Association for Research in L1 Education (ARLE), Polskiego Towarzystwa Terapii Dialektyczno-
-Behawioralnej, sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Komisji Językoznawczej PAN. Zainteresowania badawcze: psychologia kliniczna i rozwojowa, psychoterapia (psychodynamiczna, behawioralna, CBT, DBT, MBSR), dialog motywujący, emisja i higiena głosu (psychospołeczne korelaty jakości emisji głosu mówionego), dydaktyka (dydaktyka języka, dydaktyka szkoły wyższej).
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-0178-165X
Magdalena Ochwat – doktor nauk humanistycznych, adiunktka w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, związana z Interdyscyplinarnym Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną UŚ. Jej zainteresowania naukowe skupione są na edukacji polonistycznej, wykorzystaniu w kształceniu reportaży literackich oraz społecznej odpowiedzialności lektur szklonych. Interesuje się wyzwaniami XXI wieku: globalnymi kryzysami, migracjami, zmianami klimatycznymi i wielokulturowością. Redaktorka naczelna czasopisma „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” i koordynatorka programu dla nauczycieli polonistów Uniwersytet Polonistów w ramach projektu POWER. Uczestniczka Szkoły
Ekopoetyki.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
