Polski system kształcenia nauczycieli – historia i współczesność
Abstrakt
W artykule omówiono najważniejsze etapy formowania się współczesnego polskiego systemu kształcenia nauczycieli. Analiza sięga wczesnych lat osiemdziesiątych, kiedy to uchwalono ustawę Karta Nauczyciela określającą wymagania wobec osoby wykonującej zawód nauczyciela. Przepisy tej ustawy obowiązują do dziś. Następnie przywołano kolejne akty prawne i opisano ich praktyczne wdrożenia na przykładzie programów studiów z przygotowaniem pedagogicznym. Dokonano porównania różnych rozwiązań wynikających z uwarunkowań prawnych, ze standardów kształcenia nauczycieli i z programów kształcenia realizowanych na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Omówione przykłady ukazują system przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela w Polsce. W podsumowaniu wskazano zalety i mankamenty przedstawionych rozwiązań.
Słowa kluczowe
kształcenie nauczycieli; standardy kształcenia nauczycieli; kształcenie; edukacja; prawo oświatowe
Bibliografia
Dekret, 1919, Dekret o kształceniu nauczycieli szkół powszechnych w Państwie Polskim, Dz.U., nr 14, poz. 185, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19190140185/O/D19190185.pdf, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19190140185/O/D19190185s.pdf [18.07.2023].
Chmiel T.B., 2014, Wizje i (re)wizje przygotowania do zawodu nauczyciela, Dolnośląska Szkoła Wyższa, Wrocław.
Grabowiec A., 2017, Kształcenie nauczycieli w Polsce – od przeszłości do teraźniejszości, „Ìmìdž sučasnogo pedagoga”, № 6 (175), s. 32–35, pobrano z: http://isp.poippo.pl.ua/article/view/119235/114249 [18.07.2023].
Girmes R., 2004, (Sich) Aufgaben stellen, Kallmeyer, Seelze.
Karta Nauczyciela, 1982, Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, Dz.U., nr 3, poz. 19 z późn. zm., pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19820030019/U/D19820019Lj.pdf [18.07.2023].
Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela, 1972, Ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. Karta praw i obowiązków nauczyciela, Dz.U., nr 16, poz. 114, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19720160114/O/D19720114.pdf [18.07.2023].
Kautz T., 2011, Przegląd systemu kształcenia nauczycieli w Polsce w latach 1945–2010, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, nr 2, s. 87–202.
Kwaśnica R., 1995, Wprowadzenie do myślenia. O wspomaganiu nauczycieli w rozwoju, Wrocławska Oficyna Nauczycielska, Wrocław.
Kwiatkowska H., 2010, Nauczyciel – zawód „niemożliwy”, ale nieunikniony, w: Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela, red. J.M. Michalak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 67–88.
Rozporządzenie, 1982, Rozporządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 24 sierpnia 1982 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia, Dz.U., nr 29, poz. 206, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19820290206/O/D19820206.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 1989, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 maja 1989 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia, Dz.U., nr 34, poz. 189, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19890340189/O/D19890189.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 1991, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia, Dz.U., nr 98, poz. 433, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910980433/O/D19910433.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2002, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, Dz.U., nr 155, poz. 1288, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20021551288/O/D20021288.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2003, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli, Dz.U., nr 170, poz. 1655, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20031701655/O/D20031655.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2004, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli, Dz.U., nr 207, poz. 2110, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20042072110/O/D20042110.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2009, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, Dz.U., nr 50, poz. 400, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20090500400/O/D20090400.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2012, Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz.U., poz. 131, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20120000131/O/D20120131.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2019a, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U., poz. 465, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190000465/O/D20190465.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2019b, Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz.U., poz. 1450, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001450/O/D20191450.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2022a, Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli, Dz.U., poz. 1822, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220001822/O/D20221822.pdf [18.07.2023].
Rozporządzenie, 2022b, Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, Dz.U., poz. 1714, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220001914/O/D20221914.pdf [18.07.2023].
Tokarczuk O., 2020, „Czuły narrator”. Pełny tekst noblowskiego wykładu Olgi Tokarczuk, Rzeczpospolita, 2.01.2020, aktualizacja: 3.01.2020, https://www.rp.pl/kultura/art956101-czuly-narrator-pelny-tekst-noblowskiego-wykladu-olgi-tokarczuk [dostęp: 17.02.2023].
Ustawa, 1932, Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa, Dz.U., nr 28, poz. 389, pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19320380389/O/D19320389.pdf [18.07.2023].
Ustawa, 2018, Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Dz.U., poz. 1668 z późn. zm., pobrano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001668/U/D20181668Lj.pdf [18.07.2023].
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
https://orcid.org/0000-0002-2481-6683
dr hab., prof. UMCS, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Edukacji Polonistycznej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Polska.
Autorka licznych publikacji z zakresu edukacji polonistycznej, kształcenia kulturowego, aksjologicznego, medialnego, innowacji dydaktycznych oraz wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia. Współautorka monografii: Przestrzenie rzeczywiste i wyobrażone. Szkice i studia z edukacji polonistycznej. O roli kulturowego doświadczenia przestrzenności (Lublin 2016) oraz Przestrzenie rzeczywiste i wyobrażone. Metodyczny wielogłos o różnych przestrzeniach (Lublin 2016). Redaktor monografii Nowoczesna edukacja kulturalna (2010), współredaktor ośmiu monografii, w tym pięciu z serii Nowoczesność i Tradycja w Edukacji Polonistycznej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
