Na tropie Sąpierza… – lekcje myślenia Naturą z Katarzyną Puzyńską i Julią Hartwig
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest interpretacja powieści Sąpierz Katarzyny Puzyńskiej z zastosowaniem instrumentarium ekokrytyki. Autor bada transgresywny charakter fantasy, skupiając się na: synkretyzmie gatunkowym, stereotypie językowym, lingwoekologii oraz degradacji i reinterpretacji toposu Magna Mater (ekofeminizm). Podstawowym zagadnieniem jest sposób ujmowania humanistycznej refleksji nad miejscem człowieka w przyrodzie i jego wpływem na ekosystem. W tekście zasygnalizowano związek narracji i budowy świata przedstawionego z konsumpcjonizmem, antropocenem oraz globalnym ociepleniem. Specyfika slavic fantasy skłania do namysłu nad rolą mitologii słowiańskiej w kreowaniu literackiej wizji Natury. Nieodzowne wydaje się odwołanie do krytyki mitograficznej oraz fenomenologicznych pism Gastona Bachelarda. Autor postuluje wykorzystanie w praktyce szkolnej omawianego tekstu w zderzeniu z wierszami Julii Hartwig. Do proponowanych pomocy dydaktycznych należą: karta pracy – schemat bajki magicznej, zadanie poświęcone stereotypizacji i słowiańskim pseudo(etymologiom) oraz tekst ekologicznej piosenki. Zadania łączą tradycję literacką z kształtowaniem u uczniów kompetencji związanych z krytyczną lekturą tekstów popkultury w służbie budowania postawy empatii i szacunku do świata nie-ludzkiego.
Słowa kluczowe
Sąpierz; Puzyńska; ekokrytyka; słowiańska fantastyka; dydaktyka polonistyczna
Bibliografia
Bednarek J., 2020, Oduczanie się człowieczeństwa: fantastyka i antropocen, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 118–133, https://doi.org/10.18318/td.2020.1.6.
Bettelheim B., 2010, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. D. Danek, W.A.B., Warszawa.
Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Canva [aplikacja do projektowania kart pracy], https://www.canva.com/design/DAF-pw9fx2Y/E5FLJbuJuWBgbivjthpldQ/view?utm_content=DAF-pw9fx2Y&utm_campaign=designshare&utm_medium=link&utm_source=publishsharelink&mode=preview [dostęp: 07.04.2024].
Czemiel G., 2018, Making kin in broken places. Post-apocalyptic adolescence and Care in Jeff Vander Meer’s „Borne”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, 61, z. 4, s. 39–53, https://doi.org/10.26485/ZRL/2018/61.4/3.
Dąbrowski T., reż., 2022, Dawid Podsiadło i Katarzyna Puzyńska, w: Kuba Wojewódzki. Sezon 32, Player.pl, https://player.pl/programy-online/kuba-wojewodzki-odcinki,455/odcinek-19,S32E19,243646 [dostęp: 07.04.2024].
Długosz-Kurczabowa K., 2016, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, red. A. Stankiewicz, I. Winiarska-Górska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, z. 1–2, s. 13–32, https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=62034.
Dutka E., 2011, Sztuka zamieszkiwania – o wierszu „Drzewo to dom” Julii Hartwig, w: Rodzina w czasach przełomów: literackie diagnozy od XIX do XXI wieku, red. K. Kralkowska-Gątkowska, B. Nowacka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 342–353, http://hdl.handle.net/20.500.12128/3114.
Dyduchowa A., 1988, Metody kształcenia sprawności językowej uczniów. Projekt systemu, model podręcznika, „Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, t. 88, s. 58–135.
Eco U., 2008, Dzieło otwarte: forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, przeł. L. Eustachiewicz, W.A.B., Warszawa.
Ende M., 2021, Niekończąca się historia, przeł. S. Błaut, Mamania, Warszawa.
Gajda S., 2021, Lingwoekologia – ochrona języka przed człowiekiem i człowieka przed językiem, „Poradnik Językowy”, nr 3, s. 85–98, https://fatcat.wiki/release/hgjkfbrppndktemztfxegxt7ky.
Gajewska G., 2023, Ekofantastyka: ujęcie sympojetyczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, e-book: https://press.amu.edu.pl/pub/media/productattach/g/a/gajewska_g_ekofantastyka_2023-amup.pdf.
Haraway D., 2016, Staying with the trouble. Making kin in the Chthulucene, Duke University Press, Durham–London.
Hartwig J., 2000, Wybór wierszy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Kania A., 2019, Blackout i found poetry. Od notatki i „poezji z odzysku” do interpretacji tekstów o II wojnie światowej, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 28, s. 51–65, https://doi.org/10.31261/TPDJP.2019.28.04.
Karwowska M., 2023, Reinterpretacja mitycznej figury Atlasa w antropologii Gastona Bachelarda, „Prace Polonistyczne”, nr 78, s. 63–76, https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/4.
Lasoń-Kochańska G., 2019, Powrót Bogini? Przykłady funkcjonowania postaci Magna Mater w polskiej literaturze popularnej, „Literatura Ludowa”, t. 63, nr 6, s. 12–25, http://dx.doi.org/10.12775/LL.6.2019.002.
Le Guin U., 2013, Czarnoksiężnik z Archipelagu, w: U. Le Guin, Ziemiomorze, przeł. S. Barańczak, Prószyński i S-ka, Warszawa, s. 11–156.
Lewis C.S., 2010, Lew, czarownica i stara szafa, w: C.S. Lewis, Opowieści z Narnii. Łączne wydanie siedmiu tomów słynnego cyklu powieściowego, przeł. A. Polkowski, Media Rodzina, Poznań, s. 5–103.
LIPOWO – bestsellerowa seria kryminalna, 2024, Proszynski.pl, 06.02.2024, https://www.proszynski.pl/lipowo-bestsellerowa-seria-kryminalna [dostęp: 17.04.2024].
Mickiewicz A., 1949, Świtezianka, w: A. Mickiewicz, Wiersze, oprac. W. Borowy, L. Płoszewski, Drukarnia Narodowa, Kraków, s. 19–24.
Mika K., 2023, Chimera czy hybryda? – rzecz o baśniowych metamorfozach… Hybrydyczność oraz intertekstualność w powieściach Radka Raka i Katarzyny Puzyńskiej, w: Bajki i baśnie jako narzędzie terapeutyczne oraz dziedzictwo kulturowe, red. P. Pomajda, E. Chodźko, Tygiel, Lublin, s. 45–54.
Mikinka A.E., 2023, Słowiański kryminał? – na tropie nowego podgatunku slavic fantasy, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 66 (1), s. 383–401, https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.16.
Niesporek-Szamburska B., 2013, Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie: na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, e-book: http://hdl.handle.net/20.500.12128/4308.
Ochwat M., 2020, Edukacja humanistyczna wobec kryzysu klimatycznego – rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, t. 5, s. 185–204, https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204.
Pajdzińska A., 1990, Antropocentryzm frazeologii potocznej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 3, s. 59–68, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-a4d2f93b-39a3-423f-b9b3-470659ee2c2d.
Propp W., 1968, Morfologia bajki, „Pamiętnik Literacki”, r. 59, z. 4, s. 203–242.
Puzyńska K., 2015, Motylek, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Puzyńska K., 2021, Chąśba, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Puzyńska K., 2022, Sąpierz, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Rogowska-Cybulska E., 2015, Motyw wierzeń pogańskich w etymologiach ludowych polskich toponimów, „Język – Szkoła – Religia”, t. 10, nr 3, s. 7–21, https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/JSR/article/view/539.
Sławkowa E., 2020, Kilka uwag o pojęciu leksykalnego ekosystemu (na przykładzie języka polskiego), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, nr 15, s. 255–264, https://doi.org/10.24917/20831765.15.21.
Słowacki J., 1952a, Balladyna, w: J. Słowacki, Dramaty, t. 7, red. J. Krzyżanowski, oprac. M. Grabkowska, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław, s. 5–188.
Słowacki J., 1952b, Beniowski, w: J. Słowacki, Dzieła. Poematy, t. 3, red. J. Krzyżanowski, oprac. J. Pelc, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław, s. 11–120.
Szczerbowska-Kopacz J., 2011, Klasyfikacja, pochodzenie oraz znaczenie nazw geograficznych w Polsce, „Językoznawstwo: współczesne badania, problemu i analizy językoznawcze”, nr 5, s. 177–184, https://api.semanticscholar.org/CorpusID:161582647.
Terakowska D., 2023, Córka czarownic, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Trocha B., 2009, Degradacja mitu w literaturze fantasy, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, e-book: https://zbc.uz.zgora.pl/Content/53764/trocha_degradacja_mitu_w_literaturze_fantasy.pdf.
Wacławek M., 2022, Reminiscencje dzieciństwa – uwagi na temat kreatywnego pisania w glottodydaktyce polonistycznej, „Paidia i Literatura”, nr 4, s. 1–25, https://doi.org/10.31261/PiL.2022.04.15.
Walc K., 2023, Między horrorem a kryminałem. Katarzyna Puzyńska i Wojciech Chmielarz, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 66 (1), s. 403–424, http://dx.doi.org/10.18778/1505-9057.66.17.
Wendland Z., 2000, Ekologia lingwistyczna, czyli o możliwościach kształtowania ekologicznej świadomości za pośrednictwem zmian w sferze języka, „Sylwan”, nr 10, s. 107–119, https://bibliotekanauki.pl/articles/820289.pdf.
Żak-Bucholc J., 2002, Czarownica – czy naprawdę zła, Racjonalista.pl, 17.05.2002, https://www.racjonalista.pl/kk.php/s,120 [dostęp: 17.04.2024].
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0009-0005-4412-3867
Kacper Mika – magistrant filologii polskiej na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, autor pracy licencjackiej na temat ekokrytycznych i geopoetyckich wątków twórczości J.R.R. Tolkiena oraz artykułu dotyczącego hybrydyczności i intertekstualności w powieściach Radka Raka oraz Katarzyny Puzyńskiej. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół tradycji literackiej, ekologicznej i mitograficznej interpretacji współczesnej fantasy epickiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
