W poszukiwaniu perspektywy zoocentrycznej w kinie niefikcjonalnym. Przykład produkcji filmowej Stowarzyszenia Otwarte Klatki
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza produkcji filmowej Stowarzyszenia Otwarte Klatki, działającego na rzecz praw zwierząt tak zwanych hodowlanych, i odpowiedź na pytanie o próbę wyjścia poza perspektywę antropocentryczną w materiałach audiowizualnych tworzonych przez organizację. Rozważania rozpoczyna nakreślenie tradycji filmu niefikcjonalnego o zwierzętach oraz zdanie sprawy z aktualnych poszukiwań perspektywy zoocentrycznej w kinie przez dokumentalistów i artystów sztuk wizualnych. Następnie analizowana jest produkcja filmowa Stowarzyszenia Otwarte Klatki. Filmy organizacji konfrontowane są z perspektywą wynikającą z wywiadów przeprowadzonych z jej członkami oraz z literaturą przedmiotu. Z analizy wynika, że aktywiści – choć kontestują pewien sektor nowoczesnej cywilizacji (związany z przemysłową hodowlą zwierząt) – zapożyczają się w obowiązującym paradygmacie technologiczno-kulturowym. Jego przejawem jest między innymi wykorzystywanie perspektywy antropocentrycznej i antropomorfizacji w filmach, które tworzy Stowarzyszenie Otwarte Klatki. Aktywiści przyjmują jednak taką postawę świadomie, kierują się przy tym filozofią efektywnego altruizmu.
Słowa kluczowe
kino niefikcjonalne; antropomorfizacja; zoocentryzm; efektywny altruizm; aktywizm
Bibliografia
„Activism”. Oxford Learner’s Dictionaries. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/activism?q=activism (dostęp: 5.05.2022).
„Aktywizm”. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/aktywizm;5408252.html (dostęp: 18.04.2020).
Bakke, Monika. „Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami”. Teksty Drugie, nr 1–2 (2007): 222–234.
Bear 71. Dir. Jeremy Mendes and Leanne Allison. 2012. https://www.idfa.nl/en/film/0d27af17-b6dd-4622-82f2-81d024174187/bear-71 (dostęp: 9.05.2022).
Beattie, Keith. Documentary Display. Re-viewing Nonfiction Film and Video. London–New York: Wallflower Press, 2008.
Berger, John. „Po cóż patrzeć na zwierzęta?” W O patrzeniu, 7–39. Tłum. Sławomir Sikora. Warszawa: Fundacja Aletheia, 1999.
Birkholc, Robert. „Narracja subiektywna zapośredniczona. Wokół zagadnienia mowy pozornie zależnej w filmie”. Studia Europaea Gnesnensia, nr 14 (2016): 143–158. https://doi.org/10.14746/seg.2016.14.8.
Effective Altruism. https://www.effectivealtruism.org (dostęp: 16.11.2020).
Janikowska, Agata. „Patrząc nie-ludzkimi oczami: przypadek Królika po berlińsku”. Kwartalnik Filmowy, nr 110 (2020): 156–171. https://doi.org/10.36744/kf.313.
Leenaert, Tobias. Jak stworzyć wegański świat. Podejście pragmatyczne. Tłum. Aleksandra Paszkowska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019.
Łagodzka, Dorota. „Podmiotowość zwierząt w sztuce”. Wielogłos, nr 1(35) (2018): 63–82.
Majewski, Tomasz. Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna. Łódź: Wydawnictwo Officyna, 2011.
Matuszewski, Michał. „Kino (dla) zwierząt”. Ekrany, nr 6(40) (2017): 12–17. http://ekrany.org.pl/kino_wspolczesne/kino-dla-zwierzat/ (dostęp: 21.11.2020).
Matuszewski, Michał. „Kino (meta)zoologiczne”. Ekrany, nr 2(54) (2020): 38–41.
Mitchell, William John Thomas. „Pokazując widzenie: krytyka kultury wizualnej”. Tłum. Mariusz Bryl. Artium Quaestiones, nr 17 (2006): 273–294.
Orzechowski, Karol, summary, „Does Anthropomorphism Impact Individuals’ Support for Animal Rights?”. Faunalytics. November 10, 2015. https://faunalytics.org/does-anthropomorphism-impact-individuals-support-for-animal-rights/ (dostęp: 21.11.2020).
Ostaszewski, Jacek. „Techniki subiektywizacji w filmie fabularnym”. Kwartalnik Filmowy, nr 97–98 (2017): 263–277.
Otwarte Klatki. „Dlaczego tak wielu ludzi przestaje jeść mięso?”. YouTube. 24.02.2022. https://www.youtube.com/watch?v=mhGb9jSX_FI (dostęp: 9.05.2022).
Otwarte Klatki. „FRANKENKURCZAK, czyli cała prawda o życiu kurczaków hodowanych na mięso”. YouTube. 4.03.2019. https://www.youtube.com/watch?v=iASLbsuuuC8 (dostęp: 10.05.2022).
Otwarte Klatki. „Jak najskuteczniej pomagać zwierzętom? Efektywny altruizm daje odpowiedź!” YouTube. 20.10.2020. https://www.youtube.com/watch?v=UfFQ8brR6UY (dostęp: 16.11.2020).
Otwarte Klatki. „Ostatnia Podróż – jak wygląda transport zwierząt do rzeźni?”. YouTube. 7.01.2018. https://www.youtube.com/watch?v=TB6MRFMnmKM (dostęp: 9.05.2022).
Otwarte Klatki. „Tosia – kura uratowana z fermy. Moje życie jako kury nioski”. YouTube. 2.12.2016. https://www.youtube.com/watch?v=chv8qh-mCOs (dostęp: 10.05.2022).
Otwarte Klatki. „Zatrudniłem się na fermie drobiu, by zobaczyć, jak produkuje się mięso”. YouTube. 12.06.2018. https://www.youtube.com/watch?v=Cl_MlPcfUY4 (dostęp: 9.05.2022).
Otwarte Klatki. „Zobacz świat oczami kury w chowie klatkowym – Virtual Reality”. YouTube. 26.09.2016. https://www.youtube.com/watch?v=ec7g_cy5wtg (dostęp: 10.05.2022).
Pick, Anat. „Why Not Look at Animals?” Nescus. June 12, 2015. https://necsus-ejms.org/why-not-look-at-animals/ (dostęp: 11.07.2020).
Przylipiak, Mirosław. „Film dokumentalny jako gatunek retoryczny”. W Poetyka kina dokumentalnego, 93–129. Gdańsk–Słupsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego–Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, 2004.
Przylipiak, Mirosław. „O subiektywizacji narracji filmowej”. Studia Filmoznawcze, T. 7 (1987): 239–256.
Ptaszek, Grzegorz. Edukacja Medialna 3.0. Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data i algorytmizacji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019.
Rishel, Mia. „Effective Animal Campaigning: Current Knowledge And Guiding Principles”. Faunalytics. May 27, 2020. https://faunalytics.org/effective-animal-campaigning-current-knowledge-and-guiding-principles/# (dostęp: 21.11.2020).
Safina, Carl. „Teoria umysłu”. W Poza słowami. Co myślą i czują zwierzęta, 337–345. Tłum. Dominika Dymińska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2018.
Safina, Carl. „Typowo ludzki?” W Poza słowami. Co myślą i czują zwierzęta, 40–47. Tłum. Dominika Dymińska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2018.
Singer, Peter. „The Why and How of Effective Altruism”. TED2013. March 2013. https://www.ted.com/talks/peter_singer_the_why_and_how_of_effective_altruism (dostęp: 16.11.2020).
Singer, Peter. Wyzwolenie zwierząt. Tłum. Anna Alichniewicz i Anna Szczęsna. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2018.
Smaill, Belinda. „Introduction”. In Regarding Life. Animals and the Documentary Moving Image, 1–20. Albany: State University of New York Press, 2016.
Sołodki, Paweł. „Rubaszności świata. Seksualność jako atrakcja w filmach mondo”. W Metody dokumentalne w filmie. Red. Dagmara Rode i Marcin Pieńkowski, 163–190. Łódź: Wydawnictwo Biblioteki PWSFTviT, 2013.
Zgudczyński, Michał. „Portret w rzeźni − fotografia w ruchu prozwierzęcym”. Krytyka Polityczna. 25.07.2019. https://krytykapolityczna.pl/kraj/portret-w-rzezni-fotografia-w-ruchu-prozwierzecym/ (dostęp: 16.11.2020).
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-4520-6497
Patrycja Chuszcz – magister, doktorantka w Instytucie Kultury Współczesnej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Publikowała między innymi w „Kwartalniku Filmowym”, „Kalejdoskopie”, „Vege” i „Ekranach”. W kręgu jej zainteresowań znajdują się: animal studies w kulturze, alternatywne formy produkcji filmowej, nowe media, kultura krajów hiszpańskojęzycznych. Zawodowo zajmuje się dziennikarstwem radiowym.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
