Refleksja nad granicami języka i mowy w obliczu odkryć zoosemiotyki
Abstrakt
Głównym problemem, który poruszam w niniejszym artykule, są granice języka i mowy, wytyczane wspólnie przez nauki społeczno-humanistyczne i matematyczno-przyrodnicze, zwłaszcza – fuzję semiotyki i biologii, czyli biosemiotyki. W tekście formułuję tezę, zgodnie z którą zdolności i umiejętności biokomunikacyjne zwierząt ludzkich i nie-ludzkich dzieli dystans: zarazem ilościowy i jakościowy, przy czym: (pre)adaptacje filogenetyczne i (pre)dyspozycje ontogenetyczne zwierząt ludzkich i nie-ludzkich są z jednej strony komunikacyjnie – dyskretne, z drugiej strony kognitywnie i behawioralnie – kontynualne. Wyniki badań empirycznych, które przytoczyłem i skomentowałem, pozwalają sądzić, że istnieją cechy biokomunikacyjne swoiście ludzkie.
Słowa kluczowe
granice języka i mowy; uniwersalia językowe; biolingwistyka; zoosemiotyka
Bibliografia
Arnold, Kate, and Klaus Zuberbühler. “Language Evolution: Semantic Combinations in Primate Calls.” Nature 441 (2006): 303.
Axelrod, Robert, and William D. Hamilton. “The Evolution of Cooperiation.” Science 211 (1981): 1390–1396.
Boysen, Sara T., Gary G. Bernston, Mary B. Hannan, and John T. Cacioppo. “Quantity-based Interference and Symbolic Representations in Chimpanzees (Pan troglodytes).” Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes 22 (1996): 76–86.
Bräuer, Josep, Josep Call, and Michael Tomasello. “Chimpanzees Really Know What Others Can See in a Competitive Situation.” Animal Cognition 10, no. 4 (2007): 439–448.
Bullinger, Anke, Juliane Kaminski, Felizitas Zimmerman, and Michael Tomasello. “Different Social Motives in the Gestural Communication of Chimpanzees and Human Children.” Developmental Science 14, no. 1 (2001): 58–68.
Call Josep, Brian Hare, Malinda Carpenter, and Michael Tomasello. “Unwilling versus Unable: Chimpanzees Understanding of Human Intentional Action.” Developmental Science 7, no. 4 (2004): 488–498.
Call, Josep, and Michael Tomasello. “Does the Chimpanzee Have a Theory of Mind? 30 Years Later.” Trends in Cognitive Sciences, 12(5) (2008): 189–192.
Cheney, Dorothy L., and Robert M. Seyfarth. “Vervet Monkey Alarm Calls: Manipulation through Shared Information.” Behaviour 94 (1985): 150–166.
Cheney, Dorothy L., and Robert M. Seyfarth. How Monkeys See the World: Inside the Mind of Another Species. Chicago: University of Chicago Press, 1990.
Cheney, Dorothy L., and Robert M. Seyfarth. Baboon Metaphysics. Chicago: University of Chicago Press, 2007.
Chomsky, Noam. “The Models for the Description of Language.” IRE Transactions on Information Theory (1956): 113–123.
Cleveland, Joseph, and Charles T. Snowdon. “The Complex Vocal Repertoire of the Adult Cotton-top Tamarin (Saguinus oedippus).” Zeitschrift fur Tierpsychologie 58 (1982): 231–270.
Corballis, Michael C. “Recursion, Language, and Starlings.” Cognitive Science 31 (2007): 697–704.
Deacon, Terrence. The Symbolic Species: The Coevolution of Language and the Brain. New York: W.W. Norton & Company, 1997.
Deacon, Terrence. “Language Evolution and Neuromechanismus.” In A Companion to the Cognitive Science, edited by William Bechtel and George Graham, 2012–2225. Oxford: Blackwell, 1998.
Fitch, Tecumseh. “The Evolution of Speech: A Comparative Review.” Trends in Cognitive Sciences 4, no. 7 (2000): 258–267.
Fitch, Tecumseh W., and Marc D. Hauser. “Computational Constraints on Syntactic Processing in a Nonhuman Primate.” Science 303 (2004): 377–380.
Frisch, von Karl. The Dance Language and Orientation of Bees. Cambridge: Belknap Press, 1967.
Gardner, Allen R., and Beatrice T. Gardner. “Teaching Sign Language to a Chimpanzee.” Science 165 (1969): 664–672.
Gardner, Allen R., Beatrice T. Gardner, and Thomas E. Van Cantfort. Teaching Sign Language to Chimpanzees. Albany: State University of New York Press, 1989.
Gentner, Timothy Q., Kimberly M. Fenn, Daniel Margoliash, and Howard C. Nusbaum. “Recursive Syntactic Pattern Learning by Songbirds.” Nature 440 (2006): 1204–1207.
Gouzoules, Harold, and Sarah Gouzoules. “Design Features and Developmental Modification of Pigtail Macaque, Macaca nemestrina, Agonistic Screams.” Animal Behaviour 37 (1989): 383–401.
Greenfield, Patricia M. “Strategies Used to Combine Seriated Cups by Chimpanzees (Pan troglodytes), Bonobos (Pan paniscus), and Capuchins (Cebus apella).” Journal of Comparative Psychology 113 (1999): 137–148.
Greenfield, Patricia M., and Sue E. Savage-Rumbaugh. “Grammatical Combination in Pan paniscus: Processes of Learning and Invention in the Evolution and Development of Language.” In Language and Intelligence in Monkeys and Apes: Comparative Developmental Perspectives, edited by Sue T. Parker and Kathleen R. Gibson, 540–578. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
Greenfield, Patricia M., and Sue E. Savage-Rumbaugh. “Imitation, Grammatical Development, and the Invention of Protogrammar by an Ape.” In Biological and Behavioral Determinants of Language Development, edited by Norman Krasnegor, Duane Rumbaugh, Richard Schiefelbusch, and Michael Studdert-Kennedy, 235–258. Hillsdale: Psychology Press, 1991.
Grice, Paul H. “Logic and Conversation.” In Speech Acts, edited by Peter Cole and Jerry L. Morgan, 41–58. London: Brill, 1975.
Gyger, Marcel, and Peter Marler. “Food Calling in the Domestic Fowl, Gallus gallus: The Role of External Referents and Deception.” Animal Behaviour 36 (1988): 358–365.
Hailman, Jack P., Millicent S. Ficken, and Robert W. Ficken. “The ‘chick-a-dee’ Call of Parus Atricapillus: A Recombinant System of Animal Communication Compared with Written English.” Semiotica 56 (1985): 191–224.
Hart, Stephen. The Language of Animals. New York: Henry Holt & Co., 1996.
Hauser, Marc D., Noam A. Chomsky, Tecumseh W. Fitch. “The Faculty of Language: What Is It, Who Has It, and How Did It Evolve?” Science 298 (2002): 1569–1579.
Hauser, Marc D., and Richard W. Wrangham. “Manipulation of Food Calls in Captive Chimpanzees.” Folia Primatologica 48 (1987): 207–210.
Hayes, Cathy. The Ape in Our House. New York: Harper & Brothers Publishers, 1951.
Hockett, Charles F. “The Origin of Speech.” Scientific American 203 (1960): 68–111.
Hockett, Charles F. “The Problem of Universals in Language.” In Universals of Language, 1–29, edited by Joseph Greenberg. Cambridge: The MIT Press, 1966.
Hopcroft, John, Rajeev Motwani, and Jeffrey Ullman. Wprowadzenie do teorii automatów, języków i obliczeń. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.
Kellogg, Winthrop N., and Donald A. Kellogg. The Ape and the Child: A Study of Environmental Influence Upon Early Behavior. New York: McGraw-Hill Book Co., 1933.
Korpikiewicz, Honorata. Biokomunikacja. Jak zwierzęta porozumiewają się ze światem. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
Krupenye, Christopher, Fumihiro Kano, Satoshi Hirata, Josep Call, and Michael Tomasello. “Great Apes Anticipate That Other Individuals Will Act According to False Beliefs.” Science 354, no. 6308 (2016): 110–114.
Kwiatek, Łukasz. Przemów, a cię ochrzczę. O małpach wychowanych przez człowieka. Kraków: Copernicus Center Press, 2017.
Kurcz, Ida. “Communicative Competence and Theory of Mind.” Psychology of Language and Communication, 8(2) (2004): 5–18.
Lieberman, Philip. “Motor Control, Speech, and the Evolution of Human Language.” In Language Evolution, edited by Morten H. Christiansen and Simon Kirby, 255–271. New York: Oxford Scholarship Online, 2003.
Liszkowski, Ulf, Malinda Carpenter, Tricia Striano, and Michael Tomasello. “12- and 18-month-Olds Point to Provide Information for Others.” Journal of Cognition and Development 7, no. 2 (2006): 173–187.
MacLarnon, Ann M., and Gwen P. Hewitt “The Evolution of Human Speech: The Role of Enhanced Breathing Control.” American Journal of Physical Anthropology 109, no. 3 (1999): 341–363.
Marler, Peter, Alfred Dufty, and Roberta Pickert. “Vocal Communication in the Domestic Chicken I: Does a Sender Communicate Information about the Quality of a Food Referent to a Receiver?” Animal Behaviour 34 (1986a): 188–194.
Marler, Peter, Alfred Dufty, and Roberta Pickert. “Vocal Communication in the Domestic Chicken II: Is a Sender Sensitive to the Presence and Nature of a Receiver.” Animal Behaviour 34 (1986b): 194–198.
Marler, Peter. “Animal Communication: Affect or Cognition?” In Approaches to Emotion, edited by Klaus R. Scherer and Paul Ekman, 345–365. Hillsdale: Psychology Press, 1984.
Martinelli, Dario. A Critical Companion to Zoosemiotics. People, Paths, Ideas. New York: Springer, 2010.
Martinez Ignacio, et al. “Auditory Capacities in Middle Pleistocene Humans from the Sierra de Atapuerca in Spain.” Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 101, no. 27 (2004): 9976–9981.
Michelsen, Axel, Wolfgand H.Kirchner, and Martin Lindauer. “Honeybees Can Be Recruited by a Mechanical Model of Dancing Bee.” Naturwissenschaften 76 (1989): 277–280.
Miles, Lyn H. “Apes and Language: The Search for Communicative Competence.” In Language in Primates: Perspectives and Implications, edited by Judith De Luce and Hugh T. Wilder, 43–61. New York: Springer, 1983.
Miller, George A. “Free Recall of Redundant Strings of Letters.” Journal of Experimental Psychology 56, no. 6 (1958): 485–491.
Mitchell, Robert W., and Nicolas N. Thompson, eds. Deception: Perspectives on Human and Non-human Deceit. New York: State University of New York Press, 1986.
Niederhut, Dillion. “Gesture and the Origin of Language.” In Proceedings of the 10th International Conference (EVOLANG 10), edited by Christine Cuskley et al., 266–273. Singapore: Evolang 12 Organizing Committee, 2012.
Nowak, Tomasz. “Przyczynek do studiów nad biologiczną ewolucją komunikacji. Na tropie pewnej hipotezy.” Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies 1 (2015): 133–147.
Nowak, Tomasz. “Studia nad filogenezą języka i mowy jako zwierciadło, w którym przeglądają się nowoczesne koncepcje lingwistyczne.” Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny 18 (2017): 81–115.
Nowak, Tomasz. “Czy język mógł powstać samorzutnie? O pewnej koincydencji w ewolucji języka.” In Biological Turn. Idee biologii w humanistyce współczesnej, edited by Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska and Emilia Wieczorkowska, 130–145. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.
Nowak, Tomasz. “W kręgu modeli neurolingwistycznych: wybrane propozycje i wstępne interpretacje.” Logopedia Silesiana 5 (2016a): 31–53.
Nowak, Tomasz. “Przetwarzanie języka/mowy w umyśle/mózgu na tle wyników wybranych eksperymentów neurolingwistycznych.” Logopedia Silesiana 5 (2016b): 54–80.
Nowak, Tomasz. “Małpia gramatyka? Porównanie potencjału kombinatorycznego ludzi i szympansów (studium przypadku).” Zoophilologica 3 (2017): 109–127.
Ouattara, Karim, Alban Lemasson, and Klaus Zuberbühler. “Campbell’s Monkeys Concatenate Vocalizations into Context-specific Call Sequences.” Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 106, no. 51 (2009): 22026–22031.
Parker, Sue T., Robert W. Mitchell, and Lyn H. Miles. The Mentality of Gorillas and Orangutans. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
Patterson, Francine G., and Eugene Linden. The Education of Koko. New York: Holt, Rinehart & Winston, 1981.
Patterson, Francine P. “The Gestures of a Gorilla: Language Acquisition in Another Pongid.” Brain Lang 5 (1978): 72–97.
Pfefferle, Dana et al. “Female Barbary Macaque (Macaca sylvanus) Copulation Calls Do Not Reveal the Fertile Phase But Influence Mating Outcome.” Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 275, no. 1634 (2008): 571–578.
Pinker, Stephen, and Paul Bloom. “Natural Language and Natural Selection.” Behavioral and Brain Sciences 13, no. 4 (1990): 707–784.
Pinker, Stephen, and Ray Jackendoff. “The Faculty of Language: What Is Special about It?” Cognition 95, no. 2 (2005): 201–236.
Pogonowski, Jerzy. “Ile jest języków?” Investigationes Linguistica XIV (2016): 1–12.
Pollick, Amy S., and Frans B. M. de Waal. “Ape Gestures and Language Evolution.” Procedings of the National Academy of Sciences of the USA 104 (2017): 8184–8189.
Pothos, Emmanuel M. “Theories of Artificial Grammar Learning.” Psychological Bulletin 133 (2007): 227–244.
Premack, David, and Ann J. Premack. The Mind of an Ape. New York: Norton, 1983.
Ratcliffe, Laurene, and Ronald Weisman. “Phrase Order Recognition by Brown Headed Cowbirds.” Animal Behaviour 35 (1987): 1260–1262.
Reber, Arthur S. “Implicit Learning of Artificial Grammars.” Verbal Learning and Verbal Behavior 5, no. 6 (1967): 855–863.
Roberts, Gilbert. “Cooperation through Interdependence.” Animal Behaviour 70 (2005): 901–908.
Robin, Murphy A., Esther Mondragon, and Victoria A. Murphy. “Rule Learning by Rats.” Science 319 (2008): 1849–1851.
Robinson, John G. “Syntactic Structures in the Vocalizations of Wedge-capped Capuchin Monkeys, Cebus olivaceus.” Behaviour 90 (1984): 46–79.
Rumbaugh, Duana M. Language Learning by a Chimpanzee: The LANA Project. New York: Academic Press, 1977.
Samuels, Bridget, Marc Hauser, and Cedric Boeckx. “Do Animals Have Universal Grammar? A Case Study in Phonology.” In The Oxford Handbook of Universal Grammar, edited by Ian Roberts, 1–23. Oxford: Oxford University Press, 2011.
Savage-Rumbaugh, Sue E. Ape Language: From Conditioned Response to Symbol. New York: Oxford University Press, 1986.
Savage-Rumbaugh Sue E., and Roger Lewin. Kanzi: The Ape at the Brink of the Human Mind. New York: John Wiley & Sons, 1996.
Schlenker, Philippe, Emmanuel Chemla, Cristiane Cäsar, Robin Ryder, and Klaus Zuberbühler. “Titi Semantics: Context and Meaning in Titi Monkey Call Sequences.” Natural Language and Linguistic Theory 35 (2017): 271–298.
Seyfarth, Robert M., Dorothy L. Cheney, and Peter Marler. “Vervet Monkey Alarm Calls: Semantic Communication in a Free-ranging Primate.” Animal Behaviour 28 (1980): 1070–1094.
Slocombe, Katie E., Tanja Kaller, Laurel Turman, Simon W. Townsend, Sarah Papworth, and Klaus Zuberbühler. “Production of Food-associated Calls in Wild Male Chimpanzees is Dependent on the Composition of the Audience.” Behavioral Ecology and Sociobiology 64, no. 12 (2010): 1959–1966.
Snowdon, Charles T. “Language Capacities of Nonhuman Animals.” Yearbook of Physical Anthropology 33 (1990): 215–243.
Sperber, Dan, and Deirdre Wilson. Relevance: Communication and Cognition. Oxford: Basil Blackwell, 1986.
Struhsaker, Thomas T. “Auditory Communication among Vervet Monkeys (Cercopithecus aethiops).” In Social Communication Among Primates, edited by Simon Altmann, 281–324. New York: University of Chicago Press, 1967.
Suzuki, Toshitaka N., David Wheatcroft, and Michael Griesser. “Experimental Evidence for Compositional Syntax in Bird Calls.” Nature Communications 7 (2016): 10986.
Terrace, Herbert S. Nim. A Chimpanzee Who Learned Sign Language. New York: Columbia University Press, 1979.
Terrace, Herbert S., Laura Ann Petito, Roger Saunders, Thomas G. Bever. “Can an Ape Create a Sentence?” Science 206 (1979): 891–902.
Tinbergen, Niko. Instinktlehre. Berlin und Hamburg: P. Parey, 1952.
Tomasello, Michael. “Why Don’t Apes Point?” In Roots of Human Sociality, edited by Norman Enfield and Stephen Levinson, 506–524. New York: Routledge, 2006.
Tomasello, Michael. Origins of Human Communication. Cambridge: The MIT Press, 2008.
Tomasello, Michael. Why We Cooperate. Cambridge: The MIT Press, 2009.
Townsend Simon W., and Marta B. Manser. “Functionally Referential Communication in Mammals: The Past, Present and the Future.” Ethology 119 (2013): 1–11.
Trivers, Robert L. “The Evolution of Reciprocal Altruism.” The Quarterly Review of Biology 46 (1971): 35–57.
Wilson, Edward O. Socjobiologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2000.
Yamamoto, Shinya, Tatyana Humle, and Masayuki Tanaka. “Chimpanzees Help Each Other upon Request.” Public Library of Science 4, no. 10 (October 2009): 1–7. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0007416.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
