W artykule podjęto rozważania na temat stosunku chłopów do krów, podstaw i mechanizmów jego semiotyzacji oraz mitopoetycznej interpretacji wizerunków krowy (cielaka) w różnych typach i gatunkach tradycyjnej białoruskiej kultury duchowej. Autorka analizuje materiał folklorystyczny i etnograficzny zarejestrowany w latach 1990–2018 na Polesiu Brzeskim. Wykazano, że powstały na gruncie motywacji mitologicznej „kod krowy-byka” obejmuje rozległy obszar zjawisk kultury duchowej i materialnej chłopów, przedmiotów związanych z życiem chłopskim, i jest odnotowywany w terminologii związanej z rytuałami, a także w obrzędowych i nieobrzędowych tekstach folklorystycznych

Tematem artykułu jest refleksja na temat obecności koni w przestrzeni miejskiej Krakowa. Zwierzęta te ze względu na swoją powszechną obecność na ulicach miasta stanowią jego integralną część. W tekście poruszona jest kwestia wykorzystania koni jako siły pociągowej w miejskich środkach transportu, straży pożarnej czy służbach porządkowych. Sytuacja koni przedstawiona jest w kontekście rodzącego się ruchu opieki nad zwierzętami, który swoimi początkami sięga XIX wieku. Tak duże wykorzystywanie koni przekładało się bowiem na ogromną skalę nadużyć wobec tychże zwierząt.

Nowa duchowość to zjawisko kultury współczesnej, które wykazuje niezwykłą zdolność adaptowania się do różnych dziedzin życia społecznego. Artykuł stanowi próbę wykazania obecności dyskursu nowej duchowości w narracjach czołowych propagatorów jeździectwa naturalnego. Pojawienie się dyskursu nowej duchowości w tak zdawałoby się odległej dziedzinie, jaką jest jazda konna może być przejawem szerszych zmian kulturowych, polegających na rozprzestrzenianiu się charakterystycznego języka czy wizji świata na kolejne obszary kultury. Jak wykazała przeprowadzona analiza, w narracjach propagatorów jeździectwa naturalnego jest obecny dyskurs nowej duchowości i charakterystyczne dla niego motywy, takie jak: myślenie holistyczne, odrzucenie dychotomii ciało–umysł, intuicjonizm, dowartościowanie natury, pojmowanie energii zbieżne z dalekowschodnimi koncepcjami, stosowanie alternatywnej medycyny czy zwrócenie uwagi na wartości tradycyjnie postrzegane jako „kobiece” (odrzucenie przemocy i dominacji, preferowanie współpracy).

Celem tego artykułu jest pokazanie, że ciało konia może stać się metaforą ciała doświadczającego, przeciwstawionego baletowemu ciału idealnemu (nadrealnemu). Ważnym kontekstem jest dla mnie pozycja koni w cyrku tradycyjnym, których występy są traktowane jako forma manifestacji władzy człowieka nad światem natury. Ujarzmienie dzikości na cyrkowej arenie można bowiem rozpatrywać jako proces paralelny do dyscyplinowania ciała baletowego. Drugim ważnym dla mnie wątkiem jest związek koni z wojną. W kulturze i historii koń jest jednocześnie podbijanym i podbijającym. To samo można powiedzieć o ciele, które z jednej strony musi przejść represyjny i uprzedmiotawiający proces uspołeczniania, z drugiej – warunkuje „ja” bycie w świecie, realnie kształtuje tożsamość podmiotu. Do zilustrowania tych tez i przemyśleń służy mi spektakl kolektywu Via Negativa Dziewiąta.

Niniejszy artykuł został przygotowany jako studium przekrojowe funkcjonowania muchy – pozornie nic nieznaczącego stworzenia – w tekstach literackich. Kluczem do przygotowania szkicu była różnorodność obrazów i co za tym idzie myśli i możliwości interpretacji, które wprowadza swoim występowaniem na kartach literatury ten niepozorny owad. Mucha staje się w nich „wiernym towarzyszem” człowieka, będąc mu tożsamą, a zarazem stworzeniem, wobec którego żywimy obojętność.

Tłem rozważań podjętych w tym artykule jest stoicka koncepcja relacji między ludźmi i zwierzętami. Stoicy zakładali panowanie ludzi nad pozostałymi istotami i uważali, że hegeminia człowieka nie może być ograniczana przez normy sprawiedliwości. Passus z Historii naturalnej – opowieść o słoniach – służy jako materiał do zbadania, w jakim stopniu Pliniusz zgadzał się z tym przekonaniem.

Artykuł bada szeroko reprezentowany w literaturze, korespondencji oraz publicystyce Bolesława Prusa motyw konia. Przedstawia zapisany w twórczości pisarza obraz konia jako współuczestnika życia codziennego, rozrywki i pracy człowieka w społeczeństwie II poł. XIX wieku. Analizuje kolejne, związane z końmi zagadnienia, którym na przestrzeni lat Prus pisarz i Prus dziennikarz poświęcał uwagę (m.in. warszawska hippika rekreacyjno-sportowa, wyścigi konne, kwestie hodowlane, transport miejski, praca na roli, działalność towarzystw dobroczynnych na rzecz poprawy losu koni miejskich). Celem artykułu jest również próba demonstracji etycznego protestu pisarza, towarzyszącego utrwalonemu w jego twórczości obrazowi krzywdy i eksploatacji koni pracujących.

Poczucie beznadziei wobec antropocentrycznego paradygmatu utrudnia dziś myślenie o przyszłości planety i wzmacnia pesymizm i rezygnację. Dotyczy to również ekokrytycznych nauk humanistycznych, które zwracają uwagę na potrzebę świadomościowej transformacji, mogącej ograniczyć zasięg katastrofy klimatycznej. Wymagają one dziś wsparcia w postaci narzędzi zmiany rzeczywistości, które odpowiadałyby społecznym potrzebom całości, sensu, duchowości oraz pozostawały otwarte na inne niż tylko zachodnie modele religijności. Warto ich szukać zwłaszcza w myśleniu postsekularnym, które łączy w sobie rozumowe i intuicyjne rozumienie rzeczywistości.

Głównym problemem, który poruszam w niniejszym artykule, są granice języka i mowy, wytyczane wspólnie przez nauki społeczno-humanistyczne i matematyczno-przyrodnicze, zwłaszcza – fuzję semiotyki i biologii, czyli biosemiotyki. W tekście formułuję tezę, zgodnie z którą zdolności i umiejętności biokomunikacyjne zwierząt ludzkich i nie-ludzkich dzieli dystans: zarazem ilościowy i jakościowy, przy czym: (pre)adaptacje filogenetyczne i (pre)dyspozycje ontogenetyczne zwierząt ludzkich i nie-ludzkich są z jednej strony komunikacyjnie – dyskretne, z drugiej strony kognitywnie i behawioralnie – kontynualne. Wyniki badań empirycznych, które przytoczyłem i skomentowałem, pozwalają sądzić, że istnieją cechy biokomunikacyjne swoiście ludzkie.

Artykuł opisuje antropocentryczne nacechowanie frazeologizmów, które zawierają w swej strukturze nazwy ptaków. Przedstawiony materiał pokazuje, że utrwalone w polskiej frazeologii relacje między ptakami i ludźmi są ważne. Zróżnicowane strukturalnie połączenia z ptasim komponentem w sposób metaforyczny charakteryzują człowieka. Doświadczenia i spostrzeżenia w nich skupione konotują zarówno pozytywne, jak i negatywne wartości, które dotyczą nie tylko wyglądu zewnętrznego, ale także intelektu, doświadczenia człowieka oraz ogólnych prawideł ludzkiej egzystencji.

Autor pisze o filmach ukazujących transgresję człowieka w kierunku zwierzęcości. Interesują go ludzko-zwierzęce hybrydy, a także zakazane kontakty seksualne między przedstawicielami różnych gatunków. Wątki te obecne są w kinie, ale stanowią rodzaj tabu, w istocie niezbyt często przekraczanego przez filmowców. Okazuje się jednak, że mogą one skutecznie problematyzować fundamentalne kwestie natury egzystencjalnej, choć nie tylko.

Podczas wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych i praktycznych na studiach biologicznych i medycznych centralne miejsce zajmują zwierzęta. Rozwój technologii i osiągnięcia myśli etycznej pozwoliły zmienić pogląd na stosunek badacza-eksperymentatora do przedmiotu jego badań. Na Wydziale Fizjologii Uniwersytetu w Petersburgu wykładowcy stopniowo rezygnują z wykorzystywania zwierząt w ćwiczeniach praktycznych, aktywnie wprowadzając alternatywne metody nauczania studentów medycyny. Takie zmiany zachodzą ze względu na fakt, że studenci coraz częściej bronią swojego stanowiska, aby nie szkodzić zwierzętom. Zastąpienie doświadczeń ze zwierzętami metodami alternatywnymi nie wpływa na jakość kształcenia i ma wiele zalet: szybkość i dokładność szkolenia, indywidualne podejście, powtarzalność, łatwość monitorowania i oceny wyników, możliwość samokształcenia, pozytywny stosunek do życia.

Psa i człowieka łączy szczególny emocjonalny stosunek. Oprócz tego, że pies realizuje dla potrzeb człowieka wiele zadań, jest także, a może przede wszystkim, przyjacielem i towarzyszem. Jednak kojarzy się również z zagrożeniem, wścieklizną, agresją z powodu konotacji z wilczymi przodkami. Taką ambiwalencję w podejściu do psa można prześledzić we współczesnym rozwoju robotyki, w której stworzone maszyny ucieleśniają zarówno pozytywny wizerunek psa jako członka rodziny, jak i negatywny wizerunek niebezpiecznej bestii. Przykładami takich maszyn są roboty komercyjne Aibo firmy Sony oraz stworzony dla wojska przez Boston Dynamics BigDog (wraz z kolejnymi modernizacjami). Oba projekty robotów można uznać za ilustrację niektórych pozornie sprzecznych obrazów psa w kulturze.

Tragedia, która wydarzyła się w 2012 roku w szwedzkim ogrodzie zoologicznym, który oferował jako atrakcję specyficzny produkt, tzw. „Bliski kontakt z wilkiem”, stała się pretekstem do napisania przez Larsa Berge’a książki Dobry wilk. W ramach komercyjnej usługi, odwiedzający mogli wejść na wybieg trzymanych w zoo wilków, ośmiu samców. Wchodzili z opiekunką/nem, jednak udawało się to do czasu. Któregoś dnia, kiedy opiekunka wilków sama weszła na ich wybieg, zwierzęta ją zaatakowały i zabiły. Opisywana sytuacja prowokuje do stawiania licznych pytań etycznych o relacje ludzi i innych zwierząt. Tym samym książka porusza ważne humanistycznie i społecznie zagadnienia, osadzając je w mocno ugruntowanych koncepcjach autorów takich jak Jean Baudrillard czy Michel Foucault.

Культурные источники антропопрессии [Рецензия на книгу Różnice kulturowe w traktowaniu zwierząt. Ред. Hanna Mamzer. Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2020]

Sunaura Taylor: Beasts of Burden. Animal and Disability Liberation, The New Press, New York 2017, twarda oprawa, 260 stron