Udział zwierząt gospodarskich w ludowych obrzędach dorocznych
Abstrakt
The article is a presentation of spring rituals associated with animals in the Polish countryside, recorded by ethnographers up to the beginning of the twentieth century. In traditional Polish rural society, rituals associated with the Slavs beliefs and symbolism, which were to symbolically start the new vegetative year, were among the most important activities of worship ‑ the choice of animals for the ritual. These beliefs were so firmly embedded in the consciousness of the traditional communities that survived until the early twentieth century in the form of customs and the way of how animals were treated by the hosts. The relationship of man with the animal was very characteristic of the rural community, as it was associated with the supplementation of the basic needs of the host, which translated into a concern for the animals’ health and their lives. In the opinion of the former inhabitants of the village, caring for the animals apparently manifested in the practice of magic that was to prevent and ward off spells and diseases.
Słowa kluczowe
polish folklore; rituals; tradition; spring rituals; farm animals
Bibliografia
BARANOWSKI B.: Podstawowa siła pociągowa dawnego rolnictwa w Polsce, zakład narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966
BARANOWSKI B.: W kręgu upiorów i wilkołaków, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1981, s. 199-203.
BARANOWSKI B: O hultajach, wiedźmach, wszetecznicach. Szkice z obyczajów XVII i XVIII w., wyd. Łódzkie, Warszawa 1963
BAYGER A. J.: Powiat trembowelski: szkic geograficzno-historyczny i etnograficzny, Lwów 1899
BERESZYŃSKI A., S. TOMASZEWSKA: Zwierzęta i zabobony, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2011
BIEGELEISEN H., Lecznictwo ludu polskiego, Prace Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności nr 12, Kraków 1929
BRENCZ A.: Wielkopolska jako region etnograficzny, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1996
BYSTROŃ J. S.: Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI – XVIII, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1960
CONRAD: Sprawa a lekarstwa końskie, nakładem miesięcznika „Medycyna i Weterynaria”, Lublin 1948
FORSTNER D.: Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990
Gloger Z.: Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Warszawa 1900
GLOGER Z.: Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Wyd. Nowy Świat, Warszawa 1900
GORYL P.: Wizerunek bydła w kulturze, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5940, [dostęp 17.12.2016 r.].
KLIMASZEWSKA J.: Doroczne obrzędy ludowe [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej t. II red. M. Biernacka, M. Frankowska, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1981
KLIMASZEWSKA J: Zakazy magiczne związane z rokiem obrzędowym w Polsce, [w:] ”Etnografia Polska” Warszawa 1961 t.4
KOCIK L.: Między przyrodą, zagrodą i społeczeństwem. Społeczno- kulturowe problemy ekologii wsi i rolnictwa, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000
KOLBERG O.: Dzieła Wszystkie, wyd. PTL, Wrocław 1971,
KOLBERG O.: Lud, t. XV, W. Ks .Poznańskie, Kraków 1882
KOWALIK A.: Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Wyd. NOMOS, Kraków 2004
KOWALSKI P.: Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Wyd. PWN, Wrocław 1998
KUCHOWICZ Z.: Leki i gusła dawnej wsi: stan zdrowotny polskiej wsi pańszczyźnianej w XVII – XVIII wieku, Warszawa 1954
KWAŚNIEWICZ K., Zwyczaje doroczne, [w]: Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, pod red. D. Tylkowej. Kraków 2000
LESTEL D.: Myśleć sierścią. Zwierzęcość w perspektywie drugo osobowej, [w:] Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu, A. Barcz, D. Łagodzka (red), Wyd. Nowa humanistyka, Warszawa 2015.
LIF-PERKOWSKA E.: Europejskie bóstwa męskie oraz pogaństwo polskie, a kult Wielkiej Macierzy, [w:] „Heksis” nr 1,2/2012,
Lubelskie. Prace i Materiały Etnograficzne, wyd. PTL, Wrocław 1961
ŁOWMIAŃSKI H.: Religia Słowian i jej upadek, Wyd. PWN, Warszawa 1988,
ŁUCZYŃSKI M.: Kognitywna definicja Marzanny – Próba rekonstrukcji fragmentu tradycyjnego mitologicznego obrazu świata Słowian, [w:] „Studia Mythologica Slavica nr XI/2008
ŁYSIAK W.: W kręgu wielkopolskich demonów i przekonań niedemonicznych, Międzychód 1993
MICHAJŁOVA K., Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, Oficyna Naukowa, Warszawa 2010.
MOSZYŃSKI K.: Kultura ludowa Słowian, t.2: Kultura duchowa, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1957
PROPP W.: Morfologia bajki magicznej, wyd. NOMOS, Kraków 2011.
SHEPARD P.: Thinking Animals: Animals and the Development of Human Intelligence, “New York: The Viking Press”, 1978.
SIARKOWSKI W.: Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, Kraków 1879
SŁOMKA J.: Pamiętniki włościanina, Warszawa 1983
SOKOLEWICZ Z.: Etnologia, PWN, Warszawa 1969
STACHOŃ A.: Wspólniczki diabła. Czarownice z Bochni, Wiśnicza, Uścia Solnego i okolicznych wsi, „Rocznik Bocheński”, t. 3: 1995
STELMACHOWSKA B.: Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń 1933.
STOMMA L.: Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Łódź 2002
STRZELCZYK J.: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998
ŚWIĘTEK J.: Liczby 3 i 9 w mitach, wyobrażeniach mistycznych, praktykach i zwyczajach ludowych. Kraków 1921
TOMICKI R., Religijność ludowa, [w:] M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t.2
WOJCIECHOWSKA A.: Obrona przed „złym urokiem” rzucanym przez czarownicę, http://przezhistorie.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=253:obrona-przed-zym-urokiem-rzucanym-przez-czarownic&catid=13:xix-w-artykuy&Itemid=41, [dostęp: 16.02.2016]
ZADROŻYŃSKA A.: Powtarzać czas od początku. O polskiej tradycji obrzędów ludzkiego życia, wyd. Twój Styl, Warszawa 1985.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-9296-0129
Mgr, doktorantka Stacjonarnych Studiów Doktoranckich Nauk o Kulturze na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych na Uniwersytecie Wrocławskim. Prowadzi badania związane z relacją gospodarzy ze zwierzętami na dawnej wsi w tradycji katolickiej i prawosławnej na przykładzie Lubelszczyzny i Huculszczyzny. Zajmuje się również symboliką zwierząt w wierzeniach słowiańskich, celtyckich oraz nordyckich.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
