W ostatnich latach ze wzmożoną siłą podejmuje się w Polsce rozważania i dyskusje dotyczące podmiotowości prawnej oraz moralnej zwierząt. Być może ów problem doczeka się wreszcie naukowego uściślenia oraz terminologicznego doprecyzowania. Nie będzie to zadanie łatwe, ponieważ zagadnienie podmiotowości, tak ludzi, jak i zwierząt, jest niezwykle złożone. Jest jednym z podstawowych pojęć wielu różnych obszarów teoretyzowania, będąc przy tym stałym obiektem sporów. Wobec zwierząt proponuje się „koncepcję podmiotowości szczególnej, tj. podmiotowości funkcjonalnej ustanowionej w interesie zwierząt” (za Janem Białocerkiewiczem). W nauce istnieje pojęcie apersonalnej podmiotowości zwierząt, która podlega stopniowaniu w zależności od poziomu wrażliwości i odczuwania bólu. Posthumanizm otwiera się na nowe formy podmiotowości, zachęcając do poszukiwania najlepszego kryterium podmiotowości zwierząt, zdefiniowania terminu „podmiot” wobec gatunków zwierzęcych (czy wszystkich?) i uporządkowania sformułowań funkcjonujących w literaturze przedmiotu, takich jak np. „podmiot jako byt substancjalny”, „podmiot ewolucji”, „podmiot mięsny”, „pozaludzki podmiot doznający”, „podmiot innogatunkowy”, „nieludzki podmiot odczuwania”, „podmiot postrzegany”, „podmiot moralnych uprawnień”, „podmiot/przedmiot moralności”, „podmiot życia”, „podmiot woli życia”, „podmiot/przedmiot prawny”, podmiot o statusie „obiektu milczącego”, „podmiot w relacjach”, a nawet „podmiot polityki” i „osoba graniczna”. Trzeba również pamiętać o wszelkich próbach negatywnego określenia podmiotu – poprzez to, czym nie jest.

Do rąk Czytelników oddajemy trzeci już monograficzny numer interdyscyplinarnego czasopisma, zawierający artykuły autorów, którzy ani wprost, ani w jednolity sposób nie definiują statusu i podmiotowości zwierząt, ale podejmują próby badania owego zagadnienia poprzez pryzmat własnych dziedzin badawczych – z ich specyficzną siatką pojęciową i metodologią. Wszyscy oni próbują – każdy w inny sposób rozkładając akcenty – penetrować, analizować i rozważać warunki, w jakich dochodzi do tworzenia i rozpoznania pozaludzkiego podmiotu. Ich praca stanowi skromny wkład dla określenia wieloaspektowej istoty podmiotowości zwierząt, ale bez wątpienia stanie się cenna w kontekście pytania o to, kim jesteśmy my sami.

Dariusz Gzyra
Justyna Tymieniecka‑Suchanek

 The article is an attempt to utilize the pre-philosophical etymological meanings of the word subject
in a proposal for the reflection that fits into the discussion on the possibilities of new posthumanistic
approaches to the matter of subject. Its first part comprises etymological inquiry, inspired by the philosophy of M. Heidegger and the proposal of K. Okopien, into the Greek word ὑποκείμενον, the Latin subiectum and the Polish podmiot. In the second part, three new, ethically oriented proposals for perceiving the problem in the perspective of studying animals have been derived from the three former meanings of the Polish subject – a foundling, fraud, and bedding.

Na przykładzie istniejących wyobrażeń o ogrodzie zoologicznym omawiany jest charakter relacji pomiędzy językowymi i nie ściśle językowymi elementami świadomości. Przytaczany jest materiał słownikowy odzwierciedlający zarówno historyczne, jaki i współczesne interpretacje z uwzględnieniem etymologii słów. Ich analiza ma na celu wychwycenie zmieniających się w czasie motywów, cech i analogii znaczeniowych, które to następnie utrwalają się w wyobrażeniach danej kultury mentalnej i językowej. Ustalany jest charakter relacji (poprzez umieszczenie w sztucznie zorganizowanej przestrzeni) między stanem zwierzęcia i człowieka. Człowieka, upodabniającego się do zwierzęcia, zwierzęcia, jako reprezentanta pewnej zamkniętej w niewoli i zgromadzonej w jednym miejscu zbiorowości, i znowuż człowieka, ale jako obserwatora tych istot bądź podmiotu znajdującego się w analogicznej sytuacji zbiorowego pokazu. Zebrane informacje i interpretacje, które porównujemy z danymi słownika marzeń sennych przez pryzmat ich cech znaczeniowych i mentalnych, pozwalają na postawienie pytania dotyczącego semantyki reproduktywnych, istniejących percepcyjnie i mentalnie, obrazowych doznań. Biorą one bowiem udział w kształtowaniu u przedstawicieli określonej kultury mentalnej regulacyjno -orientacyjnych, do tego nie zawsze uświadamianych, wyobrażeń. Wspomniane doznania, zwłaszcza te, które warunkują organizację świata w językowej i nie tylko językowej świadomości, wpływają, jako skutek, na semantyczną ewolucję języka, jak również na mentalność jego użytkowników. 

 The aim of the publication is to acquaint the Polish reader with a fragment of the most famous book by Tatiana M. Goricheva, Holy Animals (published in Saint Petersburg in 1993), which has not been translated into Polish so far. The author of the book is one of the few Russian‑speaking thinkers dealing both with Orthodox Christianity and the question of animal rights. The attached commentary offers an introduction to her philosophy, which is here presented at the broad background of Eastern Orthodox thinking. In contradistinction to Western theology, it is the tradition that discusses the Christian idea of redemption in cosmic terms and points to the possibility of religious identification and sanctification of animals. Therefore, it seems that the Eastern Orthodox interpretation of the Christian doctrine provides a different perspective on the situation of animals and their suffering in the contemporary world and may lead to action to secure their status as individual subjects.

Fragment nietłumaczonej dotąd książki Tatiany M. Goriczewej pt. „Święte zwierzęta", wydanej w Sankt Petersburgu w 1993 roku. Jej autorka jest jedną z niewielu postaci obszaru rosyjskojęzycznego, zajmujących się łącznie prawosławiem i kwestią praw zwierząt. Dołączony we wcześniejszym artykule komentarz zawiera wprowadzenie do jej poglądów, przedstawiając je na tle panoramy myśli wschodniego chrześcijaństwa. W tradycji tej, odmiennie od teologii zachodniej, wskazuje się na kosmiczny wymiar chrześcijańskiej idei zbawienia oraz możliwość religijnej identyfikacji i uświęcenia zwierząt. Ta interpretacja chrześcijańskiego przesłania pozwala na odmienne spojrzenie na sytuację zwierząt i ich cierpienie we współczesnym świecie, oraz daje podstawy do działania na rzecz ich upodmiotowienia.

The article is a presentation of spring rituals associated with animals in the Polish countryside, recorded by ethnographers up to the beginning of the twentieth century. In traditional Polish rural society, rituals associated with the Slavs beliefs and symbolism, which were to symbolically start the new vegetative year, were among the most important activities of worship ‑ the choice of animals for the ritual. These beliefs were so firmly embedded in the consciousness of the traditional communities that survived until the early twentieth century in the form of customs and the way of how animals were treated by the hosts. The relationship of man with the animal was very characteristic of the rural community, as it was associated with the supplementation of the basic needs of the host, which translated into a concern for the animals’ health and their lives. In the opinion of the former inhabitants of the village, caring for the animals apparently manifested in the practice of magic that was to prevent and ward off spells and diseases.

W artykule omawiana jest semantyka szeregu metaznaków (mysz, kot, kocur, ryś i in.) folkloru Słowian wschodnich w mitologicznym kontekście tradycyjnych wierzeń i tekstów. W celu ilustracji przytaczane są przykładowe przysłowia, ludowe wróżby oraz bajki.

The article is a case study of a chimpanzee bonobo – Kanzi. The author of the paper aims at providing a comparison of formal (mathematical) and empirical (linguistic, psychological, biological) results of research on the grammar of human and non -human language or codes. The content of the paper focuses on the issues relating to the power of grammatical combinations. The author seeks to answer the question: What differentiates human and animal communication?

The belief that only humans use language has dominated in science for years. Linguists are especially sensitive to the notion that animals can use or create language. They argue that all species other than human can communicate but they do not use language, as it is reserved for people only. It is important to notice that animal psychology is a new and still far underdeveloped scientific field. More and more studies are revealing that animals can and do think, feel and communicate in a meaningful way. Recently, new studies have supported the hypothesis that some animals do use language. The communication systems that they use have all or most of the characteristics of a language. Con Slobodchikoff has shown that prairie dogs have grammar, can create language and use dialects in their communication with one another. Their pups learn their language in a similar way as human babies do. This article is meant to question the notion that animals do not use and create language.

Teorie etyki zwierzęcej głównego nurtu, reprezentowane np. przez Singera i Regana, opowiadają się za zachowaniami żywieniowymi wykluczającymi spożywanie jakichkolwiek produktów pochodzenia zwierzęcego. Zgodnie z takimi ujęciami tematu, w naszych społeczeństwach i w obecnych warunkach życia, rezygnacja z żywności pochodzenia zwierzęcego jest obowiązkiem w świetle wymogów normatywnych teorii etyki. W niniejszym artykule zaprezentuję inne spojrzenie na problem refleksyjnego wegetarianizmu moralnego (definiowanego w bardzo szerokim znaczeniu). Przechodząc od niektórych bardzo krytycznych sformułowań do argumentów reprezentowanych przez główny nurt, zaproponuję stwierdzenie, że bardziej celowym jest rozpatrywać wegetarianizm jako element samorozwoju i troski o samego siebie uprawianych przez ludzi będących uczciwymi czynnymi podmiotami moralnymi. Wegetarianizm, który jest owocem osobistych refleksji na temat moralności relacji między ludźmi i innymi istotami, powinien być rozpatrywany w taki sposób, w którym czynne podmioty moralne kształtują i kultywują swój własny charakter. Taki sposób ujmowania wegetarianizmu pozwala uniknąć trudności argumentów głównego nurtu i pozwala trafniej ujmować bogactwo i różnorodność rzeczywistych wyborów ludzi w kwestii wegetarianizmu w sferze zwyczajowych doświadczeń natury moralnej.

W artykule analizuję poglądy Arystotelesa, Kartezjusza oraz Johna Rawlsa dotyczące moralnego statusu istot pozaludzkich i ukazuję ich negatywny wpływ na kształtowanie relacji człowiek – zwierzę w kulturze europejskiej. Celem mojego rozumowania jest wykazanie, że każde z tych stanowisk obciążone jest doborem subiektywnych kryteriów w jakościowym odróżnieniu moralnego statusu ludzi od innych zwierząt oraz wykorzystaniem takich przesłanek, które udowodnią uprzednio założony wniosek. Stanowisko tych trzech filozofów łączy wspólna konkluzja. Jest nią przekonanie o braku wystarczających podstaw do równego traktowania ludzi i istot pozaludzkich w sferze życia moralnego.

The text analyses the process of naming Animals by humans. This process is treated here as a complex
phenomenon that has its psychological, sociological, social, philosophical and linguistic aspects. In the text, the Author focuses on two sides of the coin: naming animals can be treated as an act of subjectivisation, but on the other hand, by giving names to animals, humans try to reproduce an anthropocentric hierarchy of species. In this context it is worth analyzing not only giving names, but also abandoning or changing them.

Intersubjectivity, understood as a relationship between different perspectives, that creates a common space, accessible to more than one cognizing subject, is the basic trait of our presence in the world. The realization of our capability potential for intersubjective relations is related to the realization of a similar potential of the other subject of such relationships. We recognize the subjectivity of others through the reference to ourselves – out of necessity. This process is connected with the recognition of similarities and differences. In the article I am analyzing the nature of this process and the risks associated with possible underestimation and overestimation of the value of the other. The principle of seeking sufficient similarity apparently results in the automatic exclusion of a certain scope of dissimilarity – for example, of what is too different for the creation of subjective, intersubjective relations. I am trying to show that the recognition of the dissimilarities of the others does not have to involve their devaluation. On the contrary, it presents a challenge to the ethical imagination and is an indispensable component of intersubjectivity. I am pointing out that effective interspecific communication, which takes into account the importance of the affective component and the meeting of the diverse experiencing corporeality, is also an important aspect of the described relationships. I am also pointing out that the question about the subjectivity occurring in relationships is also an ethical and political problem of great importance.

Istnieje wiele obrazów i rzeźb przedstawiających znany motyw z ogrodu Eden: uwodzenie Ewy. Zwierzę, które kusi Ewę w Księdze Rodzaju, pierwszej księdze Starego Testamentu, jest określane jako wąż. Nowoczesne znaczenie słowa “wąż” w dużej mierze uzależniło sposób przedstawienia tego zwierzęcia w sztuce. Jednak zgodnie z literalną interpretacją Księgi Rodzaju, przed oddaniem Ewie zakazanego owocu wąż musiał mieć kończyny. Wydaje się, że zmiana wyglądu węża jest sprzeczna z zapisem biblijnym, a nawet ewolucyjnym. Na dzień dzisiejszy ewolucja węży od czworonożnych przodków jest dobrze poznana na podstawie danych z zapisu kopalnego i odkryć w dziedzinie biologii molekularnej. Proces ostatecznej utraty kończyn i wydłużenia ciała u (proto -)wężów to świetny przykład ewolucji. Równie fascynującym jest to, że utrata nóg węża przyciągnęła uwagę starożytnej cywilizacji na Bliskim Wschodzie, która uważała, że jest to kara boska.

The article focuses on the representations of animals in video games. Andrzej Pitrus remarks that while there are many examples of animal characters in games, most of them are only acting subjects “disguised” as animals. Few projects try to reconstruct true identity of animals. Yet, the author of the article critically researches interesting attempts made by studios and game designers. Many of them are in fact art projects, but there are also a few realistic animal characters in mainstream games. Recently they have been becoming more and more sophisticated, thanks to the use of new technologies, e.g. motion capture, which provide tools necessary to adequately represent animal behaviours.

The article introduces the history of the horse in the times of the First Polish Republic, focusing particularly on its law aspects. The horse as a tool and a symbol of the ruling class played a key role in creating human civilisation, sometimes also through destruction. Furthermore, the Author outlines possible paths for further research into the issue of the horse influence on the society of the feudal system.

Polish hounds, an old breed of hunting dogs reconstructed in the 50s, illustrate the history of naturoculture. Like Donna Haraway’s cyborgs, Polish hounds transgress three binary oppositions. Firstly, they transgress the boundary between reality and fiction, as the dogs’ physical bodies are co -created by cultural narrations. Secondly, Polish hounds are a product of selective breeding, so they transgress the boundary between nature and culture. Finally, the boundary between nature and technology is blurred. Their bodies are object of technological interventions and scientific research that are to enable their further existence. In addition, Polish hounds and their people encourage reflection on human -animal collectives, where human and non -human lives are interconnected. The dogs and humans provide example of co -existence and embodiment of trans -species solidarity and thus they create a starting point of thinking about post -humanist connections and collectives.

The article presents a reflection on the presence of animals in the Holocaust and in the narratives that
underpinned it. The starting point of this consideration is the book by a Polish literary scholar – Piotr
Krupiński „Why did the Geese Shriek?” Animals and the Holocaust in Polish Literature of the 20th and 21st Century. The author juxtaposes the book with the comic book Maus by Art Spiegelman and the nazi propaganda film The Eternal Jew. The article raises questions about, among others, suffering of animals, a human–animal dualism in the context of the Holocaust, zoomorphism, and controversies over the so called animal holocaust. The author points out that we should remember the human is also an animal, especially at the time of the reflection on the Holocaust, which reveals the issue of „community of death”.

Piotr Białas's report on the conference titled "Practices concerning animals in the 21st century - breeding, ethics, death and fate" organized in Poznań by the Adam Mickiewicz University (UAM) and Karol Marcinkowski Medical University (UMP) along with the "Otwarte Klatki" ("Open Cages") Association at the turn of September 2016.

Aneta M.Sokół's report on the seminar titled "Hunting in the 21st Century. »Good hunters« and »bad beavers«, i.e. aporias of civilisation" organized in Katowice on January10th, 2017.

Anna Czarnowus's notes on Ekomodernizmy. Trześniewska Agnieszka, Dariusz Piechota (eds.), Lublin 2016