Zwierzęcy cmentarz z „Pana Tadeusza". Mickiewiczowska zootanatologia w świetle wiedzy indygenicznej
Abstrakt
Artykuł jest próbą nieantropologicznej lektury mówiącego o zwierzęcym cmentarzu fragmentu Pana Tadeusza. Odczytywany w świetle wiedzy indygenicznej Mickiewiczowski matecznik okazuje się pod wieloma względami reliktem animistycznej wyobraźni, w której ludzie i nie-ludzie mają podobny ontologiczny status. Czerpiąc z zakorzenionej w bezpośrednim doświadczeniu ludowej wiedzy, poeta antycypuje również całkiem współczesne przyrodoznawcze rozpoznania – te o „duchowym życiu zwierząt” oraz ich zbieżnych z ludzkimi mortualnych zwyczajach.
Słowa kluczowe
indigenous knowledge; ethnoethology; enthozoology; animism; umwelt
Bibliografia
Baratay Èric. 2014. Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Przeł. Paulina Tarasewicz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku.
Binczycka Elżbieta. 2016. „Animist realism. Współczesne mitoznawstwo a komparatystyka literacka”. Rocznik Komparatystyczny 7: 103-115.
Bogdanowicz A. J. 1895. Pierieżytki driewniago mirosoziercanija u Biełorussow. Grodno.
Brensing Karsten. 2018. Misterium życia zwierząt. Przeł. Ewa Walewska-Wilk, Rafał Sarna. Warszawa: Amber.
Buliński Tarzycjusz. 2011. Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu, W Ludzie i Nie-Ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna. Red. Adriana Mica, Paweł Łuczeczko, 89-113. Pszczólki: Wydawnictwo Orbis Exterior.
Chyc Paweł. 2008. Początek religii? Koncepcja animizmu, W Człowiek, Społeczeństwo, Wiara. Studia interdyscyplinarne. Red. Bartłomiej Stawiarski, Sylwia Rodak, 114-128, Wrocław: Wydawnictwo Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Cravalho Mark. 1999. „Shameless creature. An Ethnozoology of the Amazon River dolphin”. Ethology 38 (1): 47-58.
Domańska Ewa. 2014. „Retroactive Ancestral Constitution, New Animism and Alter-Native Modernities”. Storia Della Storiografia vol. 65 (1): 61-76.
Domańska Ewa. 2017. Nekros, Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
de Fanti Silvano. 2005. „Kariera Panatadeuszowego «matecznika»”. Pamiętnik Literacki 4:173-183.
Harvey Graham. 2006. Animism. Respecting the Living World. New York: Columbia University Press.
Ingold Tim. 1994. „Preface to the paperback edition”,. W What is an Animal? Red. Tim Ingold, iv-xviii. London-New York: Routledge 1994. s. XXIV
Ingold Tim. 2003. Kultura i postrzeganie środowiska. Przeł. Grzegorz Pożarlik. W Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Red. Marian Kempny, Ewa Nowicka, 72-86. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lestel Dominique, Florence Brunois, Florence Gaunet. 2006. „Towards an etho-ethnology and an ethno-ethology”. Social Sciences Information 45: 155-177.
Levi-Strauss Claude. 1969. Myśl nieoswojona. Przeł. Andrzej Zajączkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mościcki Paweł. 2009. „Zwierzę, które umieram. Heidegger, Derrida, Agamben”. Konteksty 4: 61-69.
Nawarecki Aleksander, Marek Bieńczyk, Dorota Siwicka. 1998. Tajemnice zwierząt. Tryptyk. W Tajemnice Mickiewicza. Red. Marta Zielińska, 181-215. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Nawarecki Aleksander. 2015. Zoofilologia pod auspicjami augurów. W Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Red. Anna Barcz, Dorota Łagodzka, 149-169. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Mickiewicz Adam. 1999. Dzieła. T. III. Dramaty. Oprac. Zofia Stefanowska, Warszawa: Czytelnik.
Mickiewicz Adam. 1969. Dzieła wszystkie. T. 4. Pan Tadeusz. Oprac. Konrad Górski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Opulski Rafał. 2005. Doświadczenia religijne zwierząt – prawda czy fikcja. W Człowiek – zwierzę, człowiek – maszyna. Red. Adriana Celińska, Kajetana Fidler, 89-97. Kraków: Archipelagi Kultury.
Pierotti Raymond, Daniel Wildcat. 2000. „Traditional Ecological Knowledge”. Ecological Applications 10 (5): 1333-1340.
Piwińska Marta. 2003. Wolny myśliwy. Osiem prób czytania Mickiewicza. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Pobojewska Aldona. 2011. „Nowa biologia Jakoba von Uexkülla”. Przegląd Filozoficzno-Literacki 2–3 (31): 37-62.
Rostafiński Józef. 1921. Las, bór, puszcza, matecznik jako natura i baśń w poezji Mickiewicza. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Skwarczyńska Stefania. 1954. Wstęp do nauki o literaturze. T.1. Warszawa: PAX.
Stefanowska Zofia. 1976. Próba zdrowego rozumu. Studia o Mickiewiczu. Warszawa: Państowy Instytut Wydawniczy.
Świerk Kacper. 2013. „Perspektywizm, miłość i cykady. Uczucia, transformacje i etos w opowieści Jerinti z folkloru Indian Matsigenka”. Indigena 3 (1): 26-51.
Ubertowska Aleksandra. 2017. „Pisanie puszczy. Ekonomie dyskursu ekokrytycznego i postkolonialnego”. Teksty Drugie 6: 193-208.
Willerslev Rane. 2007. Soul Hunters. Hunting, Animism and Personhood among the Siberian Yukaghirs. Berkeley: University of California Press.
Viveiros de Gastro Eduardo B. 1998. „Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism”. Journal of the Royal Anthropological Institute 4 (3): 469-488.
Viveiros de Castro Eduardo B. 2004. „Perspectival Anthropology and the Method of Controlled Equivocation”. Tipiti. Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America 1: 3-22.
Viveiros de Castro Eduardo B. 2013. „Some Reflections on the Notion of Species in History and Anthropology”. BIO/ZOE 10(1): 1-7.
Wohlleben Peter. 2017. Duchowe życie zwierząt. Przeł. Ewa Kochanowska. Kraków: Wydawnictwo Otwarte.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-6779-6643
Anna Filipowicz – dr hab., pracuje w Katedrze Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej (Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Gdański). Obecnie zajmuje się polską literaturą współczesną odczytywaną z perspektywy filozofii posthumanizmu oraz studiów nad zwierzętami. Autorka książek Sztuka mięsa. Somatyczne oblicza poezji (Gdańsk 2013) i (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocentryzmu (Gdańsk 2017).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
