Publikacja niniejsza stanowi pokłosie refleksji nad poznaniem nie-istnienia (śmierci) zwierząt, zwłaszcza w perspektywie zmian, jakie zachodzą w humanistyce (filologii), pod wpływem odkryć, które dokonują się w przyrodoznawstwie (zoologii); w gruncie rzeczy tom rejestruje (i charakteryzuje) proces (r)ewolucji świato(p)oglądu.

Prace, jakie tom zbiera, wpisują się w ramy (w porządku alfabetycznym), m.in. etnologii, filozofii, kognitywistyki, literatury, prawa, sztuki, teologii. Prezentowane w zeszycie teksty stanowią plon studiów, jakie prowadzą badacze rozmaitych orientacji i proweniencji, którym – co decydujące – bliska (a przynajmniej: nieobca) jest koncepcja zoofilologii zaklętej w ideę animal studies. Tym samym zawartość numeru wyznacza sui generis jednogłos w wielogłosie.

Tom, jaki oddajemy do rąk Czytelnika, zawiera zarówno artykuły i komunikaty, jak i recenzje oraz sprawozdania. Teksty, jakie zeszyt gromadzi, realizują nierzadko odległe od siebie wzorce gatunkowe: od bardziej zdyscyplinowanych rozpraw naukowych po mniej rygorystyczne formy interpretacyjne. Tym, co wszystkie te prace łączy, jest nie tylko podejmowana tematyka i przyjęty profil oglądu, ale również ranga poruszanych zagadnień i naukowy poziom ich opracowania.

Na przykładzie symboliki akwarium zawartej w sennikach wyprowadzane są i określane cechy, właściwe dla odbioru i odczuwania tak zwanych obrazów imaginatywnych, obrazów charakterystycznych dla wyobrażania, odczuwania, przeżywania i uświadamiania, konceptualno-oceniających i sensytywnych w swojej istocie wrażeń. Prezentowane są założenia powiązane z obserwacją obiektu, jak również przebywaniem, znajdowaniem się w nim (dotyczy akwarium). Określane są cechy, które oddzielnie jak i wspólnie charakteryzują omawiane stany. Tytułowe gady i ryby na podstawie przytaczanych interpretacji w sennikach są, z jednej strony, elementem zapełniającym akwarium i projekcją jego pozytywu (negatywu w aspekcie ich braku). Z drugiej strony, w sposób niewidoczny, lecz odczuwalny, wchodzą w relacje z obserwującym je w akwarium podmiotem, a następnie znajdującym się w nim człowiekiem, po części w pewnym stopniu utożsamianym z owym podmiotem. Wszystko to razem, charakteryzując semantykę omawianych obrazów (akwarium oraz gadów i ryb w nim), stanowi klucz do zrozumienia i wyjaśnienia zdolności ludzkiej świadomości do przeniesienia samego siebie na inny byt, z interpretacją świata widzialnego, jak i niewidzialnego, i przez siebie przeżywanego.

The subject of the article is a scientific reflection on the behaviours of domestic animals in the face of human death. Using the rich folkloristic and ethnographic material, the author has distinguished three types of roles in which – in folk beliefs – animals are incarnated: (a) death harbingers, (b) mourners, feeling sad and regret after losing a loved one, (c) the last travelling companions. The analysis proved that the roles played by animals in the face of the death of a loved one implement the principle of „solidarity with life” – a key principle of traditional peasant culture, the basis of life and a keystone of existence in the group.

Zmiany w myśleniu o świecie manifestują się w zmianach dokonujących się w języku. Cmentarz dla zwierząt jest dobrym polem do obserwacji zmieniających się ludzko-zwierzęcych relacji. Bardzo różnorodne formy nagrobków i treść widniejących na nich inskrypcji, nieobwarowane formalnymi regulacjami czy jednolitą konwencją – choć niewątpliwie inspirowane wzorcem ludzkiego cmentarza – są świadectwem szczególnych więzi (przywiązania, przyjaźni, miłości), jakie łączyły zmarłe zwierzęta z ich opiekunami. Również świetnie dokumentują to, jak stopniowo zmienia się społeczny i kulturowy status zwierząt towarzyszących człowiekowi – jak przestają być one jedynie pozbawioną duszy żywą własnością, a stają się osobami, pełnoprawnymi członkami rodzin, zyskując prawo do szacunku, pamięci i godnego pochówku. Jednak zmiana ta jest procesem, który budzi opór, przejawiający się w próbach językowego rozdzielenia ludzkiej i zwierzęcej śmierci.

Celem artykułu jest próba opisu zjawiska, jakim są cmentarze dla zwierząt, na przykładzie Cmentarza dla Zwierząt w Rzędzianach, w województwie podlaskim. Materiał, który posłużył do analizy, uzyskany został w wyniku etnograficznych badań terenowych przeprowadzonych w gminie Tykocin. Artykuł skupia się na wzorcach estetycznych, a także na społecznej recepcji cmentarza. Stylistyka nekropolii ukazuje wzorce upamiętniania zmarłych zwierząt oraz siłę relacji człowiek-zwierzę. Jak wskazuje materiał etnograficzny, idea cmentarza jest raczej obca dla mieszkańców gminy, lecz miejsce powoli zakorzenia się w lokalnym krajobrazie kulturowym.

Using the tools and definitions provided by performance studies (Richard Schechner, Jon McKenzie, Erika Fischer-Lichte, Małgorzata Sugiera, Dariusz Kosiński and others) as well as by newer post-human turn (Ewa Domańska) the author analyses the phenomenon of burying domestic animals on sites located on the outskirts of populated areas (resembling the old cholera graveyards). Animal burial sites are denied the term ‘cemetery’ by official legislation which reserves the notion only for human necropolises. Almost every suggestion of establishing an animal cemetery in Poland is met with highly emotional reactions and protests. Itself being acts of social performance, the protests evoke burial as a social performance art, where the community participates in an event based on a standard Christian funeral ceremony. The unstandardized character of the animal’s funeral challenges this view. In the act of animal burial an oppressive gaze of a society is juxtaposed with an intimate one. The confrontation becomes a chance for the society for a self-reflection and transformation. Hence one may prove that the animal burials have a significant performative power and can have social and cultural impact.

In the past three hundred years zoological gardens have undergone a series of profound conceptual and organisational changes. This article provides a brief historical outlook on the evolution of zoos from royal menageries to modern facilities, focusing on its most striking aspect – the gradual transformation from bare exhibitions of animal species into representations of whole habitats. The author presents a few main historical factors leading to that change and outlines possible paths of future development.

Choć kwestia zwierzęcej śmierci i umierania od dawna zwraca uwagę badaczy z kręgu animal studies, coraz częstsze jej pojawianie się w obszarze studiów religioznawczych jest zjawiskiem interesującym i stosunkowo nowym, które domaga się rozważenia. W badaniach ogniskujących się na religii coraz więcej uwagi poświęca się ostatnio nie tyle rozmaitym znaczeniom, jakie przypisywane są obecności zwierząt w ludzkim doświadczeniu religijnym (gdzie figurują one jako przedmioty, symbole i ciała), ile bardziej kontrowersyjnej kwestii samych zwierzęcych reakcji na śmierć istot im bliskich. Zdaniem niektórych badaczy, ta ostatnia może być także rozpatrywana jako rytualna i protoreligijna, co daje szansę na rewizję antropocentrycznego ujęcia religii jako fenomenu czysto kognitywnego. Sposoby przeżywania śmierci przez wyższe zwierzęta (jak dokumentuje to etologia), w dużej mierze zbiorowe i ceremonialne, podkreślające cielesną kruchość (vulnerability) i potrzebę wyrażenia żalu w rytuałach żałoby, wydają się bliskie ludzkiemu rozumieniu religijności jako szeregu społecznych zachowań, które stanowią odpowiedź na doświadczenie cierpienia, utraty i tajemnicy otaczającej czyjeś odejście. W tym kontekście istotne więc wydaje się zadanie pytania, dlaczego wszelka próba określenia zwierzęcych zachowań mianem religijnych budzi – wśród większości ludzi deklarujących swoją przynależność do wiary – niemal instynktowne negatywne reakcje. Jakie procesy semiotyczne, filozoficzne i polityczne przyczynić się mogły do uznania, że religia to obszar czysto ludzki, a co więcej, definiowany przez pryzmat różnicy ludzko-zwierzęcej? Czy istnieje coś, co Derrida nazwałby trwałą ofiarniczą strukturą zachodniego myślenia (gdzie pojęcie ofiary oznaczałoby nie tylko powszechną zgodę na przemoc wobec zwierząt, usankcjonowanie faktu ich śmierci na potrzeby człowieka, ale także zamknięcie przed zwierzętami możliwości udziału w tym, co religijne w charakterze innym niż przedmiot ofiary)? Artykuł podejmuje te kwestie, argumentując na rzecz zwierzęcej religijności, opierając się na nieantropocentrycznym ujęciu żałoby w pracach Judith Butler oraz analizując literackie i artystyczne strategie przedstawiania śmierci zwierząt, które poprzez swoje akcentowanie wymiaru religijnego zyskują emancypacyjny charakter, w utworach D.H. Lawrence’a oraz Iana McEwana.

In vitro studies are alternative for in vivo studies carried on living organisms. They involve cell populations for both normal and cancer cells. The processes inside cells might be base for defining whole body processes. Starting with fundamental unit of every living organism which is cell, we can distinguish two main types of cell death – apoptosis and necrosis. Human organism is built from 10¹³–10¹⁴ cells of 300 different cell types. During cell division new cells are created and their number is strictly controlled in programmed cell death – apoptosis. Mainly old or damaged cells commit suicide and are removed from organism. This is natural phenomenon and every change in mechanisms of proliferation or apoptosis cause changes and damage in whole organism. Homeostasis in organism depends on correct action of death and survival system. The patterns of equilibrium in nature relies on similar regulation profiles, in which it is similar to death of singular organisms in population or species. It implicates death as natural phenomenon maintaining balance in the world.

W artykule na przykładzie stworzonego przez Kevina Warwicka robota z żywym mózgiem (Robot Gordon), rozpatruje się zjawisko tworzenia mózgowych organoid, których jednym z zastosowań może być zastąpienie zwierząt laboratoryjnych w eksperymentach neurologicznych. Pozostaje jednak pytanie, czy możliwe jest porównanie organoidów mózgowych i nie-mózgowych (organów na chipie). Według autora artykułu użycie izolowanego mózgu jest wątpliwe z etycznego punktu widzenia. Wraz z postępem technologii tworzone w laboratoriach mózgowe organoidy staną się bardziej skomplikowane, co może doprowadzić do sytuacji, w której stworzony zostanie świadomy podmiot, a jego cierpienie pozostanie niezauważone.

Jeszcze do niedawna szacowna mądrość utrzymywała, iż przywilejem ludzi jest nie tylko poznawać rzeczywistość przy pomocy rozumu i mowy, lecz żyć ze świadomością własnej śmiertelności. Ranga, jaką nadawano śmierci oraz doświadczeniu umierania wynikała stąd, iż ludzka kultura jest nie tylko na wiele sposobów związana z tym tragicznym doświadczeniem, ale dla wielu wprost z niego wynika. Bez świadomości śmierci nie byłoby kultury i jej trwałych osiągnięć. Jej istnienie stanowi paradoksalny efekt trapiącej nas tanatofobii. Współcześnie istnieje coraz więcej dowodów na to, że zwierzęta również w jakiś sposób doświadczają śmierci. Zmiany w ich zachowaniu i nastroju mogą być motywowane różnymi czynnikami, lecz nie sposób zaprzeczyć, że śmierć innego osobnika nie wywiera na nich żadnego wpływu. Wiele wskazuje na to, że ma on trwały skutek, gdyż uczucia smutku, żalu, a nawet głębokiej depresji będące następstwem tego wydarzenia stanowią ważne czynniki utrwalające łączące je więzi emocjonalne i społeczne. Nawet jeśli ich requiem ma formę skowytu i jęku, to nie znaczy, że jest tylko nic nie znaczącą zmarszczką na oceanie ich bezrozumnego i niezakłóconego trwania.

The aim of the article is to present the dilemmas that researchers may face, combining more than one research perspective. We are starting from sociological or ethnological research that focus on the stories of animals’ caregivers after the animal experiencing death of a companion. They are anthropomorphic and close to the urban legends. Although correct from the point of view of social research, they do not take into account the biological and psychological context. Examining the experience of mourning animals other than human requires giving a voice to those who will not answer researchers’ questions. However, having a wider perspective and trying to do transdisciplinary science, it becomes a duty to take into account even such knowledge, which will be inconsistent with the current research results. Another problem arises when trying to combine these points of view in such a way as not to alienate the respondents or researchers and at the same time get the most probable version of reality.

Korzystając z tekstów tak różnych poetów jak William B. Yeats, Emily Dickinson czy Ted Hughes, esej próbuje ukazać różnice w sposobie rozumienia i przedstawiania śmierci zwierzęcia i człowieka. Tradycyjnie w naszych wyobrażeniach ta pierwsza wydaje się nie nastręczać problemów, wszak w przeciwieństwie do śmierci człowieka, która poprzez lęk i niepokój zjawia się w ludzkim czasie jakby „przed czasem”, zwierzę umiera nagle, nieoczekiwanym cięciem przecinającym nić jego życia. Koncypujemy, że zwierzę umiera, nie przeżywając niepokoju, jaki śmierć wprowadza w horyzont życia ludzkiego od samego jego początku. Dlatego kultura zawsze suponowała, dając temu wyraz w popularnych aforyzmach w rodzaju non omnis moriar, istnienie jakiejś „reszty”, której śmierć nie jest w stanie dotknąć. Zwierzę z kolei umierałoby niejako „całkowicie”, „bez reszty”. Esej stara się zdekonstruować te tradycyjne przekonania, przywracając życiu ludzkiemu „zwierzęcy” wymiar śmierci.

Artykuł jest próbą nieantropologicznej lektury mówiącego o zwierzęcym cmentarzu fragmentu Pana Tadeusza. Odczytywany w świetle wiedzy indygenicznej Mickiewiczowski matecznik okazuje się pod wieloma względami reliktem animistycznej wyobraźni, w której ludzie i nie-ludzie mają podobny ontologiczny status. Czerpiąc z zakorzenionej w bezpośrednim doświadczeniu ludowej wiedzy, poeta antycypuje również całkiem współczesne przyrodoznawcze rozpoznania – te o „duchowym życiu zwierząt” oraz ich zbieżnych z ludzkimi mortualnych zwyczajach.

Artykuł zawiera analizę najtragiczniejszego dzieła Iwana Szmielowa – „epopei” Słońce umarłych, opisującego ostatnie chwile wojny domowej w Rosji. Tragizm opowieści, wybrzmiewający w tytule, narasta stopniowo i nasila się wraz z rozwojem akcji, realizując się w motywach przetrwania-umierania oraz zbliżającej się apokalipsy. W obrazie ginącego świata zwierzęta odgrywają wyjątkową rolę, są pierwszymi stworzeniami, które składane są w ofierze – niezależnie od tego, czy są to ptaki (paw, orły, jastrząb, gołębie itp.), czy zwierzęta domowe (koń, krowa, pies, kot). W zrozumieniu ich losów szczególną funkcję pełnią zoonimy, które pozwalają na personifikację każdego ze zwierząt i podkreślają wartość życia wszystkich stworzeń.

Celem niniejszego artykułu jest próba nakreślenia sposobów, za pomocą których Samuel Beckett wiąże śmierć z figurami owadów, stanowiącymi jeden z najbardziej dopracowanych i konsekwentnych tropów zwierzęcych w jego literackim uniwersum. Jak się okazuje, w przeładowanych antropocentryzmem dziełach irlandzkiego pisarza zwierzęta zaskakują czytelnika tym, jak wiele z ich gatunków oraz okazów zamieszkuje jałowe i martwe przestrzenie Becketta. Owady nie stanowią w tej kwestii wyjątku: w światach Becketta spotykamy muchy, pszczoły, szerszenie, osy czy mrówki. Wychodząc od antropocentrycznego odczytania dzieł autora Końcówki przez Alaina Badiou, autor przesiewa tę interpretację przez maszynę antropologiczną Giorgio Agambena oraz posthumanistyczne rozważania Rosi Braidotti. W odróżnieniu od figur ludzkich, które skazane są na niekończącą się agonię pozbawioną wieńczącego ją wydarzenia, owady zostają odczytane jako byty przynależące w pełni do śmierci, sporadycznie przebijające się poprzez jej mur do świata żywych. Podążając za tym rozpoznaniem, autor stara się ukazać powyższą tezę na kilku różnych planach. W artykule zostaje zinterpretowana rola Worma (dosłownie: Robaka) w Nienazywalnym, a także jego niejasny status ontologiczny. W Molloyu zanalizowana zostaje relacja Morana do jego pszczół: obserwacja ich tańca oraz odkrycie ich śmierci oraz zwłok. W końcu, w dalszych częściach artykułu odczytana zostaje fascynująca Becketta logika roju, a także metonimiczne związki owadów z technologią, których tanatyczne aspekty ujawniają intrygujące związki ludzi i nieludzi w dziełach autora Końcówki.

W wyobraźni Zachodu mucha jest pomiotem (abiektem). Budzi wstręt i jako taka przynależy do świata „zwymiotowanego, odrzuconego, upadłego”, który definiuje – na zasadzie różnicy – ramy ludzkiego istnienia. Zupełnie inne wartościowanie nadaje musze Tadeusz Różewicz w dramacie Odejście Głodomora z 1976 roku. W scenie czwartej tytułowy bohater opłakuje muchę, którą zgniótł w dłoni, a następnie dokonuje nad jej ciałem rachunku sumienia. Szkic jest próbą odczytania dramatu w kontekście tanatologii (śmierć muchy jako fantazmat śmierci własnej Głodomora). Zwraca także uwagę na żałobne aspekty utworu, który, razem z Pułapką i poematem przerwana rozmowa, stanowi osobiste pożegnanie Różewicza z Franzem Kafką.

Niezwykle interesującym zagadnieniem na polu literatury okazują się estetyczne i etyczne wymiary śmierci zwierząt. Czy śmierć spokojna, we śnie, w przyjaznym otoczeniu, bez lejącej się krwi, przez to, że jest estetycznie „ładniejsza”, to jest też bardziej etyczna? Jak te dwie kategorie mają się do siebie w perspektywie śmierci zwierząt? Mówi się, że zwierzę „zdycha”, a człowiek „umiera”. Czy mamy poczucie wspólnoty losu ludzkiego i zwierzęcego w obliczu śmierci? Próby odpowiedzi na postawione pytania można znaleźć we współczesnych dramatach, wśród których jednym z najciekawszych z punktu widzenia poruszanego tutaj problemu jest Pawi tren Iwony Korszańskiej. W tekście autorki zwierzęta i ludzie ulegają zrównaniu we wspólnym losie, a ich śmierć nie ulega waloryzacji na zdychanie i umieranie, tylko jest równoważna i równoprawna. W przedstawionych w dramacie performansach społecznych nieodłączna para Eros i Thanatos naznacza życie człowieka i zwierzęcia w tym samym stopniu.

Is animal death grievable and do animals grieve their dead? The answer to these questions depends on the narratives one subscribes to. In the dominant narrative of the Western world, human death is treated with respect and animal death is either invisible or instrumentalized. In this article I am considering the consequences of challenging this narrative from the sites of enunciation that are marginal to modernity and, thus, do not replicate its hyperseparated dualism (Val Plumwood’s phrase). First, I introduce the holistic imaginary of indigenous Americans on the example of Linda Hogan’s novel Solar Storms. Next, on the example of Olga Tokarczuk’s Drive Your Plow over the Bones of the Dead, I move to the perspective of Duszejko – a self-exile from European modernity. Both novels demonstrate that iconographies of death (and life) make a real difference in our relationship to the nonhuman other.

W tekście przeanalizowano utwory Walentina Rasputina, w których stosunek bohaterów do śmierci zwierząt, śmierci, której są zarówno świadkami, jak i sprawcami, stanowi niejako miernik ich człowieczeństwa. Uwaga skupiona została przede wszystkim na utworach Продается медвежья шкура oraz Живи и помни. W pierwszym z nich mamy do czynienia z jednej strony z „uczłowieczeniem” zwierzęcia, który, tropiąc myśliwego, przejawia niespotykaną chęć zemsty oraz konsekwencję w dążeniu do celu, z drugiej – możemy zaobserwować ewolucję charakteru głównego bohatera od bezrefleksyjnego uśmiercania zwierząt w celach zarobkowych do całościowego postrzegania świata i przyrody, w którym każda żywa istota ma prawo do życia. Z kolei w drugim z utworów obserwujemy proces wprost przeciwny – moralną degradację człowieka, której świadectwo stanowi między innymi nieuzasadnione zabicie bezbronnego zwierzęcia. W kontekście rozważań o sakralnym charakterze przyrody obraz głównego bohatera można odczytywać także jako antyreligijny model zachowania człowieka.

The article presents the problem of animal death in the perspective of contemporary posthuman research in the field of animal studies. Manifestations of animal characters were discussed on the example of works by a contemporary Polish writer – Krystyna Kofta. Selected topics from Kofta’s works (Kot, Syf and Pawilon małych drapieżców) serve to illustrate the relationship between the fate of a woman and an animal as victims of patriarchal culture.

Tematem artykułu jest problematyka ludzkiej/nie-ludzkiej śmierci, zwierzęcej żałoby, mimetycznego pragnienia oraz popędu śmierci w powieści Paula Austera, Timbuktu. Na szczególną uwagę zasługuje relacja między (człowiekiem) Willy’m G. Christmasem a Gnatem (psem), przedstawiona w kontekście koncepcji gatunków stowarzyszonych Donny Haraway. Losy Gnata po śmierci Willy’ego ukazują odmienne propozycje stosunków międzygatunkowych: od opieki nad psem bezpańskim po jego adopcję oraz wtłoczenie w schemat zwierzęcia edypalnego. Samobójcza śmierć głównego nie-ludzkiego bohatera może być odczytywana jako pragnienie ponownego spotkania z Willy’m w zaświatach (Timbuktu), wyraz tęsknoty za utraconym przyjacielem, akt-powtórzenie (ludzkiej) śmierci Willy’ego, ale też świadomy wybór psa.

Celem artykułu jest zbadanie relacji pomiędzy zwierzęcością i śmiercią we współczesnej literaturze postkolonialnej pochodzącej z luzofońskiej części Afryki (czyli dawnych kolonii portugalskich), ze szczególnym uwzględnieniem powieści Wyznanie lwicy (A confissão da leoa) autorstwa mozambickiego pisarza Mii Couto. Jego twórczość znana jest z zainteresowania animizmem i tym, co nadprzyrodzone, stąd często kategoryzuje się ją pod szyldem „magicznego realizmu”. Jednakże w Wyznaniu lwicy Mia Couto zajmuje się raczej złożonym związkiem pomiędzy ludzką i zwierzęcą śmiercią, co wedle autora artykułu należy odczytywać z zupełnie innej perspektywy: wielorakie transmutacje postaci w fabule powieści wskazują na postkolonialne pragnienie
renegocjowania granic pomiędzy zwierzęcością a tym, co (trans)ludzkie.

Artykuł jest szkicowym ujęciem wybranych stanowisk filozoficznych związanych z etycznym problemem odbierania życia. Na podstawie prac i wypowiedzi Johna Sanbonmatsu, Petera Singera, Toma Regana i Elizabeth Harman, zostaje poddane analizie związek pomiędzy określeniem wartości życia a kwestią ciągłości w czasie indywidualnej tożsamości psychofizycznej jednostki (zwierzęcia, w tym człowieka) oraz zależność przyjmowania określonego stanowiska w kwestii dopuszczania zabijania od jego relacji do potocznych, powszechnych intuicji.

Barokowy emblemat w alegorycznej formie przekazuje czytelnikowi pewne myśli. Człowiek epoki baroku postrzegał świat jako książkę. Wszystkie elementy wszechświata służyły jako znaki, przez które przekazywane były pewne idee. Barokowy emblemat jako kombinacja takich znaków reprezentował alegoryczny wizerunek. Śmierć, w szczególności śmierć zwierząt, może być dla człowieka lekcją moralną, więc w zbiorach emblematów barokowych dość szeroko przedstawiono temat śmierci zwierząt. Emblematy często zawierają pewną naukę lub pokazują wady, ale mogą również wskazywać na model do naśladowania. Najczęściej w emblematach przedstawiających śmierć zwierząt pojawiają się jelenie, lwy, feniks.

Artykuł poświęcony jest analizie doświadczenia pasywności w wybranych dziełach Luciana Freuda. Malarz przedstawia na swych obrazach postacie nagich ludzi oraz psów rasy whippet pogrążonych we śnie lub bezruchu. Ludzka nagość wydaje się bezwstydna, nieomal zwierzęca – jednocześnie jaskrawo kontrastuje ze swobodnymi pozami chartów. Freud twierdził, że w swych dziełach chce uchwycić zwierzęcość człowieka, przedstawić jego cielesność, nagość. W jego dziełach daje się uchwycić interesujące zaburzenia tradycyjnych dychotomii człowiek-zwierzę, kultura-natura. Pies i człowiek tworzą osobliwą wspólnotę pasywności, opartą na wspólnym bezruchu, wycofaniu się ze świata.

The article deals with the subject of art made with body parts of animals. The motive of a dead animal has been present in art since its beginning; in cave paintings and later in Flemish still lives. Yet it is contemporary art that tries to go even further. Instead of representing dead bodies, the artists simply use them. They could be “mere” dead flies, or giant sharks. Andrzej Pitrus discusses taxidermy, which normally is not considered a proper art, but many “real” artists use this technique as well. Some ethical issues are also discussed, because many of the works are nowadays sold for steep prices. Where does the critical art end, and exploitation start? It is hard to answer this question, which nevertheless sould be asked.

The Federal Constitution of the Swiss Confederation does not only guarantee respect for human dignity, but it also states that dignity of living beings is to be respected and protected. This article presents the concept of the aforementioned dignity, followed by an indication of the sources of many interpretation problems which can be caused by this neologism. Furthermore, an attempt was made to answer the question, based on an analysis of the Animal Protection Act provisions, whether the recognition under the law that animals have dignity, will translate into their better treatment, guaranteeing them welfare or decent death. The article also shows the position of the Federal Court in relation to the concept of dignity based on the case of giving permission to carry out animal testing.

The authors analyse the political dialogue regarding wolf protection between pro-nature nongovernmental organizations, hunters and politicians in Poland. Despite strong pressure of hunting lobbies legal status of the wolf has changed significantly, from animal heavily persecuted after Second World War to species strictly protected in whole country since 1998. In 21st century opposition towards wolf protection is fuelled by hunters and politicians connected with them. The analysis shown that strong voice of non-governmental organizations is needed to sustain wolf protection in Poland.

Books by Bernd Heinrich became very popular literature describing basic rules of functioning of ecosystems. Heinrich describes also working routine of scientists who try to discover those rules. In Heinrich’s writings, I note however a very visible link – which can be defined as covering animals’ death. In my text I try to unmask this fact. I also debate why this method of hiding animals’ death by using euphemisms and understatements is performed.

The Zoo Story to tytuł pracy Petera Friedla, która w 2007 roku stała się symbolem documenta 12 w Kassel. Austriacki artysta w głównej sali – documenta-Halle – umieścił naturalnej wielkości żyrafę, a właściwie jej wypchane ciało. Brownie, bo tak nazywała się żyrafa, od lat 90. była mieszkanką zoo w palestyńskiej Kalkilii. Zmarła w 2002 roku podczas drugiej intifady, kiedy ze strachu wywołanym bombardowaniem tragicznie wpadła na żelazne ogrodzenie. Friedl, posługując się ciałem zwierzęcia, chciał ustanowić nowy rodzaj narracji na temat konfliktu izraelsko-palestyńskiego: przenosząc do galerii fragment rzeczywistości Zachodniego Brzegu, miał przedstawić alternatywę zarówno wobec sprawozdawczych materiałów dokumentalnych prezentowanych w mediach, jak i wobec fabularyzowanych historii opowiadających o wojnie. [...]

W niniejszym tekście rozpatruję praktyki wykorzystywania zwierząt w sztuce, skupiając się przede wszystkim na przykładzie wystawy amerykańskiego artysty Jimmiego Durhama Boże dzieci, poematy, która prezentowana była w Muzeum Sztuki w Łodzi od marca do maja 2018 roku. Podejmuję próbę zarysowania kontekstu i przedstawienia różnorodności sposobów używania zwierząt przez artystów, jednocześnie odwołując się do kontrowersji wywoływanych podobnymi praktykami, wynikających z dysonansu między – często wątpliwym moralnie – procesem wykonawczym dzieł sztuki, a ich krytyczno-politycznym wydźwiękiem. [...]

Dziesiąta edycja Forum Etycznego, zatytułowana Moralny status zwierząt, odbyła się w dniach 20–22 czerwca 2018 roku w Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN w Krakowie, przy ul. Podchorążych 2. Był to jubileusz, gdyż Forum Etyczne odbywa się – z inicjatywy dr hab. prof. UP Doroty Probuckiej – już od 1998 roku, regularnie co dwa lata. Warto przypomnieć, że temat przewodni każdego dotychczasowego Forum Etycznego był odmienny, jednak zawsze związany z moralnością oraz wartościami etycznymi, jak Etyka i odpowiedzialność czy Współczesne oblicza dobra.

Emocje wpisane w egzystencję zwierząt. Między empatią a okrucieństwem. Red. Eugenia Łoch, Dariusz Piechota, Agnieszka Trześniewska. Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2018 (Publikacja polskojęzyczna, wydana w miękkiej oprawie, 360 stron)

Kleur. Colours of Maastricht. Maastricht 2018. Team Programma & Innovatie, Gemeente Maastricht (eds.) (published in Dutch and English, paperback, 116 pp.)