Między kłączem i dekonstrukcją wobec kompleksów polskiej humanistyki. Znaniecki w kontekstach lektury (po)lacanowskiej
Abstrakt
Prezentowany tekst jest próbą ukazania zarysu dwóch strategii metodologicznych: Parallaxic praxis oraz badań rizomatycznych na tle analizy książki Lecha Witkowskiego Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Prowadzone rozważania osadzone są w paradygmacie badań spekulatywnych wywodzących się z badań krytycznych, które po etapie badań demaskacyjnych (zrealizowanych przez L. Witkowskiego) osadzają dyskurs w polu badań post-krytycznych. Przyjmuję założenie, że badania post-krytyczne pozwalają na afirmację wizji podmiotu prowadzącej do inicjacji jego działań osadzonych w przestrzeni wolności i uznania. W perspektywie poznawczej chodzi również o ukazanie możliwej aplikacji prac Znanieckiego z uwypukleniem psychoanalitycznych korzeni odnoszących się do takich znaczących jak: kompleks, pragnienie/życzenie, afekt, sublimacja, twórczość, wychowanie czy kultura. W warstwie interpretacyjnej zostają przedstawione aspekty mające swe źródło w transmetodologii np. twórczość, której działanie ujawnia się w podmiocie albo dla podmiotu. Aspekt krytyczny odnosić się będzie do współczesnych ograniczeń metodologicznych wynikających z uproszczonej wizji podmiotu i jego pozycji wobec natury, kultury oraz uwarunkowań społecznych. Dla dyskursu pedagogicznego w polu założeń badawczych sformułowane zostanie pytanie: jak rozwijać „arystokrację umysłową”, by zaistniała możliwość wydobycia się z marazmu intelektualnego? Przedstawione analizy mają na celu podążanie za koniecznością uruchomienia zmiany myślenia o historii oraz rozwoju współczesnej myśli humanistycznej również, jako wizji zmiany metodologicznej możliwej dzięki transmetodologicznych postulatów uwalniających badaczy z rygoru badań empirycznych. Przyjęty paradygmat badań spekulacyjnych można potraktować jako pretekst pozwalający uruchomić interpretację osadzoną w ramach (post)lacanowskiego dyskursu psychoanalitycznego. Ostatecznie chodzi o pewną intelektualną grę językową prowadzącą do przekroczenia horyzontu rozumu instrumentalnego oraz wyjście poza tendencję instrumentalizowania człowieka, jako takiego w sprzeciwie wobec podporządkowania podmiotu władzy determinantów poznawczych osadzonych w porządku tego, co w perspektywie transmetodologii możemy nazwać metodologicznym kolonializmem. Ontologiczny i epistemologiczny wymiar tekstu zbudowany jest w oparciu o narzędzia interpretacji psychoanalizy Jacquesa Lacana.
Słowa kluczowe
Znaniecki; Witkowski; humanities; education; transmethodology; parallaxic praxis; rhisomatic; psychoanalysis; Lacanian hermeneutics
Bibliografia
Caroz G.: Kilka uwag dotyczących prowadzenia leczenia w psychozie zwykłej. Tłum. J. Kotara. „Psychoanaliza. Czasopismo NLS” 2016, nr 7, s. 79–94.
Le cartel. l’École de la Cause freudienne. https://www.causefreudienne.org/le-cartel/ [dostęp: 20.12.2023]
Deleuze G.: Logika sensu. Tłum. G. Wilczyński. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Deleuze G., Guattari F.: Tysiąc plateau. Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2015.
Dobroczyński B.: Eros nie mieszka w Polsce. „Znak” 2019, nr 758: Bosko i przykładnie. Seks i religia, s. 28–33. https://www.miesiecznik.znak.com.pl/bartlomiej-dobroczynski-eros-nie-mieszka-w-polsce [dostęp: 20.12.2023].
Dybel P.: Psychoanaliza – ziemia obiecana? Z dziejów psychoanalizy w Polsce 1900–1989. Część I: Okres burzy i naporu. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2016.
Freud S.: Przyszłość pewnego złudzenia (1927). Tłum. R. Reszke. W: Pisma społeczne. [Dzieła. T. 4]. Przeł. A. Ochocki, M. Poręba, R. Reszke. Oprac. R. Reszke. Wydawnictwo KR, Warszawa 1998, s. 121–161.
Freud S.: Uwagi na temat dwóch zasad procesu psychicznego. W: Idem: Psychologia nieświadomości. [Dzieła. T. 8]. Przeł. R. Reszke. Wydawnictwo KR, Warszawa 2007, s. 5–14.
Heidegger M.: Seminare, GA 15. Klostermann Verlag, Frankfurt am Main 1977.
Kousholt D., Khawaja I.: Transmethodology. Creating Spaces for Transgressive and Transformative Inquiry. Outlines. Critical Practice Studies” 2023, vol. 22, s. 1–21. https://doi.org/10.7146/ocps.v22i.126190 (original work published May 10, 2021)
Lacan J.: Acte de foundation. W: Idem: Autre écrits. Coll. Le Champ Freudien. Seuil, Paris 1964.
Lacan J.: Ecrits: A Selection. Trans. A. Sheridan. W.W. Norton & Co., New York–London 1977.
Lacan J.: Encore. The Seminar of Jacques Lacan: Book XX. Ed. J.A. Miller. Transl. from the French by B. Fink. W.W. Norton & Co., New York– London 1999.
Lacan J.: Funkcja i pole mówienia i mowy w psychoanalizie. Tłum. B. Gorczyca, W. Grajewski. Wydawnictwo KR, Warszawa 1996.
Lacan J.: Triumf religii. Tłum. J. Waga. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.
Mach A.: Świadkowie świadectw. Postpamięć zagłady w polskiej literaturze najnowszej. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Warszawa–Toruń 2016.
Malabou C.: Ontologia przypadłości. Esej o plastyczności destrukcyjnej. Tłum. P. Skalski. Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego, Warszawa 2017.
Malpas J.E.: Heidegger’s Topology: Being, Place, World. MIT, Cambridge 2006.
Piłat R.: Aporie samowiedzy. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2013.
Sameshima P.S, Wiebe S., Maarhuis P.: Parallaxic Praxis: Multimodal Interdisciplinary Pedagogical Research Design. Vernon Press, Wilmington 2019.
Skowron B.: Część i całość. W stronę topoontologii. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2021.
Sowa J.: Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2011.
Stangl W.: Parsimonitätsprinzip. Online Lexikon für Psychologie & Pädagogik. https://lexikon.stangl.eu/35671/parsimonitaetsprinzip [dostęp: 27.12.2023].
Węc K.: Granice i transgresje współczesnego wychowania. Psychoanaliza wobec kryzysu podmiotu. Wyd. 2. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015.
Węc K.: Psychoanaliza w dyskursie edukacyjnym. Radykalność humanistyczna teorii i praktyki pedagogicznej. Konteksty nie tylko Lacanowskie. Wyd. 2. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.
Witkowski L.: Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury. Oficyna Wydawnicza „Impuls”– Wyższa Szkoła Biznesu, Kraków–Dąbrowa Górnicza 2018.
Witkowski L.: Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2022.
Witkowski L.: Wstęp do problemu fenomenologii czytania (uwagi nie tylko seminaryjne). W: Idem: Między pedagogiką, filozofią i kulturą. Studia, eseje, szkice. T. 3. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2007, s. 173–183.
Wolf B.: Transference between Meaning and Enigma. „Bulletin of the NLS – New Lacanian School of Psychoanalysis” 2007, vol. 2, s. 7–14.
Wójtowicz K.: O hipotezie „continuum”. „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 1998, nr 22, s. 35–52. Pobrano z: http://www.obi.opoka.org.pl/zfn/022/zfn02203Wojtowicz.pdf [20.12.2023].
Wygotski L.S.: Wybrane prace psychologiczne. T. 2: Dzieciństwo i dorastanie. Red. A. Brzezińska, M. Marchow. Tłum. A. Brzezińska et al. Zysk i S-ka, Poznań 2002.
Zamojski Z.: Od demaskacji ku budowaniu. Po-krytyczna perspektywa badań pedagogicznych. „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 2014, nr 67 (3), s. 7–22.
Znaniecki F.: Cultural Sciences. Their Origin and Development. University of Illinois Press, Urbana 1963.
Znaniecki F.: Kierownictwo a zwolennictwo we współpracy twórczej. Tłum. C. Jastrzębiec-Kozłowski. „Kultura i Wychowanie” 1924, R. 1, z. 4, s. 277–294.
Znaniecki F.: The Laws of Social Psychology. The University of Chicago Press, Chicago, Illinois 1926.
Znaniecki F.: Metoda socjologii. Tłum. E. Hałas. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Znaniecki F.: Odpowiedź. W: Zagadnienia oświaty dorosłych. Dwie konferencje. Red. K. Korniłowicz. Wydawnictwo Federacji Oświatowej Organizacji Społecznych, Warszawa 1930, s. 200–217.
Znaniecki F.: Podstawy i granice celowego działania wychowawczego. W: Zagadnienia oświaty dorosłych. Dwie konferencje. Red. K. Korniłowicz. Wydawnictwo Federacji Oświatowej Organizacji Społecznych, Warszawa 1930, s. 17–32.
Znaniecki F.: The Social Role of the Man of Knowledge. Routledge & Taylor, London–New York 2019.
Znaniecki F.: Socjologia wychowania. T. 1: Wychowujące społeczeństwo. Wyd. 3. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Znaniecki F.: Upadek cywilizacji zachodniej. Szkic z pogranicza filozofii kultury i socjologii. Komitet Obrony Narodowej, Poznań 1921.
Politechnika Krakowska Polska
https://orcid.org/0000-0002-1659-3205
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
