At the beginning of this transcript of the online debate, the author thanks some initiators and participants of the preliminary meeting. Then he confesses that his own attitude towards the book on Znaniecki needs a continuation. Next he mentions the leading analytical ideas of his intellectual approach. He identifies some theoretical challenges associated with such disciplines as philosophy, sociology, pedagogy and social psychology. The author also recalls the basic strategic ideas contained in Znaniecki’s concepts. He suggests the development of radically innovative emphases in this classic achievement and their application. The author refers to his articles written after the book was published, treating this sequence as a paradoxical order of preparation for further, detailed studies.

The text is a transcription of the author’s presentation discussing theses of his book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia (Impuls, Cracow 2022). The author emphasizes the polemic character of his conclusions as confronted with the Polish reception of Znaniecki among sociologists, pedagogists, philosophers and psychologists.

Tekst jest zbiorem pytań, refleksji skierowanych do autora książki i stanowi dyskusję środowiska pedagogów, socjologów, historyków. Dziesięciu znakomitych polskich naukowców podkreśliło głębię analiz, wielopryzmatowość i polifoniczność dzieła Lecha Witkowskiego, a jednocześnie zadało autorowi pytania o sens pojęcia „humanistyczna socjologia”, zwróciło się z prośbą o wyjaśnienie braku tła historycznego w niektórych książkach Znanieckiego. Autorzy tych krótkich tekstów zgodnie podkreślają, że dla wszystkich socjologów, pedagogów, psychologów społecznych książka Witkowskiego ma niekwestionowalne znaczenie poznawcze, jest inspiracją do dalszych analiz, znakomitym studium z wykorzystaniem „metody uroszczeń”.

Krzysztof Maliszewski’s article is a voice in the debate over Lech Witkowski’s book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia [Entitlements and Transtopicality in the Humanities: Florian Znaniecki: Conceptual Legacy and Its Cracks] (Kraków 2022)
and concerns strategies of reading the classics of the humanities and social sciences, while also addressing methodological problems related to these areas of research. Maliszewski’s reflection is carried out in three steps. First, on the example of Florian Znaniecki’s The Social Role of the University Student, he discusses both the predicament and the symbolic profit of reading Znaniecki, the eminent Polish philosopher and sociologist. Next, he points out the interpretative solutions offered by Witkowski in his reading of Znaniecki. Finally, he poses several questions in relation to Witkowski’s statements and their methodological implications.

In the text, the author refers to selected questions from Lech Witkowski’s book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia [Entitlements and Transtopicality in Humanities. Florian Znaniecki: the Legacy of Ideas and Cracks in It]. What is mainly characterised is the cognitive situation of “demanding a reading strategy” and searching for impulses to “prompt an awakening, a change of perspective.”

The initiating impulse for this paper was the category of “philosophical curse”, which Lech Witkowski, in his book entitled Uroszczenia i transaktualność w humanistyce, points out as a feature of Florian Znaniecki’s work. This curse is primarily the result of the “analytical complexity and historical insight” of Znaniecki’s deliberations - their philosophical character turns into the difficulty of reception. However, what is philosophical for Witkowski? The considerations undertaken in this paper reconstruct philosophicality as understood by Lech Witkowski and show that this “curse” is a humanistic necessity.

Prezentowany tekst jest próbą ukazania zarysu dwóch strategii metodologicznych: Parallaxic praxis oraz badań rizomatycznych na tle analizy książki Lecha Witkowskiego Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Prowadzone rozważania osadzone są w paradygmacie badań spekulatywnych wywodzących się z badań krytycznych, które po etapie badań demaskacyjnych (zrealizowanych przez L. Witkowskiego) osadzają dyskurs w polu badań post-krytycznych. Przyjmuję założenie, że badania post-krytyczne pozwalają na afirmację wizji podmiotu prowadzącej do inicjacji jego działań osadzonych w przestrzeni wolności i uznania. W perspektywie poznawczej chodzi również o ukazanie możliwej aplikacji prac Znanieckiego z uwypukleniem psychoanalitycznych korzeni odnoszących się do takich znaczących jak: kompleks, pragnienie/życzenie, afekt, sublimacja, twórczość, wychowanie czy kultura. W warstwie interpretacyjnej zostają przedstawione aspekty mające swe źródło w transmetodologii np. twórczość, której działanie ujawnia się w podmiocie albo dla podmiotu. Aspekt krytyczny odnosić się będzie do współczesnych ograniczeń metodologicznych wynikających z uproszczonej wizji podmiotu i jego pozycji wobec natury, kultury oraz uwarunkowań społecznych. Dla dyskursu pedagogicznego w polu założeń badawczych sformułowane zostanie pytanie: jak rozwijać „arystokrację umysłową”, by zaistniała możliwość wydobycia się z marazmu intelektualnego? Przedstawione analizy mają na celu podążanie za koniecznością uruchomienia zmiany myślenia o historii oraz rozwoju współczesnej myśli humanistycznej również, jako wizji zmiany metodologicznej możliwej dzięki transmetodologicznych postulatów uwalniających badaczy z rygoru badań empirycznych. Przyjęty paradygmat badań spekulacyjnych można potraktować jako pretekst pozwalający uruchomić interpretację osadzoną w ramach (post)lacanowskiego dyskursu psychoanalitycznego. Ostatecznie chodzi o pewną intelektualną grę językową prowadzącą do przekroczenia horyzontu rozumu instrumentalnego oraz wyjście poza tendencję instrumentalizowania człowieka, jako takiego w sprzeciwie wobec podporządkowania podmiotu władzy determinantów poznawczych osadzonych w porządku tego, co w perspektywie transmetodologii możemy nazwać metodologicznym kolonializmem. Ontologiczny i epistemologiczny wymiar tekstu zbudowany jest w oparciu o narzędzia interpretacji psychoanalizy Jacquesa Lacana.

In her article, Ewa Marynowicz-Hetka responds to Lech Witkowski’s postulate, formulated in his monograph on Florian Znaniecki. Witkowski suggests searching for “between” connections in analysis, thus expressing
the trans-topicality of Znaniecki’s work. Marynowicz-Hetka is interested in searching for temporal and spatial bridges, for ways of connecting space and historical time with our present moment. Her analysis in this article focuses on transversally outlined concepts and approaches to practical activity, as clearly expressed in the reception of Florian Znaniecki’s work. Their frameworks and analogies can be found in recent conceptions of order and disorder, important for the socio-pedagogical horizon of thinking. This insight, formulated in Lech Witkowski’s book, constitutes the central premise of this article, its considerations inspired by the insights that the category of chaos present in Znaniecki’s work requires an intense focus on the content and manner of speaking about the following triad: order – disorder/chaos – re-ordering/new order. This insight also justifies a revisiting of the issue of the scope of transformations and institutional movements essential to the understanding of practical activity.

Autor podejmuje próbę rozwinięcia intuicji Lecha Witkowskiego wyrażonej w tytule jego monografii poświęconej odczytaniu dziedzictwa myśli Floriana Znanieckiego. Użyte przez niego w tytule kategorie uroszczeń i trans-actuality stara się eksplikować w różnych wymiarach epistemologicznych. Tekst stanowi zaproszenie do dyskusji o zasadności stosowania owej pary kategorialnej w studiach i badaniach z zakresu nauk humanistyczno-społecznych w XXI wieku.

Artykuł poświęcony jest dziełu Lecha Witkowskiego Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Autorka rozpatruje przedstawione przez Witkowskiego dziedzictwo socjologa i zestawia je z propozycjami samego Floriana Znanieckiego u początku jego drogi naukowej, prezentuje wątpliwości wynikające z tego zestawienia oraz propozycje dotyczące teorii humanistyki – w jej ujęciu w pracy Witkowskiego. Zastanawia się, czy lektura Uroszczeń… jest potrzebna historykom socjologii zainteresowanym rozwojem myśli jednego z największych i najbardziej znanych socjologów polskich.

W artykule omówiono znaczenie reinterpretacji myśli Floriana Znanieckiego, której dokonuje Lech Witkowski na kartach swojej monografii Uroszczenia i transaktualności w humanistyce, dla studiów nad zarządzaniem. Skoncentrowano się na tezie – zaczerpniętej przez Witkowskiego z pism Znanieckiego– o „roszczeniach racjonalizacji”. Teza ta opisuje stan, w którym racjonalizacja przeniesiona z jednego obszaru poznania do drugiego wywołuje chaos i tłumi kreatywność. Zdaniem autora artykułu wspomniana teza może znacząco pomóc w rozwoju zarządzania humanistycznego (ten nurt zarządzania – powstały w pierwszych latach XXI wieku jako reakcja na hegemonię korporacji biznesowych, które nie dbają o pracowników i środowisko, jednocześnie osłabiając rolę państwa – jest krótko przedstawiony w tekście). Z jednej strony teza Witkowskiego/Znanieckiego uwrażliwia na zjawiska mathiness i „zagubienia w matematyce” odniesione do zarządzania, z drugiej zaś wskazuje na potrzebę i możliwości podjęcia przez przedstawicieli zarządzania humanistycznego pogłębionej refleksji nad kontekstami epistemologicznymi łączenia zarządzania z humanistyką.

W artykule przedstawione zostały wybrane społeczne i edukacyjne tropy Floriana Znanieckiego, wskazujące na potrzebę przeprowadzenia radykalnych zmian w zakresie systemów edukacyjnych. Autor artykułu sugeruje, by rozwiązań palących problemów szukać w propozycjach Jana Szczepańskiego i Lecha Witkowskiego, przytacza także własne ustalenia, które mogą być pomocne w projektowaniu rozwiązań edukacyjnych. Szczególną uwagę zwraca na możliwości wykorzystania diachroniczno-synchronicznej koncepcji radykalnych strukturalno-funkcjonalnych przemian systemów edukacji oraz Lecha Witkowskiego teorii samokształcenia.

The article substantiates the pedagogical aspects of the humanities as presented by the Polish scholar Florian Znaniecki, through the prism of current concerns of Ukrainian science, using the materials from Lech Witkowski’s extensive book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia [False claims and transactuality in the Humanities. Florian Znaniecki: the legacy of ideas and its ruptures.] Analysing Znaniecki’s contradictory viewpoints regarding the role of pedagogy in the system of humanistic knowledge, Witkowski convincingly emphasizes the “pedagogy” or pedagogical orientation of Znaniecki’s scientific work and identifies the actual tasks for modern pedagogy, based on the contradictions
of modern cultural life or the democratic ideal. The author of the article attempts to place these emphases (Is pedagogy a humanistic or a social science?) and to reevaluate fundamental notions in the field of methodology through the prism of Ukrainian humanities. Witkowski also identifies contemporary objectives for modern pedagogy, drawing from the discrepancies observed in current cultural dynamics or the democratic paradigm. The author emphasizes the challenges of modern humanities in the context of the formation of democratic values, fostering national identity, promoting civic engagement, and media culture to counteract the information war, interdisciplinary approach, complementarity, and social orientation in the post-humanist paradigm. The article analyses some critical aspects of Znaniecki’s views in the latest interpretation of Witkowski, who convincingly goes beyond the traditional receptions of the Polish sociologist’s pedagogical discourses. The article highlights the topical issues of academic (dis)integrity, according to L. Witkowski’s book, in which Znaniecki’s theoretical concept of conjugated duality, irrationality, and bureaucratization of science gains significant prominence.

Artykuł podejmuje kwestie współczesnej roli szkoły w życiu społecznym, którą w swoich pracach prezentował Florian Znaniecki. Teza, wokół której ogniskuje się refleksja, jest następująca: rolą szkoły jest tworzenie przestrzeni do rozwoju obywateli, którzy w twórczy sposób będą oddziaływać na otaczający ich ekosystem tworzony przez społeczeństwo, kulturę, przyrodę, ekonomię, architekturę, itd. Celem tekstu jest wskazanie transaktualności myśli Znanieckiego w analizowanym aspekcie oraz zaprezentowanie złożonej roli szkoły jako pośrednika między jednostką a społeczeństwem.

Artykuł dotyczy lektury efektów czytania przez Lecha Witkowskiego dzieł Floriana Znanieckiego; jest też próbą sformułowania własnego głosu w debacie o Znanieckim, jako partnerze debaty humanistycznej. Odnosi się do zagadnienia krytyki naukowej, treści i metodologii badań biograficznych, wybranych kategorii pedagogicznych oraz poszukiwania przez Witkowskiego dwoistości i ambiwalencji w dorobku Floriana Znanieckiego.

This article attempts to continue the perspective on the pedagogical reading of Florian Znaniecki’s scholarly output, broadly presented by Lech Witkowski in his book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. A thorough interpretation of the works of the eminent sociologist allows us to see important pedagogical premises for the development of the contemporary school and education system. The text highlights the most significant educational ideas that can provide a valuable source of inspiration for thinking about the school of the future and its effective modernisation.