Śląsk Cieszyński: spojrzenie na regionalizm z perspektywy geografii społecznej
Abstrakt
The multidimensionality and multifacetedness of relations between residents and the area they inhabit in the form of regionalism, as well as the activities of organizations aimed at the development of pro-regional attitudes have found themselves in the field of interest of various scholarly disciplines, including geography. Roman Matykowski’s aim in this article is to examine this phenomenon from the perspective of geography, which in various periods of its development also used the achievements of other disciplines (e.g., sociology). In the second part his article, Matykowski uses the perspective of social geography to present selected results of his research on the specific regionalism in Cieszyn Silesia.
Słowa kluczowe
regionalism; identity; regionalism syndromes; Cieszyn Silesia
Bibliografia
Bartnicka M., 1986: Percepcja przestrzeni miejskiej Warszawy — na przykładzie dzielnicy Ochota. „Przegląd Geograficzny”, nr 59, s. 165—190.
Bartnicka M., 1989: Wyobrażenia przestrzeni miejskiej Warszawy. Studium geografii percepcji. „Dokumentacja Geograficzna”, nr 2. Wrocław—Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Berezowski S., 1963: Nasza ankieta regionalna. „Poznaj Świat”, nr 10, s. 42—43.
Bradshaw M., 1988: Regions and Regionalism in the United States. Jackson—London: University Press of Mississippi.
Brañas A., 1889: El regionalismo: estudio sociológico, histórico y literario. Barcelona: Jaime Molinas.
Chociszewski J., 1892: Podręcznik geografii ojczystéj zawierający treściwy opis ziem dawnej Polski z uwzględnieniem dzisiejszych stosunków i podziału politycznego. Dodana krótka wiadomość o Czechach i Rusinach. Poznań: Nakładem K. Kozłowskiego.
Chojnicki Z., 1973: Założenia i perspektywy rozwoju geografii ekonomicznej. „Przegląd Geograficzny”, nr 1, s. 3—27.
Chojnicki Z., 1996: Region w ujęciu geograficzno-systemowym. W: Podstawy regionalizacji geograficznej. Red. T. Czyż. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, s. 7—43.
Chojnicki Z., Czyż T., 1992: Region — regionalizacja — regionalizm. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 2, s. 1—18.
Czerny M., Kaczmarek T., Lisocka-Jaegermann B., Matykowski R., 1999: Region w badaniach geografii społeczno-ekonomicznej. W: Geografia polska u progu III tysiąclecia. T. IV. Red. B. Domański, W. Widacki. Kraków: Instytut Geografii UJ, s. 167—182.
Damrosz J., 1987: Region i regionalizm (studium interdyscyplinarne). Warszawa: Instytut Kultury.
Deas I., 2000: From the “New Localism” to the “New Regionalism”? The Implications of Regional Development Agencies for City-Regional Relations. “Political Geography”, Vol. 19, s. 273—292.
Dobrowolski P., 2000: Regionalizm i współpraca międzyregionalna na tle europejskich procesów integracyjnych. W: Polityka. Przedmiot badań i formy przejawiania się. Red. P. Dobrowolski, M. Stolarczyk. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Domański B., Prawelska-Skrzypek G.,1986: Przestrzenne zróżnicowanie wyobrażeń o mieście na przykładzie Jarosławia. „Folia Geographica. Series Geographica Oeconomica”, nr 19, s. 131—140.
Dutkowski M., 2008: Mówiąc „region”… W: Region społeczno-ekonomiczny i rozwój regionalny. Red. J.J. Parysek, T. Stryjakiewicz. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, s. 369—387.
Dylikowa A., 1973: Geografia Polski. Krainy geograficzne. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Eberhardt P., 2006: Twórcy polskiej geopolityki. Kraków: Wydawnictwo Arcana.
Fournier L.S., 2006: Le discours régionaliste en Provence (France). „Journal des Anthropologues”, vol. 104—105, s. 247—264.
Gąsior G., 2008: Zaolzie. W: Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918—2008. Red. A. Knyt. Warszawa: Ośrodek Karta, s. 2—3.
Gąsior-Niemiec A., 2010: Dyskurs nowego regionalizmu na przełomie XX i XXI wieku. W: Myśl polityczna w Polsce XX—XXI wieku. Wybrane problemy. Red. H. Cimek. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 32—63.
Glajcar R., Broda S., 2008: Wyznaczniki tożsamości mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. W: Wokół tożsamości regionalnej. Zagłębie Dąbrowskie i jego sąsiedzi. Red. M. Kaczmarczyk, W. Wojtasik. Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza Humanitas, s. 127—137.
Golachowski S., 1975: Geografia a socjologia. „Acta Universitatis Wratislaviensis”, r. 237 (Prace Instytutu Geograficznego, ser. B), s. 5—9.
Grigg D., 1967: Regions, Models, and Classes. W: Models in Geography. Eds. R.J. Chorley, P. Haggett. London: Menthuen, s. 461—501.
Grygar J., 2008: Wymiary pamięci i tożsamości mieszkańców czeskiego Śląska Cieszyńskiego. W: Śląsk Cieszyński. Granice — przynależność — tożsamość. Red. J. Spyra. Cieszyn: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, s. 73—83.
Handke K., red., 1993: Region, regionalizm — pojęcia i rzeczywistość. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Jałowiecki B., 1996: Przestrzeń historyczna, regionalizm, regionalizacja. W: Oblicza polskich regionów. „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 17(50). Red. Idem. Warszawa: UW EIRRiL, s. 19—88.
James P.E., 1959: American Geography at Mid-Century. W: New Viewpoints in Geography. Ed. Idem. Washington: National Council for the Social Studies.
Janiszewski M., 1959: Regiony geograficzne Polski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Jordan T.G., Rowntree L., 1979: The Human Mosaic: A Thematic Introduction to Cultural Geography. Michigan: Univrsity of Michigan, Harper & Row.
Kaňok J., Siwek T., 2001: Czeska część Śląska Cieszyńskiego w świadomości mieszkańców — mapa mentalna. W: Problemy społeczno-demograficzne pogranicza polsko-czeskiego na przykładzie Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Runge, F. Kłosowski. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 119—131.
Katherine Manfsield Quotes, www.brainyquote.com/authors/katherine-mansfield-quotes [dostęp: 4.12.2020].
Keating M., 1998: New Regionalism in Western Europe. Cheltenham: E. Elgar.
Kiełczewska-Zaleska M., 1980: O znaczeniu regionów geograficzno-historycznych w geografii regionalnej Polski. „Przegląd Geograficzny”, z. 4, s. 705—714.
Kłoskowska A., 1996: Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kłosowski F., Runge J., 2001: Wprowadzenie. W: Problemy społeczno-demograficzne pogranicza polsko-czeskiego na przykładzie Śląska Cieszyńskiego. Red. Eidem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 7—12.
Koter M., 1993: Region polityczny — geneza, ewolucja i morfologia. W: Region, regionalizm — pojęcia i rzeczywistość. Red. K. Handke. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 49—74.
Kowalski M., 2003: Polaryzacja zachowań wyborczych w Polsce jako rezultat cywilizacyjnego rozdarcia kraju. W: Przestrzeń wyborcza Polski. Red. Idem. Warszawa: Polskie Towarzystwo Geograficzne, IGiPZ PAN, s. 11—48.
Kucharska J., 1993: Rola więzi regionalnej w procesie identyfikacji etnicznej ludności kaszubskiej (studium zmian w samookreśleniu ludności społeczeństw lokalnych). W: Regionalizm jako folkloryzm, ruch społeczny i formuła ideologiczno-polityczna. Red. M. Latoszek. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, s. 87—98.
Kwaśniewski K., 1993: Regionalizacja i regionalizm a podział administracyjny. W: Regionalizm jako folkloryzm, ruch społeczny i formuła ideologiczno-polityczna. Red. M. Latoszek. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, s. 187—195.
Kwiatkowski P., 1984: Ideologia regionalizmu w Polsce międzywojennej. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 143—156.
Latoszek M., red., 1993: Regionalizm jako folkloryzm, ruch społeczny i formuła ideologiczno-polityczna. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Libura H., 1988: Badania wyobrażeń geograficznych na przykładzie mieszkańców Sanoka. „Dokumentacja Geograficzna”, nr 1. Wrocław—Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Loth J., 1919: Wykład geografji ekonomicznej Ziemi Polski przedrozbiorowej: na podłożu geografji ekonomicznej i antropogeografii z uwzględnieniem historii i towaroznawstwa. Warszawa: Polska Agencja Wydawnicza.
Lynch K., 1960: The Image of the City. Cambridge: MIT Press.
Manikowska B., Matykowski R., 1984: Analiza struktury przestrzennej miasta na podstawie wyobrażeń i ocen jego mieszkańców (na przykładzie Ślesina). „Sprawozdania Komisji Geograficzno-Geologicznej PTPN za rok 1982”, nr 100, s. 111—117.
Matykowski R., 1997: Śląsk Cieszyński a Podbeskidzie. Świadomość regionalna mieszkańców województwa bielskiego. W: Śląsk Cieszyński i inne pogranicza w badaniach nad tożsamością etniczną, narodową i regionalną. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 1. Red. I. Bukowska-Floreńska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 99—114.
Matykowski R., 2003: Teoretyczne podstawy geograficznych badań nad regionalizmem. W: Kulturowy aspekt badań geograficznych. Studia teoretyczne i regionalne. Red. E. Orłowska, J. Klementowski. Wrocław: PTG — Oddział Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 35—49.
Matykowski R., 2006: Regions and Regionalism in Poland. W: Poland in the Geographical Centre of Europe: Political, Social and Economic Consequences. Ed. M. Czerny. New York: Nova Science Publishers, s. 47—70.
Matykowski R., 2017: Zbiorowości społeczno-przestrzenne i ich związki z terytorium. Formy i czynniki regionalizmu w Polsce. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Miszczuk A., 2003: Regionalizacja administracyjna III Rzeczypospolitej. Koncepcje teoretyczne a rzeczywistość. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Nowak K., 2001: Dzieje Śląska Cieszyńskiego po 1918 roku. W: Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne, zarys dziejów, zarys kultury materialnej i duchowej. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, s. 203—226.
Nowak K., 2008: Od stycznia 1919 do sierpnia 1920. W: Pierwsza Niepodległość. Polacy na Śląsku Cieszyńskim w 1918 roku. Red. Idem. Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji Urzędu Miejskiego, s. 102—132.
Ossowski S., 1947: Zagadnienia więzi regionalnej i więzi narodowej na Śląsku Opolskim. „Przegląd Socjologiczny”, t. IX, s. 73—124.
Paasi A., 1986: The Institutionalization of Regions: A Theoretical Framework for Understanding the Emergence of Regions and the Constitution of Regional Identity. “Fennia”, Vol. 164, No. 1, s. 105—146.
Panic I., 2001: Ziemia Cieszyńska w czasach piastowskich (X—XVII wiek). W: Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne, zarys dziejów, zarys kultury materialnej i duchowej. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, s. 121—144.
Pawłowski S., 1934: Regionalizm geograficzny i jego rozwój w Polsce. W: Ruch regionalistyczny w Europie. Red. A. Patkowski. Warszawa: Wydawnictwo Sekcji Regjonalistyczno-Krajoznawczej Związku Nauczycielstwa Polskiego, s. 5—20.
Piskozub A., 2002: Polska w Europie regionów. Dziedzictwo tradycji historycznej jako podstawa współczesnej tożsamości regionalnej ziem polskich w jednoczącej się Europie. W: Lokalna wspólnota polityczna a zagadnienie tożsamości zbiorowej. Red. R. Piekarski. Kraków: Universitas, s. 159—168.
Podraza A., 2006: Małopolska jako region historyczny. (Rozważania na tle zainteresowań historią regionalną). W: Europa — Galicja — Regiony. Pisma historyczne. Red. A. Podraza, G. Nieć. Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 57—78.
Prawelska-Skrzypek G., Domański B., 1997: Zróżnicowanie przestrzenne postrzegania własnego regionu przez mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. W: Śląsk Cieszyński i inne pogranicza w badaniach nad tożsamością etniczną, narodową i regionalną. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 1. Red. I. Bukowska-Floreńska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 42—52.
Prawelska-Skrzypek G., Matykowski R., 2001: Współczesne oblicza regionalizmu: analiza przypadków w Polsce. „Regiony Polski”, nr 2(3), s. 45—73.
Romer E., 1916: Geograficzno-statystyczny atlas Polski. Warszawa—Kraków: Gebethner i Wolff.
Romer E., Weinfeld I., 1917: Rocznik Polski. Tablice statystyczne. Kraków: Nakład Księgarni G. Gebethnera i Spółki.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych. Dz.U. 2018, poz. 1818.
Rubinstein M.J., 2002: The Cultural Landscape: An Introduction to Human Geography. Upper Saddle River: Prentice Hall.
Runge J., 2003: Śląsk Cieszyński jako czesko-polski region przygraniczny. „Regiony Polski”, nr 1(5), s. 139—153.
Rusek H., Werpachowski L., 1997: Wymiary tożsamości regionalnej młodzieży pogranicza polsko-czeskiego. W: Śląsk Cieszyński i inne pogranicza w badaniach nad tożsamością etniczną, narodową i regionalną. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 1. Red. I. Bukowska-Floreńska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 28—41.
Rykiel Z., 1985: Badania świadomości regionalnej — przykład regionu katowickiego. „Przegląd Geograficzny”, z. 1, s. 7—58.
Rykiel Z., 1989a: Niektóre problemy świadomości regionalnej. W: Struktury i procesy społeczno-demograficzne w regionie katowickim. „Prace Geograficzne IGiPZ PAN”, nr 151. Red. Idem. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 93—105.
Rykiel Z., 1989b: Wyobrażenia i stereotypy Śląska. W: Struktury i procesy społeczno-demograficzne w regionie katowickim. „Prace Geograficzne IGiPZ PAN”, nr 151. Red. Idem. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 107—120.
Rykiel Z., 1993: Typologia ruchów regionalnych w Polsce. W: Region, regionalizm — pojęcia i rzeczywistość. Red. K. Handke. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 87—95.
Rykiel Z., 1999: Regionalizm ekonomiczny a regionalizacja szans rozwojowych w Polsce. W: Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. T. IV. Red. J. Łoboda, K. Grykień. Wrocław: MarMar, s. 227—245.
Rykiel Z., 2000: Globalizacja, unionizacja i regionalizacja polskiej przestrzeni. „Studia Regionalne i Lokalne EIRRiL UW”, nr 1(1), s. 36—46.
Rykiel Z., 2001: Krytyka teorii regionu społeczno-ekonomicznego. Białystok: Wydawnictwo WSzFiZ w Białymstoku.
Siwek T., Kulczyńska K., Matykowski R., 2009: Cieszyn i Śląsk Cieszyński a przemiany polityczne na pograniczu Olzy w XX wieku. W: Geografia historyczna jako determinanta rozwoju nauk humanistycznych. Red. M. Kulesza. Legnica—Łódź: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, s. 97—107.
Skorowski H., 1999: Europa regionu. Regionalizm jako kategoria aksjologiczna. Warszawa: Wyd. Fundacji ATK.
Sługocki J., 1990: Zagadnienie regionalizmu i tożsamości regionalnej. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Snoch B., 1991: Ilustrowany słownik dziejów Śląska. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Sosnowski P., 1918: Geografja Polski w dawnych granicach. Lwów: Książnica Polska.
Sowa K.Z., 2000: Ojczyzna mała, ojczyzna wielka, region. W: Socjologia, społeczeństwo, polityka. Red. Idem. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, s. 143—163.
Sowa K.Z., red., 2000: Socjologia, społeczeństwo, polityka. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Spyra J., 2001: Śląsk Cieszyński pod rządami Habsburgów (1653—1848). W: Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne, zarys dziejów, zarys kultury materialnej i duchowej. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, s. 145—165.
Studnicki G., 2015: Śląsk Cieszyński. Obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Suchocka R., 2000: Rola euroregionów w procesach kształtowania tożsamości narodowej i ponadnarodowej. W: Euroregiony. Mosty do Europy bez granic. Red. W. Malendowski, M. Szczepaniak. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 46—56.
Sulima R., 2001: Małe ojczyzny. W: Idem: Głosy tradycji. Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 129—181.
Szczepański M.S., Ślęzak-Tazbir W., 2008: WieloPolska regionalna. Region i regionalizm w transformacyjnej Polsce. W: WieloPolska regionalna? Regionalizm w Polsce a polityka strukturalna Unii Europejskiej. Red. K. Bondyra, M.S. Szczepański, P. Śliwa. Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, s. 15—43.
Topolski J., 1969: Pojęcie regionu historycznego. Cechy odrębności historycznej Wielkopolski. W: Dzieje Wielkopolski. T. I. Red. Idem. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Wituch T., 2001: Terytoria sporne w Europie po roku 1815. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna.
Zarycki T., 1998: Geograficzne zmagania z przestrzenią. Przykład geografii wyborczej. W: Przestrzeń w nauce współczesnej. Red. S. Symotiuk, G. Nowak. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 169—182.
Zawistowicz-Adamska K., 1976: Granice i horyzonty badań kultury wsi w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zelinsky W., 1980: North America’s Vernacular Regions. „Annnals of the Association of American Geographers”, Vol. 70, s. 1—17.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-7263-8383
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).