Historia

Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa – idea i historia czasopisma

Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa są rocznikiem stanowiącym kontynuację wydawanych przez Śląski Instytut Naukowy w latach 1963-1989 Górnośląskich Studiów Socjologicznych, ważnego periodyku dokumentującego życie społeczne mieszkańców regionu i jego przemiany.  Było to wówczas, i jest obecnie, jedyne czasopismo socjologiczne na Górnym Śląsku ujmowanym jako obszar geograficzny o historycznie ukształtowanym obliczu kulturowym, społecznym, gospodarczym czy religijnym, którego współczesne granice wyznaczone są przestrzenią administracyjną województwa śląskiego i opolskiego, a więc obejmuje również Śląsk Opolski i Śląsk Cieszyński. Region ten – jak zauważają socjologowie – jest swoistym „laboratorium socjologicznym” pozwalającym na analizę kierunków przemian struktur oraz procesów społecznych o znaczeniu ogólnopolskim i europejskim.   

Co godne podkreślenia, intensywne badania socjologiczne na Górnym Śląsku rozpoczęły się wraz z procesami instytucjonalizacji socjologii jako dyscypliny naukowej na polskich uniwersytetach, kształtujących swoje struktury równolegle do odradzającej się od roku 1918 polskiej państwowości.

Tu prowadził  badania terenowe w okresie międzywojnia Józef Chałasiński publikując swoją pracę pt. „Antagonizm polsko niemiecki w posadzie fabrycznej „Kopalnia” na  Górnym Śląsku”. Instytut Socjologiczny w Poznaniu organizował konkurs na pamiętniki młodych Ślązaków, Emil Szramek opublikował w roku 1934 pracę zatytułowaną „Śląsk jako problem socjologiczny”. W 1938 roku wydana została przez powstałą przy Instytucie Śląskim Komisję Socjologiczną książka Pawła Rybickiego „O badaniu socjograficznym Śląska”. To ważne dzieło, współkształtowało przyszłą refleksję naukową Pracowni Socjologicznej powojennego Śląskiego Instytutu Naukowego.

W Śląskim Instytucie Naukowym od początku jego powołania w 1957 roku istotne miejsce zajmowała Komisja Socjograficzna (w kolejnych latach przemianowana na Komisję Socjologiczną), która poprzedzała powstanie uniwersyteckiego środowiska socjologicznego na Górnym Śląsku. Przewodniczącym Komisji Socjologicznej był profesor Paweł Rybicki, a kierownikiem Pracowni Socjologicznej (późniejszym Zakładem Badań Socjologicznych), uczennica profesora Floriana Znanieckiego, założyciela Katedry Socjologii na Uniwersytecie Poznańskim, profesor Wanda Mrozek, późniejsza pierwsza dyrektor Instytutu Socjologii UŚ erygowanego w roku 1976.

Inicjatywa powołania  Górnośląskich Studiów Socjologicznych zrodziła się w roku 1963 w środowisku socjologicznym skupionym w Śląskim Instytucie Naukowym. Nakreślono wówczas obszar badań naukowych, który dotąd nie stracił na aktualności: socjologia pracy, miasta, kultury i rodziny - to zagadnienia dynamicznie rozwijane także we współczesnych badanych socjologicznych na Śląsku.

Redaktorem naukowym pierwszego tomu zatytułowanego „Badania nad osiedlami górniczymi” był wspomniany już Paweł Rybicki, wybitny polski socjolog, a także w latach 1934-1939 i 1945-1957 dyrektor Biblioteki Sejmu Śląskiego, późniejszej Biblioteki Śląskiej. W kolejnych latach w  ramach Górnośląskich Studiów Socjologicznych opublikowano wiele, klasycznych już prac poświęconych Górnemu Śląskowi – między innymi: „Rodzina górnicza: Przekształcenia społeczne w górnośląskim środowisku górniczym” – Wandy Mrozek, „Tychy: ludność nowego miasta satelitarnego” – Włodzimierza Knobelsdorfa, który redagował całą serię numerów poświęconych osiedlom i miastom Górnego Śląska, „Hutnik i jego rodzina: badania nad środowiskiem zawodowym hutnika oraz składem i typem rodziny hutniczej” – Franciszka Adamskiego.

Po rozwiązaniu Śląskiego Instytutu Naukowego zabrakło czasopisma socjologicznego w naszym regionie. Lukę tę starały się uzupełnić prace wydawane przez pracowników Instytutu Socjologii UŚ. Jednak w okresie dynamicznych przekształceń regionu odczuwalny był brak periodyku rejestrującego przemiany w regionie, który byłby platformą wymiany myśli badaczy zajmujących się problematyką regionalną, regionami pogranicza kulturowego i społecznymi następstwami szybkich przeobrażeń gospodarczych. Stąd zrodziła się w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego (utworzonego w roku 1968) idea powrotu do wydawania Górnośląskich Studiów Socjologicznych.

Redaktorem naczelnym po wznowieniu w roku 2010 został profesor dr hab. Wojciech Świątkiewicz. Reaktywowane po ponad 20 latach czasopismo zajmuje dzisiaj ważne miejsce prezentacji badań nad Górnym Śląskiem. Opublikowane dotychczas tomy (o monograficznym charakterze) zostały poświęcone między innymi problematyce starych regionów przemysłowych w procesie zmian, konfliktowi etnicznemu, problemom tożsamości, problematyce wartości, miasta czy spotkań kultur – w każdym z tomów w sposób szczególny został wyeksponowany obszar Górnego Śląska. Jeden z numerów, był tomem frankofońskim, gdzie wyniki swoich badań zaprezentowali badacze problemów metropolitalnych z Francji i Kanady.

Stawiamy sobie za cel stworzenie swoistego zaplecza bibliograficznego, którego zadaniem będzie gromadzenie bazy danych zawierających publikacje, ale także upowszechnianie informacji o projektach badawczych czy eksperckich raportach – związanych tematycznie ze „Śląskiem jako problemem badawczym”. Chcemy by nasze czasopismo stanowiło płaszczyznę międzydyscyplinowej i międzyinstytucjonalnej  integracji śląskoznawczego środowiska badawczego poprzez publikacje wyników badań naukowych i wymianę informacji we współpracy ze środowiskami krajowymi i zagranicznymi. 

Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa publikują artykuły w językach polskim, angielskim, niemieckim, czeskim oraz słowackim. Zachęcamy do publikowania na naszych łamach artykułów problemowych, ale także polemik i recenzji książek.  Teksty nadsyłane do Górnośląskich Studiów Socjologicznych. Serii Nowej podlegają anonimowym recenzjom zgodnie z regułą „double-blind review process”. 

Wydawnictwo jest dostępne w bazie BazHum Muzeum Historii Polski w Warszawie.

Wszystkie tomy po 2010 roku tomy dostępne są również w wersji elektronicznej.

Czasopismo dostępne jest również w wersji elektronicznej w Central and Eastern European Online Library.

Od 2016 roku Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa indeksowane są w bazie ERIH+.

Co godne podkreślenia periodyk w bazach i bibliotekach traktowany jest jako wznowienie i kontynuacja Górnośląskich Studiów Socjologicznych wydawanych przez Śląski Instytut Naukowy w Katowicach.