Służba ideologii i ideologia służby w pamiętnikach działaczy polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim sprzed końca I wojny światowej
Abstrakt
In her article, Katarzyna Szkaradnik analyses the memoirs of the pioneers of the Polish national movement in the area of Cieszyn Silesia, and also the memoirs of subsequent social, cultural, and educational activists written before the end of World War I. Szkaradnik examines these texts by focusing on the representations of the idea which the authors were spokesmen for, i.e., Polishness as a cultural legacy as well as Poland as a promised land where the people of Cieszyn Silesia
will gain due rights. The metaphors “awakening” and “rebirth” naturalized the bond between these people and Polishness, which was supposed to last thanks to, among other things, Polish religious publications, despite Silesia’s separation from so-called Motherland. In this respect, the memoirs have persuasive-didactic functions in that they help to build and strengthen the national identity. Szkaradnik examines the rhetorical strategies used by the activists (and scholars) of the said movement as well as the system of values which they propagate. The fact of the national activists’ being servants of an ideology is accompanied by their ideology of service, akin to the positivist idea of educational and economic work. Importantly, most of the authors descended from local people of humble origin and they gave up on the chance of social advancement in order to help their countrymates to attain social, political, and intellectual emancipation.
Słowa kluczowe
Polish national activists; national identity; memoirs; Cieszyn Silesia; ideology
Bibliografia
Bogus M., 2009: Model kariery polskiego nauczyciela na Śląsku Cieszyńskim. W: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Od Polskiego Seminarium Nauczycielskiego do Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Red. W. Korzeniowska, A. Mitas, A. Murzyn, U. Szuścik. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 25—42.
Bogus M., 2013: Nauczyciele szkół ludowych Śląska Cieszyńskiego w XIX i na początku XX wieku. Uwarunkowania prawne i zawodowe. Częstochowa—Czeski Cieszyn: Wydawnictwo AJD.
Bonczek A., 1930: Pamiętnik. Stonawa: Stowarzyszenie Spożywcze dla Robotników i Rolników.
Broda J., 1978: Zapiśniki chłopów śląskich. „Regiony”, nr 1, s. 58—90.
Broda J., 1997: Pamiętniki inteligencji polskiej. „Pamiętnik Cieszyński”, t. 12, s. 91—92.
Buława E., 1992: Przed powstaniem Macierzy. W: Macierz Szkolna wczoraj i dziś. Biuletyn historyczny z okazji 70. rocznicy założenia Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji. Red. O. Matuszek. Czeski Cieszyn: ZG PZKO, s. 8—20.
Buława E., 1997: Pierwsi szermierze ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Pro Filia.
Buzek A., 2009: Z Ziemi Piastowskiej. Wspomnienia pastora. Cieszyn: Oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego.
Bystroń J.S., 1931: Od wydawcy. W: Pamiętnik dra Andrzeja Cinciały, notariusza w Cieszynie (1825—1898). Katowice: Muzeum Śląskie, s. V—XI.
[Cinciała A.], 1931: Pamiętnik dra Andrzeja Cinciały, notariusza w Cieszynie (1825—1898). Oprac. J.S. Bystroń. Katowice: Muzeum Śląskie.
Danel R., 1988: Spłacanie długu. „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, nr 9, s. 4.
Dawid Ł., 2005: Jedna religia, dwie poetyki. Jana Kubisza przygoda translatorska. „Napis”, seria XI, s. 231—244.
Dawid Ł., 2009: Ku nowej formacji nauczycielskiej — z badań nad „Miesięcznikiem Pedagogicznym” (1892—1939). W: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Od Polskiego Seminarium Nauczycielskiego do Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Red. W. Korzeniowska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 69—83.
[Dyboski T.], 1912: Pamiętnik Czytelni Ludowej w Cieszynie 1861—1911. Na 50-lecie skreślił Tadeusz Dyboski. Cieszyn: Czytelnia Ludowa.
Gruchała J., Nowak K., 2013: Dzieje polityczne. W: Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej (1848—1918). Red. K. Nowak, I. Panic. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, s. 21—164.
Gruszczyk R., 2019: Społeczeństwa obywatelskie na Śląsku Cieszyńskim pod lupą laboratorium. Portal Organizacji Pozarządowych NGO.pl. https://publicystyka.ngo.pl/spoleczenstwa-obywatelskie-na-slasku-cieszynskim-pod-lupa-laboratorium [dostęp: 10.10.2019].
Heska-Kwaśniewicz K., 1988: Pisarski zakon. Biografia literacka Gustawa Morcinka. Opole: Instytut Śląski.
Hierowski Z., 1938: Trzy pamiętniki. „Poseł Ewangelicki”, nr 15, s. 2.
Hroch M., 2020: Powstanie małych narodów w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej. Warszawa: Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.
Hudzik J.P., 2011: Zrozumieć Śląsk. Różnica kulturowa i granice teorii. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 231—243.
Janik M., 1929: Wspomnienia cieszyńskie. W: Księga o Śląsku wydana z okazji jubileuszu 35-letn[iego] istnienia „Znicza”. Red. A. Targ. Cieszyn: nakładem „Znicza”, s. 27—37.
Jarosz M., 1963: Wędrówki po ścieżkach wspomnień. Warszawa: Czytelnik.
Jasiczek H., 2016: Nasz region i regionalizm. W: Płyniesz, Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego. Red. D. Kadłubiec. Wyd. 2 poszerz. i uaktual. Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej, s. 15—22.
Kadłubiec D., 1997: Posłowie. W: E. Buława: Pierwsi szermierze ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Pro Filia, s. 365—371.
Kirkor-Kiedroniowa Z., 1988: Wspomnienia. Cz. 2: Ziemia mojego męża. Red. A. Szklarska-Lohmannowa. Kraków—Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Koniński K.L., 1938: Pisarze ludowi. Wybór pism i studium o literaturze ludowej. T. 2. Lwów: Wieś.
Koniński K.L., 1955: Robotnik bibliofilem. Przyczynek do bibliofilstwa na Śląsku. W: Idem: Pisma wybrane. Warszawa: Pax, s. 257—263.
Kotula A., 1964: Ze „Szkoły polszczyzny”. W: Wspomnienia Cieszyniaków. Oprac. L. Brożek. Warszawa: Pax, s. 54—58.
Kotula K., 1998: Od marzeń do ich spełnienia. Wspomnienia z lat 1884—1951. Bielsko-Biała: Augustana.
Kubica G., 2011: „Chwalebna polskość”. Etyczny wymiar tożsamości śląskich działaczy narodowych (analiza narracji autobiograficznych). W: Eadem: Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 33—48.
Kubisz J., 1928: Pamiętnik starego nauczyciela. Garść wspomnień z życia śląskiego w okresie budzącego się ruchu narodowego w b[yłym] Księstwie Cieszyńskim. Cieszyn: Wydawnictwo Towarzystwa Ewangelickiego.
Matusiak K., 1964: Przewrót wojskowy w Cieszynie w roku 1918. W: Wspomnienia Cieszyniaków. Oprac. L. Brożek. Warszawa: Pax, s. 230—242.
Miękina L., 1991: Współcześni wobec etosu Stalmacha. W: P. Stalmach: Pamiętniki. Cieszyn [reprint], s. IV—X.
Nycz R., 2010: Możliwa historia literatury. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 167—184.
Pamiętnik Czytelni Ludowej w Cieszynie na Szląsku austryackim wydany z powodu 25-letniego jej jubileuszu, 1887. Cieszyn: Czytelnia Ludowa.
Pilch J., 1974: Z dawnych dziejów książki polskiej na Śląsku Cieszyńskim. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Śląskiej”, t. 19, s. 41—44.
[Pindór J.], 1932: Pamiętnik ks. dr. Jana Pindóra. Oprac. O. Michejda. Cz. 1. Czeski Cieszyn: Towarzystwo Ewangelickie Oświaty Ludowej.
Sajko M., red., 1996: A—Z. Mała encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sosna W., 1998: Poczciwy żywot „kamizelkorza”. „Słowo i Myśl”, nr 3, s. 8—9.
Sosna W., 2015: Barwy luteranizmu na Śląsku Cieszyńskim. Wybór prac. Katowice: Polskie Towarzystwo Ewangelickie.
Spyra J., red., 2001: Książka, biblioteka, szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Materiały z konferencji naukowej, Cieszyn 4—5 listopada 1999. Cieszyn: Książnica Cieszyńska.
Spyra J., 2015: Historiografia a tożsamość regionalna w czasach nowożytnych na przykładzie Śląska Cieszyńskiego w okresie od XVI do początku XX wieku. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. J. Długosza.
Stalmach P., 1910: Pamiętniki. W: E. Grim: Paweł Stalmach. Jego życie i działalność w świetle prawdy. Cieszyn: Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra, s. 129—310.
Studnicki G., 2015: Śląsk Cieszyński. Obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Szacki J., 1997: O narodzie i nacjonalizmie. „Znak”, nr 3, s. 4—31.
Szczepański J., 2013: Od Autora. W: Idem: Korzeniami wrosłem w ziemię. Ustroń: Galeria na Gojach, s. 7—8.
Szkaradnik K., 2016: Sporny charakter Zaolzia w świetle „Dziennika” Józefa Pilcha oraz innych wybranych narracji autobiograficznych. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 16, s. 55—69.
Szkaradnik K., red., 2017: Zmieszany zapach książek i jabłek. Wybór korespondencji Jana Wantuły z lat 1899—1953. Ustroń—Katowice: Galeria na Gojach, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wantuła J., 1918: Przemówienie w Ustroniu na wiecu ludowym w roku 1918. Kopia J. Brody, mps, Archiwum Muzeum Ustrońskiego, sygn. MU/A/159 (JB).
Wantuła J., 2003: Pamiętniki. Red. W. Sosna. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
Zabawski W., 1934: Droga do ziemi obiecanej. Ruch narodowy na Śląsku Cieszyńskim i udział w nim ewangelików (1848—1920). Cieszyn: Księgarnia „Nowe Kresy”.
Żebrok J., 2001: Pamiętnik śląskiego nauczyciela. Oprac. J. Miękina-Pindur. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).