Słowacka proza liryzowana w polskich przekładach — modernizm czy awangarda?
Abstrakt
The article concentrates on the phenomenon of Slovak lyrical prose, which was developing in Slovak literature in the interwar period of the 20th century. The author of the article is interested in how this prose functions in Polish translations. The considerations presented in the article focus on the aspect of translating this prose into Polish, the possibilities of translation, translation problems related to the act of translating modernism and avant-garde elements. The author is interested in the changing artistic criteria of translators over time, their translation choices and transformations in translation, the final effect of the act of translation.
Słowa kluczowe
Slovak literary prose; prose of naturizmus; Slovak literary prose in Polish translation; Translation Studies; literary translation
Bibliografia
Abrahamowicz D.: Dobroslav Chrobák: Poeta prozy. W: D. Chrobák: Las. Wyb., wstęp i tłum. D. Abrahamowicz. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1979, s. 5—20.
Abrahamowicz D.: Posłowie. W: Ołowiany ptak. Opowiadania słowackie. Wyb. i posł. D. Abrahamowicz. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, s. 481—487.
Bakoš M.: Umelecká avantgarda na Slovensku a hnutie A 38. W: idem: Avantgarda 38. Štúdie, články, dokumenty. Slovenský spisovateľ, Bratislava 1969, s. 33—40.
Balcerzan E.: Tłumaczenie jako wojna światów. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009.
Balcerzan E.: Literackość. Modele, gradacje, eksperymenty. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.
Balcerzan E.: Eksperyment literaturoznawczy: modernizm. W: (w) sieci modernizmu. Historia literatury — poetyka — krytyka. Red. A. Kluba, M. Rembowska-Płuciennik. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2017, s. 27—48.
Barthes R.: S/Z. Przeł. M.P. Markowski. KR, Warszawa 1999.
Berman A.: Translation and the Trials of the Foreign. Trans. L. Venuti. W: The Translation Studies Reader. Ed. L. Venuti. Routledge, London—New York 2000, s. 284—297.
Berman A.: Przekład jako doświadczenie obcego. Przeł. U. Hrehorowicz. W: Współczesne teorie przekładu. Antologia. Red. P. Bukowski, M. Heydel. Znak, Kraków 2009, s. 247—264.
Bilczewski T.: Porównanie i przekład. Komparatystyka między tablicą anatoma a laboratorium cyfrowym. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.
Bolecki W.: Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym. Wyd. 2. Universitas, Kraków 1996.
Bolecki W.: Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2012.
Buczek M.: Słowacka proza naturyzmu w Polsce — z problematyki przekładu. W: Komunikacja międzykulturowa, przekład / komparatystyka / teoria i historia literatury. Księga jubileuszowa dedykowana profesor Bożenie Tokarzowej. Red. M. Gawlak, A. Świeściak. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 2016, s. 95—109.
Buczek M.: Słowacka proza naturyzmu w polskich przekładach — strategie translacji w zmieniającej się perspektywie kulturowej drugiej połowy XX wieku. „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2018, t. 9, cz. 1, s. 201—226.
Buczek M.: Polski przekład powieści „Tri gaštanové kone” Margity Figuli — nurt naturyzmu w polskim horyzoncie odbioru. W: Horyzonty słowacystyki. Literatura. Język. Dydaktyka. Red. M. Szymczak-Rozlach, M. Buczek, S. Sojda. Wydawnictwo Naukowe STUDIO NOA, Katowice 2023, s. 115—132.
Čepan O.: Kontúry naturizmu. Slovenský spisovateľ, Bratislava 1977.
Čepan O.: Lyrizácia epických žánrov. W: idem: Dejiny slovenskej literatury V. Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Bratislava 1984, s. 655—672.
Čepan O.: K periodizácii tzv. lyrizovanej prózy (Ornamentalisti, lyrizátori, naturisti a sujetoví básnici). W: idem: Literárne dejiny a literárna veda. Vyber z diela Oskára Čepana. Zväzok III: Veda. Vydavateľstvo SAV, Bratislava 2002, s. 20—31.
Čepan O.: Literárne dejiny a literárna veda. Vyber z diela Oskára Čepana. Zväzok III: Veda. Vydavateľstvo SAV, Bratislava 2002.
Čepan O.: Literárny vývin v rokoch 1918—1945. W: idem: Literárne dejiny a literárna veda. Vyber z diela Oskára Čepana. Zväzok III: Veda. Vydavateľstvo SAV, Bratislava 2002, s. 11—19.
Čepan O.: Lyrizovaná próza. W: idem: Literárne dejiny a literárna veda. Vyber z diela Oskára Čepana. Zväzok III: Veda. Vydavateľstvo SAV, Bratislava 2002, s. 72—74.
Chrobák D.: Červený jarok. W: idem: Kamarát Jašek. Slovenské vydavateľstvo krásnej literatúry, Bratislava 1964, s. 172—182.
Chrobák D.: Czerwona struga. Przeł. D. Abrahamowicz. W: idem: Las. Wyb., wstęp i tłum. D. Abrahamowicz. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1979, s. 30—42.
Chrobák D.: Las. Wyb., wstęp i tłum. D. Abrahamowicz. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1979.
Chrobák D.: O zmysle slovenskej literatúry (z roku 1932). W: Slovenská literárna kritika. Zväzok IV. Ed. M. Tomčík. Slovenský spisovateľ, Bratislava 1984, s. 173—181.
Chrobák D.: O funkcii umienia. W: idem: Prozaické dielo. Kalligram, Ústav slovenskej literatury SAV, Bratislava 2011, s. 329—333.
Dąmbska-Prokop U.: Przekład a hermeneutyka. W: Mała encyklopedia przekładoznawstwa. Red. eadem. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Języków Obcych i Ekonomii, Częstochowa 2000, s. 167—170.
Delaperrière M.: Subiektywizm i niewyrażalność w poezji awangardy. W: eadem: Dialog z dystansu. Studia i szkice. Universitas, Kraków 1998, s. 109—125.
Delaperrière M.: Pod znakiem antynomii. Studia i szkice o polskiej literaturze XX wieku. Universitas, Kraków 2006.
Figuli M.: Trzy kasztanki. Przeł. A. Sieczkowski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1962.
Figuli M.: Tri gaštanové kone. Dosl. J. Števček. Tatran, Bratislava 1991.
Franczak J.: Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej. Universitas, Kraków 2007.
Gadamer H.G.: Rekonstrukcja i integracja jako zadania hermeneutyczne. Przeł. M. Łukasiewicz. W: Współczesna myśl w Republice Federalnej Niemiec. Antologia. Red. H. Orłowski. Czytelnik, Warszawa 1986, s. 19—23.
Gazda G.: Proza liryzowana. W: idem: Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 257—258.
Hejwowski K.: Iluzja przekładu. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 2015.
Hermans T.: Systemy łączące. Przeł. K. Wasilewska, K. Wojda. W: idem: Narada języków. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015, s. 137—169.
Heydel M.: Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
Ingarden R.: O poznawaniu dzieła literackiego. Przeł. D. Gierulanka. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
Kalaga W.: Efekt teorii: przekład — interpretacja — etyka. W: Przekład artystyczny a współczesne teorie translatoryczne. Red. P. Fast. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1998, s. 23—30.
Kozak J.: Doświadczenie graniczne. W: eadem: Przekład literacki jako metafora. Między logos a lexis. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 163—165.
Kozak J.: Przekład literacki jako metafora. Między logos a lexis. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Krauss R.E.: Oryginalność awangardy. W: eadem: Oryginalność awangardy i inne mity modernistyczne. Przeł. M. Szuba. Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011, s. 157—174.
Królewskie wolne miasto. Opowiadania słowackie. Oprac. i wstęp A. Piotrowski. PAX, Warszawa 1969.
Markowski M.P.: Obcość, odmienność, przekład. W: idem: Kiwka. Austeria, Kraków 2015, s. 111—129.
Mašková A.: Literárny život na Slovensku v 20.—40. 20. stročia. W: eadem: Slovenský naturizmus v časopriestore. Prel. H. Kubišová. Spolok slovenských spisovateľov, Bratislava 2009, s. 10—23.
Mašková A.: Slovenský naturizmus v časopriestore. Prel. H. Kubišová. Spolok slovenských spisovateľov, Bratislava 2009.
Nawrocki W.: František Švantner: świat jako zagadka i tajemnica. W: F. Švantner: Malka. Przeł. D. Meyza-Marušiaková. Wyb. i wstęp W. Nawrocki. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1980, s. 5—18.
Nawrocki W.: Współczesność i historia. Z problematyki współczesnej literatury czeskiej i słowackiej. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1982.
Nawrocki W.: Szkice czeskie i słowackie. Z problematyki współczesnej literatury czeskiej i słowackiej oraz jej recepcji w Polsce w latach 1944—1984. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.
Nawrocki W., Sierny T.: Czeska i słowacka literatura piękna w Polsce w latach 1945—1980. Dzieje recepcji i bibliografia. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1983.
Nycz R.: Literatura jako trop rzeczywistości. Universitas, Kraków 2011.
Ołowiany ptak. Opowiadania słowackie. Wyb. i posł. D. Abrahamowicz. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982.
Ondrejov Ľ.: Młodość zbójnika. Przeł. J. Bułakowska. Nasza Księgarnia, Warszawa 1963.
Ondrejov Ľ.: Zbojnícka mladosť. Mladé leta, Bratislava 1984.
Opowieść o białych kamieniach. Opowiadania słowackie. Przeł. D. Abrahamowicz, M. Burkówna. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.
Orska J.: Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce. Universitas, Kraków 2004.
Paepcke F.: Rozumienie tekstu a przekład. W: Współczesne teorie przekładu. Antologia. Red. P. Bukowski, M. Heydel. Znak, Kraków 2009, s. 335—346.
Pauliny E.: Poézia Chrobákovej prózy. Zost. J. Števček. Tatran, Bratislava 1977.
Piotrowski A.: Zamiast wstępu. W: Królewskie wolne miasto. Opowiadania słowackie. Oprac. i wstęp A. Piotrowski. PAX, Warszawa 1969, s. 5—7.
Popovič A.: Teória umeleckého prekladu. Tatran, Bratislava 1975.
Razem w imieniu życia. Opowiadania czeskie i słowackie. Przeł. S. Dębski, A. Gordziejewski, J. Goszczyńska et al. Wstęp V. Rzounek. Czytelnik, Warszawa 1980.
Ricœru P.: Paradygmat tłumaczenia. W: P. Ricœur, P. Torop: O tłumaczeniu. Przeł. T. Swoboda, S. Ulaszek. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 39—52.
Sedlák I.: Dejiny slovenskej literatury II. Matica slovenská, Literárne informačné centrum, Martin, Bratislava 2009.
Slovenská literatúra — jej špecifiká a kontenty. Eds. M. Bátorová, E. Faithová. Univerzita Komenského, Bratislava 2013.
Šmatlák S.: Dejiny slovenskej literatury II. Národné literárne centrum, Bratislava 1999.
Šmatlak S.: Generačná diferenciácia literatury. W: idem: Dejiny slovenskej literatúry II. Národné literárne centrum, Bratislava 1999, s. 291—296.
Šmatlák S.: Kontexty literatúry medzivojnového obdobia. Nová tvár národného života. W: idem: Dejiny slovenskej literatury II. Národné literárne centrum, Bratislava 1999, s. 285—305.
Spadzinska-Żak E.: Proza liryzowana. W: Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890—1990. T. 1: Literatura łużycka i słowacka. Red. H. Janaszek-Ivaničková. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1994, s. 397—398.
Spyrka L.: O tłumaczeniu tzw. prozy lirycznej. W: Przekład artystyczny. T. 5: Strategie translatorskie. Red. P. Fast. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1993, s. 133—142.
Steiner G.: Akt hermeneutyczny. W: idem: Po wieży Babel. Problemy języka i przekładu. Przeł. O. Kubińska, W. Kubiński. Universitas, Kraków 2000, s. 405—554.
Steiner G.: Po wieży Babel. Problemy języka i przekładu. Przeł. O. Kubińska, W. Kubiński. Universitas, Kraków 2000.
Števček J.: Lyrická tvár slovenskej prózy. Smena, Bratislava 1969.
Števček P.: Podľa vzoru človek. Slovenský spisovateľ, Bratislava 2002.
Švantner F.: Horiaci vrch. W: idem: Malka. Slovenské vydavateľstvo krásnej literatúry, Bratislava 1965, s. 27—44.
Švantner F.: Płonący wierch. W: idem: Piargi. Przeł. D. Meyza-Marušiaková. Wyb. i wstęp W. Nawrocki. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1980, s. 68—90.
Tomčík M.: Cestami literatúry. Slovenský spisovateľ, Bratislava 1961.
Tomčík M.: Príspevok k interpretácii lyrizovanej prózy. „Slovenská literatúra” 1970, r. XVIII, č. 3, s. 257—267.
Tomčík M.: Epické súradnice. Slovenské pedagogické nakladateľstvo, Bratislava, 1980.
Venuti L.: The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge, London—New York 1995.
Venuti L.: Przekład, wspólnota, utopia. W: Współczesne teorie przekładu. Antologia. Red. P. Bukowski, M. Heydel. Znak, Kraków 2009, s. 265—294.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9623-2460
MARTA BUCZEK | dr, adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; literaturoznawczyni, słowacystka. Prowadzi badania z zakresu translacji w obrębie literatur zachodniosłowiańskich w perspektywie teoretycznej, historycznoliterackiej i historycznokulturowej. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół przekładu i recepcji literatury słowackiej w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem literatury XX wieku oraz literatury najnowszej. Autorka książki O polskich przekładach prozy Vincenta Šikuli (2010) i ponad dwudziestu artykułów naukowych dotyczących badań nad przekładem, recepcji literatury polskiej w Słowacji i słowackiej w Polsce, kulturowych uwarunkowań przekładu, specyfiki przekładu w granicach języków bliskopokrewnych, roli przekładu w badaniach komparatystycznych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
