Niemieckie <i>composita</i> jako jednostki słowotwórcze nacechowane kulturowo w przekładzie na język polski
Abstrakt
German compound words as culturally marked word‑formation units and their translation into Polish
This article deals with the topic of German compound words as culturally marked word‑formation units and their translation into Polish, based on the example of the translation of Herta Müller’s novel Herztier (The Land of Green Plums). Firstly, the author specifies compound words as such — in German and Polish, as well as their differing functions and types. Under focus especially are the divergences in the area of the terms used in each language (cf. Zusammenrückung vs. zestawienie and zrost). In the beginning of the practical part, which is dedicated to an analysis of the translation into Polish, the attention of the reader is directed to the potentially problematic characteristics of Herta Müller’s prose, which can appear during the process of translation. In this regard, we can state: that the typical German compound words cannot be translated into Polish without semantic displacements, for the translation it is necessary to use partly uni‑ and partly multi‑verbated constructions. However, this results in the loss of an important degree of imagery. Many of these compound words are culturally marked collocations, e.g. Patentstrümpfe or Essenskarte, which cannot be translated faithfully into Polish. Nevertheless, one can say that the translator has found satisfactory translational solutions, which we can partially explain as parallels between the cultural experiences of Herta Müller (her life in the Romanian People’s Republic) and of the translator, Alicja Buras (raised in the Polish People’s Republic). All in all, we can recognise in the Polish translation the clear effort to find the golden mean between the so‑called covert translation and overt translation, with the second one dominating.
Key words: compound words, Polish‑German translation, word formation, The Land of Green Plums, cultural imprint
Bibliografia
Balcerzan E.: Literatura z literatury — strategie tłumaczy. Katowice, „Śląsk”, 1998.
Bartmiński J.: Językowe podstawy obrazu świata. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, 2009.
Duden — Das Herkunftswörterbuch — Etymologie der deutschen Sprache. Red. J. Riecke. Wyd. 5. Berlin, Mannheim, Zürich, Dudenverlag, 2014.
Fromm E.: Anatomia ludzkiej destrukcyjności. Tłum. J. Karłowsk i. Wyd. 1. Poznań, Dom Wydawniczy Rebis, 1999.
Głowiński M., Sławiński J.: Słownik terminów literackich. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010.
Gołąb Z., Heinz A., Polański K.: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Handke K.: Budowa morfologiczna i funkcje compositów polskich. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Jeziorski J.: Substantivische Nominalkomposita des Deutschen und ihre polnischen Entsprechungen. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983.
Kubaszczyk J.: Wortbilder und Übersetzungsbilder. Eine Untersuchung zur Wortbildung als Bildbildung im Kontext der Übersetzungswissenschaft. Poznań, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Kurzowa Z.: Złożenia imienne we współczesnym języku polskim. Kraków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
Müller H.: Herztier. Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch, 2007.
Müller P.: Herztier. Ein Titel/Bild inmitten von Bildern. W: R. Köhnen: Der Druck der Erfahrung treibt die Sprache in die Dichtung: Bildlichkeit in Texten Herta Mull̃ ers. Frankfurt am Main, P. Lang, 1997.
Müller H.: Sercątko. Przeł. A. Buras. Wołowiec, Czarne, 2009.
Sapir E.: Kultura, język, osobowość. Tłum. B. Stanosz . Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
Stockwell P.: Cognitive Poetics. An introduction. London, Routledge, 2002. Published in the Taylor and Francis e‑Library, 2005, s. 105—119.
Tokarz B.: Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.
Whorf B.: Język, myśl i rzeczywistość. Tłum. T. Hołówka. Warszawa, Wydawnictwo KR, 2002.
Źródła internetowe
Beyer S.: Ich habe die Sprache gegessen. Wywiad z Hertą Müller. „Der Spiegel”, 27.08.2012. Dostępne w Internecie: http://www.spiegel.de/spiegel/print/d‑87908042.html.
Duden: http://www.duden.de.
Gramatyczny System Informacyjny Instytutu Języka Niemieckiego [Grammatisches Informationssystem des Instituts für Deutsche Sprache]: http://hypermedia.ids‑mannheim.de.
Hajdú E.: Die Volkstracht in Schambek. Dostępne w Internecie: http://www.sulinet.hu/oroksegtar/data/magyarorszagi_nemzetisegek/nemetek/beitrage_zur_volkskunde_der_ungarndeutschen/1993/pages/006_die_volkstracht_in_schambek.htm.
International Dublin Literary Award: http://www.dublinliteraryaward.ie/nominees/the‑land‑ofgreen‑plums/.
Portal Onet.wiem: http://portalwiedzy.onet.pl/.
Pogadajmy o peerelu — w czterech porach roku: http://polska‑peerelu.
blog.onet.pl/zapomnianeslowka/.
Słownik języka polskiego: http://sjp.pl.
Universal‑Lexikon Academic: http://universal_lexikon.deacademic.com.
Wiktionary: https://de.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Hauptseite.
Uniwersytet Śląski, Instytut Filologii Słowiańskiej
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
