Przekład jako akt subwersji, czyli o pewnym polskim tłumaczeniu tragedii historycznej Theodora Körnera pt. <i>Zriny</i>
Abstrakt
Translation as an Act of Subversion: About one of the Polish Translations of Historical Tragedy Zriny by Theodor Körner
The object of the analysis in this article is one of the Polish translations of historical tragedy of Theodor Körner entitled Zriny. The German author’s piece has been at least six times translated into Polish language and was — especially in the second part of the 19th century, after the collapse of January Uprising — very popular. The reason of the popularity was his subversion. Through Zriny it was possible to talk about a struggle for freedom — the theme forbidden by Russian censorship. Historical piece written by a foreign author, which talks about the struggle for freedom and for defence of the homeland, the struggle lead by someone else, in other time and place, became a medium for manifesting of patriotic feelings. This function of Polish Zriny confirms his interpretation in critics and one of the translations which was written by Ludwik Jenike in Russian occupation zone with all subversive translation shifts made by the translator.
KEY WORDS: subversion, Theodor Körner, Ludwik Jenike, translation, patriotism
Bibliografia
Bibliografia podmiotowa
Körner T., 1867: Zriny. Tragedya z dziejów węgierskich. Przełożył wierszem rytmicznym Ludwik Jenike. Warszawa, Drukarnia Gazety Polskiej.
Körner T., 1889: Zriny. Tragedya w pięciu aktach Teodora Körnera. Przekład wierszem miarowym Akt I. i II. przez Profesora Franciszka Nowickiego, Akt III., IV. i V. przez Profesora Józefa Winkowskiego, nakład tłómaczy [!], druk J.A. Pelara (H. Czerny) Rzeszów. Dostępne w Internecie: https://fbc.pionier.net.pl/details/nnsn2Ts [dostęp: 4.11.2018].
Körner T., 1912: Zriny ein Trauerspiel in fünf Aufzügen von Theodor Körner für die polnische Schuljugend erläutert von prof. dr. Johann Wowczak. Lwów, Nakładem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych (Biblioteczka Niemiecka. Wybór lektur dla młodzieży szkół średnich. 14. Theodor Körner: Zriny).
Bibliografia przedmiotowa
Balcerzan E., Rajewska E., red. 2007: Pisarze polscy o sztuce przekładu 1440—2005. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie.
Bratulić J., Lončarević V., Petrač B., 2016: Nikola Šubić Zrinski u hrvatskom stihu. Zagreb, Društvo hrvatskih književnika.
Csapláros I., 1969: Stosunek Węgrów do sąsiadujących z nimi południowych Słowian w twórczości T.T. Jeża. W: J. Reychman, red. wersji polskiej, I. Csapláros, A. Sieroszewski, współudz.: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN , s. 376—399.
Derrida J., 1992: Pismo filozofii. B. Banasiak, wyb., przedm. Kraków, Inter Esse.
Drzazgowska E., 2011: Humboldt: przełamanie arystotelesowskiego modelu relacji oznaczania. „Lingua ac Communitas”, t. 21, s. 53—78.
Esposito R., 2015: Pojęcia polityczne. Wspólnota, immunizacja, biopolityka. M. Burzyk, wst. K. Burzyk et al., tłum. Kraków, Universitas.
Franičević M., Švelec F., Bogišić R., 1974: Povijest hrvatske književnosti. Sv. 3: Od renesanse do prosvjetiteljstva. Zagreb, Liber.
Greenblatt S., 1992: Invisible Bullets. W: Idem: Shakespearean Negotiations. The Circulation of Social Energy in Renaissance England. Oxford, Clarendon Press.
Greenblatt S., 2007: Shakespeare. Stwarzanie świata. B. Kopeć-Umiastowska, tłum. Warszawa, W.A.B.
Heise E., 1969: Teatr polski a literatura w latach 1864—1890. W: J. Kulczycka-Saloni, H. Markiewicz, Z. Żabicki, red.: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. T. 3. Warszawa, PWN.
Herder J.G., 1998: Wybór pism. T. Namowicz, wyb., oprac. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Heydel M., 2013: Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ihnatowicz E., 1997: Pozytywistyczne przekłady dziewiętnastowiecznej literatury europejskiej. W: A. Nowicka-Jeżowa, D. Knysz-Tomaszewska: Przekład literacki. Teoria. Historia. Współczesność. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 196—204.
Internetowy polski słownik biograficzny, [online]. Dostępne w Internecie: www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp: 7.11.2018].
Kot W., 1963: Dramat serbski i chorwacki na scenach polskich do roku 1914. „Pamiętnik Słowiański”, t. 13, s. 164—183.
Kulpa R., [online]: Kicz — subwersja — kamp. Szkic antropologiczny. Dostępne w Internecie: http://www.nts.uni.wroc. pl/teksty/kulpa.html [dostęp: 7.11.2018].
Makaryk I.R., ed., comp., 1993: Encyclopedia of Contemporary Literary Theory: Approaches, Scholars, Terms. Toronto, Buffalo, London, University of Toronto Press Incorporated.
Markiewicz H., 1986: Literatura pozytywizmu. Warszawa, PWN.
Markiewicz H., 2008: Pozytywizm. Warszawa, PWN.
Namowicz T., 1978: Zrínyi Theodora Körnera w życiu literackim Polski XIX wieku. W: I. Csapláros, red.: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 219—226.
Nowakowski J., 2009: „A to wszystko jest frazes”. Wstęp. W: K. Latawiec, R. Stachura-Lupa, J. Waligóra, red., E. Łubieniewska, współprac.: Dramat w historii, historia w dramacie. Kraków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 7—60.
Olkusz W., 1990: Zapomniana dyskusja wokół polskich przekładów „Gulistanu” Sa'diego. Z dziejów recepcji literatur Wschodu w dobie pozytywizmu. „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 183—196.
Śpiewak P., 2002: Słowniczek słów modnych i niemodnych w humanistyce. „Res Publica Nova”, nr 10. Dostępne w Internecie: http://niniwa22.cba.pl/spiewak_slowniczek_slow_modnych_i_niemodnych.html [dostęp: 7.11.2018].
Robinson D., 1997: Translation and Empire. Postcolonial Theories Explained. Manchester, St. Jerome Publishing.
Thompson E.M., 2000: Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. A. Sierszulska, tłum. Kraków, Universitas.
University of Silesia in Katowice Polska
https://orcid.org/0000-0002-0665-3606
dr hab., profesor uczelni w Instytucie Literaturoznawstwa Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, w latach 2016-2019 kierownik Zakładu Teorii Literatury i Translacji, w latach 2012-2016 najpierw redaktor tematyczny, a następnie zastępca redaktor naczelnej czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich”, od 2017 roku redaktor naczelny czasopisma; badacz literatur południowosłowiańskich, zajmuje się przede wszystkim literaturą i kulturą chorwacką; jego zainteresowania naukowe skupiają się wokół: fenomenu regionalizmu, chorwacko-polskich i polsko-chorwackich kontaktów kulturalnych, komparatystyki literackiej i kulturowej oraz historii, teorii i praktyki przekładu. Opublikował m.in. monografie autorskie: Wiatr w literaturze chorwackiej. O figurze literackiej wiatru w XIX ‑ i XX ‑wiecznym piśmiennictwie chorwackim strefy śródziemnomorskiej (Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004), Croatica. Literatura i kultura chorwacka w Polsce w latach 1944—1984 (Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013), Od ideološkoga do subverzivnoga prijevoda. Hrvatsko-poljske kulturne veze od 1944. do 1989. (Zagreb, Alfa, 2019); jest współredaktorem wyboru współczesnego dramatu serbskiego Serbska ruletka. Dramat serbski po 1995 roku. Wybór tekstów. Autorki wyboru: A. Cielesta, D. Zwierzchowska. Red. A. Cielesta, L. Małczak, D. Zwierzchowska. T. 1-2. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2011 i dwóch wyborów współczesnego dramatu chorwackiego: Kroatywni. Dramat chorwacki po 1990 roku. Wybór tekstów. T. 1-2. Wstęp Leo Rafolt. Posłowie Leszek Małczak. Red. K. Majdzik, L. Małczak, A. Ruttar. Współpraca redakcyjna M. Stanisz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012 i Nie(tylko) fragmenty. Wybór nowych dramatów chorwackich. T. 1 i 2. Red. Gabriela Abrasowicz, Leszek Małczak. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019 oraz monografii naukowych: Chorwacja lat siedemdziesiątych XX wieku. Kultura-język-literatura. Red. Leszek Małczak, Paulina Pycia. Katowice, Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo Gnome, 2010, s. 164; Chorwacja lat osiemdziesiątych XX wieku. Kultura-język-literatura. Red. Leszek Małczak, Paulina Pycia, Anna Ruttar. Katowice, Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo Gnome, 2011, s. 245;
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
