Przeciw tłumaczeniu: rola douli literackich w narodzinach i śmierci trzech literatur świata iberyjskiego
Abstrakt
Większość przedstawicieli języków peryferyjnych tłumaczy swoje doświadczenia na język literacki dominujący w określonej społeczności, niemniej jednak nie wszyscy ich użytkownicy podporządkowują się tej zasadzie. Artykuł przedstawia trzy przypadki języków związanych ze światem iberyjskim: spanglish, judeo-hiszpańskiego oraz portuñol, w których twórcy literaccy pełnią funkcję swoistych douli towarzyszących przyjściu na świat lub wymieraniu języka. Idea douli wydaje się przeczyć możliwości przekładu tej literatury na języki należące do ich bazy. W artykule wysunięto również hipotezę, dlaczego odpowiedzialność za narodziny wersji literackich tych języków, wiążąca się z emocjonalnym obciążeniem w procesie ich legitymizacji, w sposób nieproporcjonalny spoczywa na barkach kobiet oraz przedstawicieli społeczności queer.
Słowa kluczowe
języki peryferyjne; studia o translacji; spanglish; judeo-hiszpański; portuñol
Bibliografia
Anderson B., 2006: Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Revised ed. London, Verso.
Anzaldúa G., 1999: Borderlands/la Frontera: The New Mestiza. San Francisco, Aunt Lute Books.
Ashcroft B., Griffiths G., Tiffin H., 2002: The Empire Writes Back. Theory and Practice in Post-Colonial Literatures. 2nd ed. London, Routledge.
Attig R., 2012: Did the Sephardic Jews Speak Ladino? „Bulletin of Spanish Studies”, vol. 89, s. 831—838.
Attig R., 2019: “Coco” and the Case of the Disappearing Spanglish: Negotiating Code-Switching in the English and Spanish Versions of Disney and Pixar’s Animated Film. W: K. Bennett, R. Queiroz de Barros, eds.: Hybrid Englishes and the Challenges of/for Translation: Identity, Mobility and Language Change. Routledge, s. 151—162.
August-Zarębska A., 2009: Ladino czy judezmo? O językach Żydów sefardyjskich. „Prace Filologiczne”, nr 59, s. 85—102.
August-Zarębska A., 2017: Contemporary Judeo-Spanish in its Rediscovery of the Past. W: M. Şaul, J. Ignacio Hualde, eds.: Sepharad as Imagined Community: Language, History and Religion from the Early Modern Period to the 21st Century. New York, Peter Lang, s. 257—274.
Barrios G., 2013: Language Diversity and National Unity in the History of Uruguay. W: J. del Valle, ed.: A Political History of Spanish: The Making of a Language. Cambridge, Cambridge UP, s. 197—211.
Basalamah S., 2004: Du droit à l’éthique du traducteur. „TTR: traduction, terminologie, rédaction”, vol. 17, s. 67—88.
Becker K.R., 1997: Spanish/English Bilingual Codeswitching: A Syncretic Model. „Bilingual Review”, vol. 22, s. 3—30.
Bennett K., 2007: Epistemicide! The Tale of a Predatory Discourse. „The Translator”, vol. 13.2, s. 151—169.
Benor S., 2009: Do American Jews Speak a “Jewish Language”: A Model of Jewish Linguistic Distinctiveness. „Jewish Quarterly Review”, vol. 99, s. 230—269.
Bertolotti V. et al., 2005: Documentos para la historia del portugués en el Uruguay. Facultad de humanidades y ciencias de la educación Universidad de la República.
Bertolotti V., Coll M., 2014: Retrato lingüístico del Uruguay. Un enfoque histórico. Ed. comunicación, Facultad de información y. Montevideo, Universidad de la República.
Betti S., 2011: El Spanglish En Los Estados Unidos: ¿Estrategia Expresiva Legítima?. „Lenguas Modernas”, vol. 37, s. 33—53.
Bhabha H.K., 2010: The Location of Culture. London, Routledge.
Bourdieu P., Thompson J.B., 2001: Language and Symbolic Power. Cambridge, MA, Harvard UP.
Braschi G., 2011: Yo-yo boing! Las Vegas, AmazonCrossing.
Bueno W., 1992: Mar paraguayo. IlumiUras. Curitiba, Brazil, Secretaria do Estado da Cultura de Paraná.
Bueno W., 2017: Paraguayan Sea. E. Moure, trans. Lebanon, NH, UP of New England.
Bullock B.E., Toribio A.J., 2009: The Cambridge Handbook of Linguistic Code-Switching. Cambridge, Cambridge UP.
Butler J., 1988: Performative Acts and Gender Constitution: An Essay in Phenomenology and Feminist Theory. „Theatre Journal”, vol. 40, s. 900—911.
Butler J., 2015: Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York—London, Routledge.
Cashman H.R., 2005: Book Review. Spanglish: The Making of a New American Language by Ilan Stavans. „Chasqui”, vol. 34, s. 216—219.
Cervantes Saavedra M., Stavans I., Weil R., 2018: Don Quixote of La Mancha in Spanglish. University Park, PA, Pennsylvania State UP.
Charron M., 2004: Don Quijote en espanglais: réflexions autour de la traduction d’Ilan Stavans. „TTR: traduction, terminologie, rédaction”, vol. 17, s. 189—194.
Chávez-Silverman S., 2004: Killer Cronicas: Bilingual Memories. Madison, University of Wisconsin Press.
Ch’ien E. Nien-Ming, 2004: Weird English. Cambridge, Harvard UP.
Chinellato Díaz A., 2016: El portuñol en la frontera Venezuela-Brasil: contacto, actitudes e ideologías lingüísticas. „Estudios de lingüística del español”, vol. 37.
Conrad R., ed., 2014: Against Equality: Queer Revolution, not Mere Inclusion. Oakland, CA, AK Press.
Cronin M., 2017: Eco-Translation: Translation and Ecology in the Age of the Anthropocene. London, Routledge.
De Kock L., 1992: Interview with Gayatri Chakravorty Spivak: New Nation Writers Conference in South Africa „ARIEL: A Review of International English Literature”, vol. 23.3, s. 29—47.
Deleuze G., Guattari F., 1986: Kafka: Towards a Minor Literature. Minneapolis, MN, University of Minnesota Press.
Deleuze G., Guattari F., Brinkley R., 1983: What Is a Minor Literature? „Mississippi Review”, vol. 11.3, s. 13—33.
Epstein B.J., Gillett R., eds., 2017: Queer in Translation. Oxon, UK, Routledge. Fairclough M., 2003: El (denominado) Spangish en Estados Unidos: polémicas y realidades. „Revista Internacional de Lingüística Iberoamericana”, vol. 1, s. 185—204.
Fanon F., 2008: Black Skin, White Masks. New York, Grove Press.
Fernández García M.J., 2009: Portuñol: From Border Language to Literary Language. W: C.P. Amador Moreno, A. Nunes, eds.: Representation of the Spoken Mode in Fiction: How Authors Write How People Talk. New York, Edwin Mellen Press.
Flores N., Rosa J., 2015: Undoing Appropriateness: Raciolinguistic Ideologies and Language Diversity in Education. „Harvard Educational Review”, vol. 85.2, s. 149—171.
Flotow L. von, 1997: Translation and Gender: Translating in the “Era of Feminism”. Ottawa, University of Ottawa Press and St-Jerome.
Gauvin L., 2000: Langagement: L’écrivain et la langue au Québec. Montreal, Éditions du Boréal.
Glenn E.N., 2002: Unequal Freedom: How Race and Gender Shaped American Citizenship and Labor. Cambridge, MA, Harvard UP.
Grutman R., 2006: Refraction and Recognition: Literary Multilingualism in Translation. „Target: International Journal of Translation Studies”, vol. 18, s. 17—47.
Halberstam J., 2011: The Queer Art of Failure. Durham, NC, Duke UP.
Harris T., 2011: The State of Ladino Today. „European Judaism”, vol. 44, s. 51—61.
Hensey F.G., 1972: The Sociolinguistics of the Brazilian-Uruguayan Border. The Haue, Mouton & Co.
Hochschild A.R., 2013: So How’s the Family? and Other Essays. Berkeley—Los Angeles—London, University of California Press.
Ibáñez Carrasco F., 2005: Killing Me Softly: Morir Amando. San Francisco, Suspect Thoughts Press.
Ibargoyen Islas S., 1975: Fronteras de Joaquim Coluna. Caracas, Monte Avila Editores.
Koén-Sarano M., 1986: Kuentos del folklor de la famiya djudeo-espanyola. Yerushaláyim, Kanah.
Koén-Sarano M., 2011: Curriculum Vitae. Dostępne w Internecie: https://www.grijalvo.com/Matilda_Koen_Sarano/b_Matilda_curriculum_ingles.htm? [dostęp: 22.04.2022].
Labov W., 1990: The Intersection of Sex and Social Class in the Course of Linguistic Change. „Language Variation and Change”, vol. 2.2, s. 205—254.
Larkosh Ch., 2016: Flows of Trans-Language: Translating Transgender in the Paraguayan Sea. „TSQ: Transgender Studies Quarterly”, vol. 3.3—4, s. 552—568.
Leap W.L., Boellstorff T., 2004: Speaking in Queer Tongues: Globalization and Gay Language. Urbana, IL, University of Illinois Press.
Livia A., Hall K., 1997: Queerly Phrased: Language, Gender, and Sexuality. Oxford, Oxford UP.
López B.V. de, 1993: Lenguaje fronterizo en obras de autores uruguayos. 2ª ed. Montevideo, Editorial Nordan-Comunidad.
Martín-Ortega E., August-Zarębska A., 2017: Poesía infantil sefardí: de la tradición oral a las canciones de cuna contemporáneas. „Ocnos”, vol. 16.2, s. 50—59.
Moscona M., 2014: Tela de sevoya. Barcelona, Acantilado.
Muysken P., 2000: Bilingual Speech: a Typology of Code-mixing. Cambridge, Cambridge UP.
Nixon D., 2009: “I Can’t Put a Smiley Face On”: Working-Class Masculinity, Emotional Labour, and Service Work in the “New Economy”. „Gender, Work and Organization”, vol. 16.3, s. 300—322.
Papastergiadis N., 1997: Tracing Hybridity in Theory. W: P. Werbner, M. Tariq, eds.: Debating Cultural Hybridity: Multi-Cultural Identities and the Politics of Anti-Racism. London—New Jersey, Zed Books, s. 257—281.
Pérez Firmat G., 1995: Bilingual Blues. Tempe, Arizona, Bilingual Press/ Editorial Bilingüe.
Poplack S., 1981: Syntactic Structure and Social Function of Codeswitching. W: R.P. Durán, ed.: Latino Language and Communicative Behavior. Norwood, Ablex, s. 169—184.
Preciado P., 2018: Countersexual Manifesto. K.G. Dunn, trans. New York, Columbia UP.
Reagan T., 2019: Linguistic Legitimacy and Social Justice. Cham, Palgrave Macmillan.
Robinson D., 2001: Who Translates?: Translator Subjectivities beyond Reason. Albany, New York, State University of New York Press.
Robinson D., 2019: Transgender, Translation, Translingual Address. New York, Bloomsbury.
Rodrigue A., 1990: French Jews, Turkish Jews : the Alliance Israélite Universelle and the Politics of Jewish Schooling in Turkey, 1860—1925. Bloomington, Indianapolis, Indiana UP.
Rosa J., 2019: Looking like a Language, Sounding like a Race: Raciolinguistic Ideologies and the Learning of Latinidad. New York, Oxford UP.
Said E.W., 1979: Orientalism. 25 Anniv. ed. New York, Random House.
Saint-Exupéry A. de, Stavans I., 2016: El Little Príncipe. Neckarsteinach, Germany, Edition Tintenfaß.
Santacruz D., 2017: Aki Yerushalayim, Oldest All-Ladino Magazine in the World Closes after 37 Years. Dostępne w Internecie: https://esefarad.com/?p=76257 [dostęp: 8.04.20200].
Şaul M., 1983: The Mother Tongue of the Polyglot: Cosmopolitism and Nationalism among the Sephardim of Istanbul. „Anthropological Linguistics”, vol. 25.3, s. 326—358.
Schwarzwald O.R., 2004: Judaeo-Spanish Studies. W: M. Goodman, J. Cohen, D. Sorkin, eds.: The Oxford Handbook of Jewish Studies. Oxford, New York, Oxford UP, s. 572—600.
Severo F., 2015: Viralata. Montevideo, Rumbo Editorial.
Severo F., 2019: Night in the North: Poetry of the Border. C. Eglin, L. and J. Lee Kercheval, trans. Latrobe, PA, Eulalia Books.
Shakespeare W., Stavans I., 2016: Hamlet, Translated into Spanglish. Dostępne w Internecie: Literary Hub, https://lithub.com/hamlet-translated-into-spanglish/ [dostęp: 8.04.2022].
Shandler J., 2004: Postvernacular Yiddish: Language as Performance Art. „TDR (The Drama Review)”, vol. 48.1, s. 19—43.
Simon S., 1996: Gender and Translation: Cultural Identity and the Politics of Transmission. London—New York, Routledge.
Simon S., 2006: Translating Montreal: Episodes in the Life of a Divided City. Montreal, McGill-Queens UP.
Spivak G.Ch., 1985: Three Women’s Texts and a Critique of Imperialism. „Critical Inquiry”, vol. 12, s. 243—261.
Spivak G.Ch., 2001: From A Critique of Postcolonial Reason. W: V.B. Leitch et al., eds.: The Norton Anthology of Theory and Criticism. New York, W.W. Norton & Co., s. 2197—2211.
Spivak G., 2005: Translating into English. W: S. Bermann, M. Wood, eds.: Nation, Language and the Ethics of Translation. Princeton, NJ, Princeton UP, s. 93—110.
Stavans I., 2000: The Sounds of Spanglish.W: Idem: The Essential Ilan Stavans. New York—London, Routledge, s. 26—40.
Susam-Sarajeva S., 2002: A “Multilingual” and “International” Translation Studies? W: T. Hermans, ed.: Cross-Cultural Transgressions. Research Models in Translation Studies. Vol. 2: Historical and Ideological Issues. St. Jerome, Routledge, s. 193—207.
Tagliamonte S.A., D’Arcy A., 2009: Peaks Beyond Phonology: Adolescence, Incrementation, and Language Change. „Language”, vol. 85.1, s. 58—108.
Toribio A.J., Rubin E.J., 1996: Code-Switching in Generative Grammar. W: A. Roca, J.B. Jensen, eds.: Spanish in Contact: Issues in Bilingualism. Somerville, Cascadilla, s. 203—226.
Torres L., 2005: Don Quixote in Spanglish: traducttore, traditore? „Romance Quarterly”, vol. 52.4, s. 328—334.
Torres L., 2007: In the Contact Zone: Code-Switching Strategies by Latino/a Writers. „MELUS”, vol. 32.1, s. 75—96.
Train R.W., 2013: Becoming Bilingual, Becoming Ourselves: Archival Memories of Spanglish in Early Californian Epistolary Texts. „Hispania: A Journal Devoted to the Teaching of Spanish and Portuguese”, vol. 96.3, s. 438—439.
Warner M., 2000: The Trouble with Normal: Sex, Politics, and the Ethics of Queer Life. Cambridge, Massachusetts, Harvard UP.
Werbner P., Modood T., eds., 2015: Debating Cultural Hybridity: Multicultural Identities and the Politics of Anti-Racism. London, Zed Books.
Zentella A.C., 2017: Spanglish. W: D.R. Vargas, N.R. Mirabal, L. La Fountain-Stokes, eds.: Keywords for Latina/o Studies. New York, New York UP, s. 209—212.
Bowling Green State University Stany Zjednoczone
https://orcid.org/0000-0002-1229-7599
REMY ATTIG | dr, prof. w Departamencie Języków i Kultur Świata na Bowling Green State University (Stany Zjednoczone). Jego zainteresowania naukowe koncentrują się głównie na twórczości literackiej w językach peryferyjnych w świecie hiszpańskojęzycznym oraz jej przekładzie. Autor artykułów, m.in.: “Coco” and the Case of the Disappearing Spanglish: Negotiating Code-Switching in the English and Spanish Versions of Disney and Pixar’s Animated Film (2019) oraz Transnational Translation: Reflections on Translating from Judeo-Spanish and Spanglish (2020).
WOJCIECH TOKARZ | dr, prof. i kierownik Departamentu Języków Nowożytnych na St. Francis Xavier University w Nowej Szkocji (Kanada); literaturoznawca, iberysta, latynoamerykanista, komparatysta. Autor książki The Faces of Inclusion: Historical Fiction in Post-Dictatorship Argentina (2012) oraz artykułów o problematyce związanej z reprezentacją ludności rdzennej w literaturze i kulturze argentyńskiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
