Wampir i namiętny cyborg – z psychoanalizy dwóch przypadków zauroczenia przez femme fatale
Abstrakt
Both novels analysed in the article (Władysław Reymont’s Vampire written at the beginning of the 20th century and contemporary Apokryf Agłai by Jerzy Sosnowski) present the fall of a man seduced by a demonic woman. Daisy (a vampire) and LilkaAgłaja (a cyborg) are capable, due to their dangerous beauty, of destroying men’s careers, family life, hapiness and sanity. In these texts femininity is traditionally described as something monstrous and dangerous. A psychoanalytical reading (which follows Klein and Freud) leads to a categorization of the sources of such stereotypical images.
The mental states of the characters, as described in both novels, are very similar. The regressive symptoms are highlighted – men’s psyches regress to the paranoid and schizoid state, where primary mechanisms of defence seem to dominate.
The images of the femme fatale are influenced by the projection of a split, negative object. They aim at preventing an object from final destruction. The author of the article creates a hypothesis that patriarchal culture influences the defence strategies used by the heroes of both novels. Pariarchal culture represses men that show weakness and denies them the right to be called men. However, it accepts weaknesses when they are disguised as misogynistic attitudes. If a man cannot accept weakness, as belonging to him, he must make a woman responsible for it (even on the level of subconscious defence strategies).
Słowa kluczowe
Władysław Stanisław Reymont; Jerzy Sosnowski; men studies; Freudian psychoanalysis; British school of psychoanalysis
Bibliografia
Bourdieu P., 2004, Męska dominacja, przeł. Kopciewicz L., Warszawa 2004.
Czapliński P., 2001, Sosnowski do czytania, „Polityka”, nr 11, http://archiwum.polityka.pl/art/sosnowskidoczytania,368177.html [dostęp: 15.01.2014].
Dunin K., 2001, Lalki, cyborgi i inne, „Wysokie Obcasy”, nr 23, dodatek do „Gazety Wyborczej”, nr 134, http://www.wysokieobcasy.pl/wysokieobcasy/1,100865,304151.html [dostęp: 15.01.2014].
Freud S., 1997, Niesamowite, w: tegoż, Pisma psychologiczne, przeł. Reszke R., Warszawa.
Freud S., 2005, Poza zasadą przyjemności, w: tegoż, Poza zasadą przyjemności, przeł. Prokopiuk J., Warszawa.
Gemra A., 2008, Od gotycyzmu do horroru. Wilkołak, wampir i monstrum Frenkensteina w wybranych utworach literackich, Wrocław.
Jagielski S., 2013, Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków.
Janion M., 2008, Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk.
Klein M., 2007a, Kilka wniosków teoretycznych na temat emocjonalnego życia niemowlęcia, w: tejże, Zawiść i wdzięczność. Pisma, t. 3, przeł. A. Czownicka, H. GrzegołowskaKlarkowska, Gdańsk.
Klein M., 2007b, Uwagi na temat niektórych mechanizmów schizoidalnych, w: tejże, Zawiść i wdzięczność. Pisma, t. 3, przeł. Czownicka A., GrzegołowskaKlarkowska H., Gdańsk.
Kłosińska K., 2010, Feministyczna krytyka literacka, Katowice.
Kłosińska K., 2004, Stefana Grabińskiego „Kochanka Szmoty”, czyli o tym, jak mężczyzna rodzi kobietę, w: tejże, Fantazmaty. Grabiński – Prus – Zapolska, Katowice.
Madliński A., 2002, Przyjemność prostoduszna albo kicz w prozie Jerzego Sosnowskiego, „FAart”, nr 4.
Moore B., Fine B., 1996, Słownik psychoanalizy. Klasyczne pojęcia, nowe koncepcje, przeł. Modzelewska E., Warszawa.
Nowacki D., 2001, [Apokryf Agłai – recenzja], „Gazeta Wyborcza”, nr 39, http://wyborcza.pl/1,75517,136044.html [dostęp: 15.01.2014].
Reymont W., 2012, Wampir, Poznań.
Segal H., 2005, O klinicznej użyteczności pojęcia popędu śmierci, w: tejże, Psychoanaliza, literatura i wojna. Pisma z lat 1972–1995, przeł. Golec D., Czownicka A., Piskorska M., Rutkowska G., Gdańsk.
Sosnowski J., 2001, Apokryf Agłai, Warszawa.
Willi J., 1996, Związek dwojga – psychoanaliza pary, przeł. SzewcowSzewczyk M., Warszawa.
Zygmunt T., 2001, Powieść dla wszystkich, „Opcje”, nr 3–4.
mgr, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. Polska
Absolwent filologii polskiej i psychologii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Napisał pracę magisterską poświęconą kategorii „wszystkiego” w twórczości Witolda Gombrowicza.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
