Artykuł przedstawia procedurę przeprowadzania nowatorskiej analizy funkcjonowania wypowiedzi z cechami code mixingu w perspektywie oceny wpływu zakłóceń normy językowej na postawy odbiorców komunikatu obejmującego kontakt blisko spokrewnionych języków. Analiza wpisuje się tym samym w zakres lingwistyki kontaktowej – przede wszystkim jej eksperymentalnego wariantu. Przedmiotem szczególnego zainteresowania uczyniono zarówno potencjał komunikacyjny polszczyzny, jak i sam fenomen zachodniosłowiańskiej interkomprehensji, który zilustrowano bodźcem językowym (stanowiącym jednocześnie podstawę omawianego eksperymentu komunikacyjnego). Celem finalnym prezentowanych badań jest zweryfikowanie postaw odbiorców oraz stopnia ewentualnej korelacji pomiędzy oceną trudności komunikacyjnych a realnymi możliwościami dekodowania wartości informacyjnej komunikatu o niejednoznacznej przynależności językowej w obrębie najbliżej spokrewnionych etnolektów zachodniosłowiańskich w ujęciu symetrycznym, tj. z perspektywy odbiorców będących rodzimymi użytkownikami obu języków w parze. W trakcie badań wykorzystano narzędzia statystyczne, dzięki którym możliwe stało się precyzyjne zilustrowanie obserwowanych procesów. W toku analizy potwierdzono wyraźną tendencję przedstawicieli grupy badawczej do koncentrowania uwagi na rodzimych („swojskich”) cechach bodźca językowego. Nie wykazano przy tym korelacji między subiektywnym poczuciem trudności poznawczej a obiektywną możliwością uzyskania dostępu do kluczowych wartości informacyjnych.

Zagadnienie twórczości Stefana Grabińskiego, uznawanego za jednego z czołowych przedstawicieli polskiej fantastyki grozy, jest podejmowane w artykule dwutorowo. Z jednej strony analizie podlega recepcja prozy Grabińskiego (jej odbiór przez krytyków oraz jej intertekstualność), jak również kontekst transferu kulturowego w postaci tłumaczeń jego dzieł na języki obce. Z drugiej strony twórczość Grabińskiego poddano oglądowi pod względem potencjału glottodydaktycznego. Rozważaniom towarzyszy przekonanie, że wprowadzenie do glottodydaktyki polonistycznej tekstów pisarza podejmującego wątki uniwersalne, przy podkreśleniu znaczenia jego literackiego dziedzictwa, z pewnością wpłynie na większą jego rozpoznawalność wśród czytelników zagranicznych oraz przyczyni się do rozwoju ich kompetencji lingwistycznych i interkulturowych. W badaniach zastosowano metodologię analizy tekstu oraz badania jakościowe i ilościowe, które pozwoliły na identyfikację najważniejszych elementów narracyjnych opowiadań Grabińskiego oraz na ocenę recepcji jego twórczości w Polsce i poza jej granicami. Celem artykułu jest zaproponowanie noweli Problemat Czelawy Grabińskiego jako materiału glottodydaktycznego kształcącego sprawności językowe oraz mediacyjne przy zastosowaniu narzędzi sztucznej inteligencji (AI). Tekst wpisuje się w szersze studia nad recepcją literatury polskiej w świecie oraz jej rolą w nauczaniu języka polskiego jako obcego, literatury oraz kultury polskiej wśród odbiorców zagranicznych.

Najnowszy numer „Postscriptum Polonistycznego” jest pokłosiem IX edycji międzynarodowej konferencji naukowej „Literatura polska w świecie. Światowe transfery literatury polskiej”, która odbyła się w dniach 19–20 listopada 2024 roku na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Tom poświęcony jest problematyce transferów kulturowych, rozumianych szeroko – od przekładu i recepcji po instytucjonalne, pamięciowe i dydaktyczne formy obecności polskiej literatury w świecie oraz jej funkcjonowania w globalnym obiegu kultury. Część pierwsza, zatytułowana Obecności, transfery, obejmuje studia nad twórczością Józefa Mackiewicza, tzw. literaturą kasandryczną, narracją autobiograficzną Adama Czerniawskiego, działalnością londyńskiego Związku Pisarzy Polskich, archiwum Aleksandra Wata oraz dyplomatyczną i literacką aktywnością Stanisława Balińskiego. Część druga, Blaski i cienie transferu językowo-kulturowego, podejmuje zagadnienia przekładu poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, obecności polskiej literatury w Norwegii, recepcji poezji polskiej w Rumunii, przekładów Henryka Sienkiewicza na esperanto i trudności tłumaczenia poezji Jerzego Ficowskiego na język angielski. Część trzecia, Glottodydaktyka jako obszar transferów kulturowych, ukazuje rolę literatury w nauczaniu języka polskiego jako obcego i inspiruje do dalszych badań oraz dyskusji naukowych.

Szkic prezentuje najciekawsze / najbardziej doceniane przez recenzentów polskie książki prozatorskie i poetyckie opublikowane w 2024 roku. Jego celem jest swoiste podsumowanie tego, co działo się na polskim rynku wydawniczym w minionym roku. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, jak kształtowały się listy bestsellerów i czy poczucie zagrożenia wywołane choćby wojną w Ukrainie w dalszy sposób wpływa na pisarki/pisarzy, poetów/poetki, odbijając się w ich tekstach. Zamysłem było sprawdzenie, jakiego typu literaturę piękną najchętniej wydawano i jacy autorzy/autorki cieszyli się największym zainteresowaniem recenzentów. Przedstawiona krótka analiza i interpretacja dziesięciu utworów (pięciu prozatorskich i pięciu poetyckich) pokazuje również, jak o nich pisali inni komentatorzy współczesnego życia literackiego. Wybór książek został zatem oparty nie tyle na subiektywnych odczuciach autorki, ile przede wszystkim na recepcji. Celem szkicu stało się ponadto zaprezentowanie różnorodności publikacyjnej oraz zwrócenie uwagi na najpopularniejsze tendencje twórcze. Wśród omówionych twórców tym razem znaleźli się: Urszula Honek, Ignacy Karpowicz, Hanna Krall, Monika Lubińska, Dorota Masłowska, Izabela Morska, Tomasz Różycki, Paweł Sarna, Kinga Skwira i Bohdan Zadura, a zatem w większości przypadków autorki i autorzy doskonale znani polskiej publiczności czytającej, którzy ogłosili swoje nowe książki niekiedy po kilku latach milczenia. Z przygotowanego zestawienia wynika, że szczególnym uznaniem (także „zawodowych”) czytelników cieszyły się przede wszystkim te dzieła, w których twórcy usiłowali zmierzyć się z różnymi lękami, traumami, zagrożeniami, emocjami. Tekst mieści się w obrębie literaturoznawstwa i krytyki literackiej.

Artykuł wpisuje się w nurt badań nad związkami językoznawstwa polonistycznego z glottodydaktyką. Stanowi odpowiedź na formułowany w literaturze postulat wzmocnienia dialogu tych dyscyplin. W tekście przedstawiono najważniejsze kroki procedury badawczej opartej na idei wzajemnego transferu wiedzy językoznawstwo – glottodydaktyka w odniesieniu do składniowego poziomu opisu języka polskiego.

Transfer rozumie się jako przeniesienie z jednego kontinuum językowego na drugie określonych doświadczeń i wiedzy, dotyczących zarówno materii językowej, jak i obserwacji oraz uogólnień badawczych. Transfer odnosi się do: 1) polszczyzny ogólnej i doświadczenia badawczego na jej temat, 2) polszczyzny osób z pierwszym językiem ukraińskim i doświadczenia badawczego na jej temat. Dzięki tandemowej pracy glottodydaktyka i językoznawcy, ich twórczej wymianie myśli i doświadczeń badawczych, relacja między dyscyplinami może być dwukierunkowa. Językoznawcze koncepcje teoretyczne i opisy stanowią dla glottodydaktyki rezerwuar wiedzy przetwarzanej następnie na potrzeby nauczania. Wyniki badań prowadzonych w ramach glottodydaktyki oraz wnioski płynące z analizy procesu dydaktycznego mogą być dla językoznawstwa źródłem inspiracji do poszerzania pola badawczego, weryfikacji hipotez czy też zwiększania eksplicytności opisów zjawisk językowych.

Sposób wykorzystania omawianej koncepcji został zilustrowany na konkretnym materiale z języka polskiego i ukraińskiego. Wykazano, że badania, których impulsem są potrzeby glottodydaktyki, przynoszą wymierne korzyści nie tylko dla glottodydaktyki, lecz także dla językoznawstwa polskiego i ukraińskiego. Uzupełniają bowiem wiedzę o systemach gramatycznych dwóch języków. To z kolei pozwala zaktualizować opisy zawarte w gramatykach i opracowaniach leksykograficznych, a także przygotować adekwatne materiały dydaktyczne na potrzeby nauczania języka polskiego jako obcego.

W niniejszym artykule kwestia transferów polskiej literatury jest rozumiana dosłownie – jako fizyczne przenoszenie archiwaliów po pisarzach z miejsca na miejsce, do archiwów znajdujących się w różnych krajach i na różnych kontynentach. Spuścizna Aleksandra Wata zostaje potraktowana jako synekdocha losów archiwów innych emigracyjnych pisarzy, takich jak Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert czy Witold Gombrowicz. Dopełnieniem tych rozważań jest prezentacja archiwalnych maszynopisów i rękopisów oraz niepublikowanego nigdy zapisu rozmowy Oli i Andrzeja Wa­tów – ówczesnych spadkobierców spuścizny po autorze Mojego wieku – z interesariuszami instytucji takich jak m.in. Muzeum Literatury w Warszawie, Biblioteka Ossolineum we Wrocławiu czy Biblioteka Polska w Paryżu (Jackiem Trznadlem, Krzysztofem Rutkowskim i Markiem Prokopem), debatującymi w latach 80. ubiegłego wieku o przyszłości owego archiwum. Interesująco przedstawia się konfrontacja tej rozmowy, toczonej w specyficznych warunkach politycznych, z dalszymi jego losami. Ta bardzo konkretna problematyka staje się następnie przyczynkiem do podjęcia ogólniejszej refleksji nad dziejami polskich archiwów – skazywanych na owe transfery – w sytuacji permanentnego historycznego kryzysu. Wydaje się, że los naszych archiwów odzwierciedla niepewność losów całej społeczności.

Znajdująca się w sylwie Andrzeja Lubienieckiego młodszego Relacyja o boskiej prowidencyjej nad P. Jonaszem Szlichtingiem młodym AoD. 1665 14 Sept. została opublikowana i scharakteryzowana pod względem faktograficznym przez Janusza Tazbira. Jednak ten ważny dla dziejów braci polskich tekst wymaga podjęcia odczytania w perspektywie filologicznej, z wykorzystaniem właściwych dla niego narzędzi retorycznych. Relacja ma formę listu Pawła Szlichtynga do Jana Trembeckiego, jest więc przykładem typowego dla XVII wieku wykorzystania prywatnej korespondencji w obiegu informacji. Jednocześnie jest to tekst celowo i funkcjonalnie opracowany przez autora. Paweł Szlichtyng, deklarując wielorako wierność prawdzie zdarzeń, skorzystał z różnych narzędzi kształtowania opowieści w celu podniesienia jej perswazyjności i zaangażowania odbiorcy. Analiza retoryczna pokazała użycie konwencji hagiograficznej w kreowaniu bohaterów zdarzeń i wykorzystanie siły argumentacyjnej świadectwa. Poddano obserwacji logikę rozwoju opowieści prawdziwej, opartej na autorytecie prawdy przekazywanej przez uczestników zdarzeń, oraz jej przemianę w retoryczny argument w formie przykładu. Zwrócono uwagę na wykorzystanie technik kształtowania narracji (schematy i rola komentarzy), szczególnie zabiegi amplifikacyjne. Odczytanie relacji jako źródła poddanego oddziaływaniu konwencji literackich pozwoliło pełniej określić przypisaną jej przez twórcę rolę wzmocnienia przesłania wiary kierowanego do środowiska polskich arian.

W swoim tekście upominam się o racjonalne i empirycznie weryfikowalne strategie postępowania interpretacyjnego, wskazując na filologię jako źródło intersubiektywnie akceptowalnych kryteriów prawomocności chroniących przed przyjmowaniem retorycznej perswazyjności za miernik wartości interpretacji. Odrzucam zarówno absolutyzowanie różnicy i pluralizmu interpretacji upodobnionej do działalności pisarskiej, jak i instrumentalne traktowanie interpretacji, a więc przypisywanie jej funkcji służebnej względem teorii. Przede wszystkim jednak optuję za taką formą interpretacji, która zamiast akcentować subiektywny, jednostkowy i zdarzeniowy charakter lektury, przyczynia się do budowania wspólnej przestrzeni porozumienia, komunikacji opartej na racjonalnej argumentacji. Opowiadam się za interpretacją jako działaniem posiadającym wymiar nie tylko poznawczy, lecz także dydaktyczny, wspólnototwórczy i terapeutyczny, uczącym kooperacji, negocjowania i uzgadniania znaczeń, dla którego podstawą byłby filologicznie rozumiany tekst, stanowiący płaszczyznę spotkania odmiennych, indywidualnych perspektyw. Oparcia dla takiego modelu aktu interpretacji poszukuję m.in. w koncepcji lektury kolektywnej rozwijanej przez amerykańską socjolożkę Susan Long, w idei „kodukcji” zaproponowanej przez Wayne’a Bootha w jego projekcie etyki lektury, a także w pojęciu „twórczej niesamodzielności” używanym przez Romę Sendykę w jej rozważaniach nad zwrotnymi i relacyjnymi formami tożsamości.

Na podstawie obserwacji, że brakuje dostępnych pod względem treści i języka syntez współczesnej literatury polskiej dla studentów i innych zainteresowanych czytelników za granicą, podejmuję rozważania nad tym, jakiej syntezy literatury najnowszej potrzebuje slawistyka – dokładniej rzecz ujmując: polonistyka za granicą. Problematykę tę ujmuję z perspektywy badacza i wykładowcy literatury polskiej na uniwersytecie niemieckim. Próby odpowiedzi na postawione pytania są ściśle związane z dwoma projektami, w które jestem zaangażowana. Jednym z nich jest polsko-niemiecki projekt dotyczący historii współczesnej literatury polskiej dla niemieckojęzycznych czytelników. Drugi to badania nad funkcją literatury dziecięcej w zróżnicowanych kontekstach kulturowych. Oba traktuję w tym opracowaniu jako próbę przekraczania granic i otwierania nowych perspektyw dla tworzenia syntez literatury. Pokazuję, że pierwszy z projektów jest zgodny z myśleniem konstelacyjnym i z przekonaniem, że dziś zadanie historii literatury można rozumieć przede wszystkim jako propozycje, jak myśleć o rozwoju literatury, a tym samym – jak pomagać w kształtowaniu dojrzałych odbiorców (historii) literatury. Zwracam również uwagę na to, że pisanie syntezy współczesnej literatury polskiej dla niemieckiego czytelnika wymaga wielu pragmatycznych decyzji, które wpływają na kształt i zakres tematyczny prezentowanych treści. Polsko-niemiecki projekt dotyczący historii literatury znosi podział na literaturę popularną i wysoką oraz fikcję i literaturę faktu. Znosi również – przynajmniej do pewnego stopnia – podział między dziećmi i odbiorcami dorosłymi. Odwołując się do czterech aspektów literatury „dziecięcej” (multimodalność, crossover, kod kulturowy, estetyka eksperymentalna), argumentuję, dlaczego to ostatnie jest konieczne.

Artykuł porusza zagadnienie teorii psychoanalitycznej w kontekście języka i interpretacji tekstu, koncentrując się na jej wpływie na rozumienie ludzkiej egzystencji. Tematyka została podjęta w celu ukazania, jak różne podejścia interpretacyjne oddziałują na rozumienie procesu psychoanalizy i jego zastosowanie w badaniach literackich. Pierwsze, przyjęte za tradycyjne, postuluje interpretację tekstu jako hermeneutyczną metodę sensotwórczą. Wykładnia zawartych w tekście symboli umożliwia odkrywanie nieujawnionych wprost znaczeń. W bardziej rozbudowanym ujęciu zastąpiono hermeneutyczną wykładnię interpretacją bazującą na procesie translacji. Tłumacz-interpretator, wykorzystując metaforyczną nadwyżkę języka, wypracowuje nowy tekst. Ujęcie to wydobywa semantyczny aspekt procesu psychoanalitycznego. Drugie podejście wpisuje się w model strukturalistyczny i poststrukturalistyczny, traktując znak językowy jako centralny punkt analizy. Przyjęcie kluczowej roli elementu strukturyzującego tekst prowadzi do przekształcenia interpretacji psychoanalitycznej w metodę analizy językowej. W tym przypadku semiotyczny wymiar psychoanalizy wyznacza literalne determinanty tekstu. Artykuł ma charakter teoretyczny i opiera się na zestawieniu tych dwóch ujęć, ilustrując jednocześnie przejście od psychoanalizy Freuda do psychoanalizy Lacana. W tekście wskazano konsekwencję tej zmiany w obszarze polskiego literaturoznawstwa.

Artykuł diagnozuje najbardziej współczesny stan polskiego życia translatorskiego w kontekście wzmożonej widoczności tłumaczenia jako działalności artystycznej oraz jako przedmiotu refleksji: przekładoznawczej, ale także historyczno- i krytycznoliterackiej. Opisuje specyfikę „polskiego zwrotu ku tłumaczom”, inną niż analogicznej tendencji w przekładoznawstwie zachodnim: polski zwrot dokonał się w okolicznościach odmiennych niż na Zachodzie, w sytuacji uwolnienia rynku książki po 1989 roku, wielokrotnie zwiększonego zapotrzebowania na usługi tłumaczeniowe, spadku ich jakości, obniżenia prestiżu zawodu, a następnie wysycenia rynku i nasilenia się translatorskiej konkurencji, jak również – co bardzo istotne – nie bez udziału samych tłumaczek i tłumaczy. Tekst sygnalizuje najważniejsze translatologiczne monografie i zbiory esejów, książki z wywiadami, biografie przekładowczyń i przekładowców, a także manifesty i dyskusje ostatnich lat.

Przedmiot opracowania stanowią sposoby językowego obrazowania strachu w narracjach wspomnieniowych świadków powstania warszawskiego, ze szczególnym uwzględnieniem wybranych kolokacji nominalnych i werbo-nominalnych z rzeczownikiem strach, wskazujących odpowiednio na intensywność tego uczucia oraz na to, w jaki sposób podmiot sytuuje wobec niego sam siebie. Materiał badawczy obejmuje ponad 3400 transkrypcji wywiadów będących częścią projektu pn. Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. Impulsem do podjęcia badań stała się natomiast potrzeba wzbogacenia dotychczasowej refleksji na temat tekstów z kręgu oral history o perspektywę językoznawczą (teoretyczno-metodologiczne zaplecze analiz to założenia lingwistyki pamięci, lingwistyki korpusowej oraz lingwistyki uczuć/emocji). Szczegółowe analizy (ilościowe oraz jakościowe) afektywnego wymiaru wspomnień pozwalają m.in. stwierdzić, że członkowie rozpatrywanej wspólnoty pamięci strach dotyczący wydarzeń 1944 roku wprost werbalizują dość często, uczucie to jest w ich relacjach nadal żywe i intensywne, a także w sposób zróżnicowany obrazowane (dominuje profil strachu jako emocji negatywnej, ale wspominający zwracają też uwagę na jego pozytywne aspekty), co zdaje się dowodzić znacznej trwałości autobiograficznej pamięci emocjonalnej.

Cyfrowe edytorstwo naukowe to dynamicznie rozwijająca się dziedzina, której celem jest udostępnienie w środowisku cyfrowym naukowo opracowanych tekstów. Wymaga ono interdyscyplinarnego podejścia, łączącego tradycyjne metody filologiczne z nowoczesnymi technologiami, takimi jak języki znaczników XML i standard TEI. Przenoszenie tekstów z postaci rękopiśmiennej i drukowanej do formatu cyfrowego wiąże się z głęboką remediacją, modelowaniem danych oraz dostosowaniem ich do interaktywnej prezentacji. Cyfrowe edycje nie tylko umożliwiają nowatorskie sposoby analizy tekstów, lecz także zwiększają ich dostępność i funkcjonalność edycji naukowych. Rozwój tej dziedziny otwiera nowe perspektywy dla badań nad literaturą i edytorstwem naukowym. W Polsce realizowane są różne projekty, m.in. Naukowa edycja pism Piotra Skargi czy Jagiellońska Platforma Cyfrowa. Kluczowe wyzwania to finansowanie, długoterminowe utrzymanie zasobów oraz formalizacja procedur publikacyjnych.

Niniejszy tekst to refleksja nad rokiem 2024 w polskiej kulturze filmowej i teatralnej. Symbolicznym punktem odniesienia jest największy sukces, jakim okazała się Strefa interesów Jonathana Glazera – produkcja w całości realizowana w Polsce, nagrodzona dwoma Oscarami i szeroko komentowana ze względu na oryginalny sposób mówienia o Zagładzie. Na „Półce 2024” znalazły się cztery produkcje. Utrata równowagi Korka Bojanowskiego, film poruszający temat manipulacji i nadużyć w środowisku aktorskim oraz balansowania między sztuką a etyką. Matki pingwinów Netfliksa – serial o codzienności rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnościami, pokazujący heroizm, a jednocześnie słabość rodziców. Śleboda, zrealizowana dla SkyShowtime, łącząca intrygę kryminalną z mało znanym epizodem II wojny światowej i bogatym folklorem Podhala. Ostatnią propozycją jest Godej do mie – spektakl Roberta Talarczyka, który zamiast na scenie teatralnej, rozgrywa się w apartamencie hotelowym. To niezwykłe przedstawienie, opowiadające o traumie po stracie dziecka i o języku śląskim jako nośniku emocji. Sztuka doczeka się także ekranizacji. Każde z omówionych dzieł uzupełniono o propozycje (glotto)dydaktyczne, wskazujące ich potencjał w pracy nad językiem, emocjami, tożsamością i kulturą. Tekst zamyka filmografia i bibliografia, obejmująca zarówno polskie, jak i światowe produkcje, które tworzą kontekst dla premier 2024.

Przekłady polskiej poezji na język rumuński w ostatnich dwóch dekadach charakteryzują się rosnącą dynamiką oraz różnorodnością głosów poetyckich – od klasyków po współczesnych autorów. Tendencja ta znajduje odzwierciedlenie zarówno w praktykach translatorskich, jak i w lokalnej recepcji, co świadczy o znaczącym postępie w porównaniu z poprzednim stuleciem, kiedy to przekłady poezji były stosunkowo nieliczne na tle tłumaczeń innych form literackich. Od 2000 roku ukazało się kilka antologii, ponad 40 tomów autorskich oraz liczne wybory wierszy publikowane w czasopismach, które – wraz z ich omówieniami krytycznymi – stanowią solidną podstawę do podsumowania aktualnego stanu wiedzy oraz identyfikacji kluczowych trendów i wyzwań kształtujących przyszłe prace translatorskie i ich odbiór w Rumunii. Artykuł koncentruje się na rozwijającej się panoramie współczesnej polskiej poezji w Rumunii oraz na roli tłumacza, który nie tylko przekłada, lecz także dokonuje selekcji utworów i opracowuje teksty towarzyszące (przedmowy, posłowia, szkice krytyczno-literackie), znacząco wpływając na sposób postrzegania tłumaczonego dzieła. W opracowaniu zastosowano podejście analityczno-dokumentacyjne, uwzględniające zarówno ilościową, jak i jakościową analizę przekładów polskiej poezji na język rumuński. Wnioski płynące z tego przeglądu bibliograficznego mogą posłużyć jako punkt wyjścia do dalszych badań i syntez dotyczących literackich transferów między Polską a Rumunią. Dla pełniejszego kontekstu dołączono aneks z przekładami poezji polskiej na rumuński z lat 2000–2024, ograniczony do tomów autorskich i antologii.

 Literatura polska napisana w Brazylii to skarb, który wciąż czeka na odkrycie. Tak jest w przypadku twórczości polskiego poety Tadeusza Milana Grzybczyka (1885–1961). Jego utwory popadły w zapomnienie, a znaczna część jego dorobku literackiego pozostała nieopublikowana i w konsekwencji niepoddana odpowiedniej analizie. Niektóre jego dzieła zostały bezpowrotnie utracone. Jednak dzięki rozpoczętym w 2014 roku badaniom Marka Stanisza z Uniwersytetu Rzeszowskiego życie i twórczość tego poety znów stały się przedmiotem rozważań, a także nowych odkryć – ich wykaz prezentuje niniejszy artykuł. Dokonano w nim także analizy oraz interpretacji wiersza Grzybczyka Tobie Brazyljo!, który kompozycyjnie zajmuje osobny rozdział jedynego wydanego za życia poety tomiku Wianki parańskie (1921). Wiersz jest odą do kraju osiedlenia, a sama Brazylia została w nim przedstawiona jako świątynia. Ukazana harmonia wszystkich żywiołów (ziemi, powietrza, ognia i wody) tworzy uporządkowany, bezpieczny świat. Wzmianka o młodych orlętach jest aluzją do polskich emigrantów w Brazylii, których przyjęła ona jako kochająca matka. Nasycenie utworu leksyką sakralną odzwierciedla zachwyt poety wobec swojej nabytej ojczyzny.

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie czynników dominujących w różnych kierunkach badań literaturoznawczych w zakresie normy (tu: odczytań) literatury i zderzenie ich z oczekiwaniami i odbiorem tejże przez obcokrajowców na zajęciach przedmiotowych z historii współczesnej literatury polskiej. Autorka skupia się przede wszystkim na wątkach strukturalizmu, starając się wypunktować i skomentować odpowiednie passusy, które mogłyby być przydatne w procesie przygotowywania zajęć blokowych z literatury, by następnie zderzyć je ze współczesnymi przemyśleniami co do sposobu ujęcia i przedstawiania tejże niepolskiemu odbiorcy. Wychodzi przy tym z założenia, że czytelnicza i krytyczna recepcja dzieła literackiego w obcym środowisku bywa często różna od recepcji w środowisku rodzimym, ponieważ odmienne są przyzwyczajenia i doświadczenia odbiorcy. Konstatacja ta znalazła potwierdzenie w rzeczywistości uczelnianej: najnowszą literaturę polską zderzono z odbiorem Innego na wykładach i ćwiczeniach w Collegium Polonicum w Słubicach (kurs dla III roku studiów licencjackich kierunku studia o Polsce). Artykuł odpowiada na pytanie, czym jest dziś historia literatury (konstelacja, soczewka, okno na świat?) dla cudzoziemca.

W artykule omówiono działalność dyplomatyczną poety Stanisława Balińskiego w Harbinie w latach 1928–1932, analizując materiał źródłowy wyekscerpowany z czasopism Polonii harbińskiej: „Tygodnika Polskiego” i „Listów Harbińskich”. Baliński został ukazany jako postać wszechstronna: dyplomata, nauczyciel, animator życia kulturalnego, poeta, reportażysta i społecznik. Przytaczane źródła prasowe dokumentują m.in. jego udział w organizacji kursów ogólnokształcących, wsparcie bursy dla dzieci polskich, aktywność w „Gospodzie Polskiej”, twórczość reportażową z czasów okupacji Mandżurii przez Japończyków, a także inicjatywy mające na celu zbliżenie Polaków z innymi grupami etnicznymi zamieszkującymi ówczesny Harbin. Niniejsze opracowanie poszerza wiedzę biograficzną o Balińskim, odsłaniając mniej znane fakty z jego życia i rekonstruując realia codzienności Polonii harbińskiej – jej wysiłków na rzecz podtrzymania tożsamości narodowej, edukacji i kontaktów z ojczyzną. Ukazuje również kontekst historyczny, w tym skutki japońskiej okupacji Mandżurii, które wpłynęły zarówno na misję dyplomatyczną Balińskiego, jak i na jego późniejszą twórczość emigracyjną. W tym sensie tekst stanowi glosę do nowo wydanej biografii poety Baliński. Smutny młodzieniec autorstwa Wojciecha Wencla oraz istotny przyczynek do badań nad obecnością Polaków na Dalekim Wschodzie.

Artykuł dotyczy nieopisanego dotąd okresu wydawniczego (lata 2008–2024) przekładów z języka polskiego na norweski. Poprzez pogrupowanie i scharakteryzowanie pozycji publikowanych w tym czasie pogłębia rozumienie historycznych i współczesnych tendencji wydawniczych oraz wskazuje na powody ich zaistnienia. Zwraca uwagę na utrzymywanie się tendencji do publikacji Witolda Gombrowicza, zanik upodobania do reportaży Ryszarda Kapuścińskiego i wzrost życzliwości dla twórczości Olgi Tokarczuk, Andrzeja Sapkowskiego oraz Bereniki Kołomyckiej. Autor omawia nieudaną próbę wprowadzenia na norweski rynek polskich kryminałów – przypadek książek Marka Krajewskiego; opisuje niespodziewaną tendencję do wydawania polskiej literatury okołowojennej (Zofia Nałkowska, Krzysztof Kamil Baczyński, Witold Pilecki). Celem opracowania jest m.in. akomodacja bibliograficzna i wskazówki do dalszych poszukiwań dla kolejnych badaczy. Ponadto artykuł charakteryzuje rynek norweski, warunkowany przez poziom czytelnictwa i przedstawia historyczny rozwój zainteresowania polską literaturą w Norwegii. Wyróżnia tłumaczy historycznie oraz współcześnie istotnych dla rozpowszechniania literatury polskiej w języku bokmål oraz nynorsk (Ole Michael Selberg, Jan Brodal, Agnes Banach, Anna Walseng, Julia Więdłocha, Knut Andreas Grimstad, Knut Inge Andersen). Porządkuje również nagrody przyznawane tłumaczom z języka polskiego i prognozuje szanse na dalsze oddziaływanie literatury polskiej w Norwegii.

Na podstawie przekładu powieści Nie trzeba głośno mówić Józefa Mackiewicza, której akcja rozgrywa się w okresie II wojny światowej, głównie na wschodnich terenach Rzeczypospolitej (Kresy Wschodnie), autor artykułu analizuje kilka terminów, które stanowią szczególne wyzwanie dla tłumacza: Rzeczpospolita, Kresy, kresowość, krajowość. Samo pojęcie Rzeczpospolita (Republika) jest paradoksem: nazwa republiki w odniesieniu do organizmu państwowego, na którego czele stoi monarcha. Wyrażenie to jest ściśle związane z mitem sarmackim – kluczowym elementem polskiej historii kulturowej, bez którego zrozumienia tłumacz nie jest w stanie przeniknąć głębszych warstw narracji. Termin Kresy nie może być oddany w języku rumuńskim za pomocą jednego leksemu, lecz jedynie poprzez peryfrazę: „Ținuturi de Margine” lub „Ținuturi Răsăritene” (Ziemie Przygraniczne lub Ziemie Wschodnie). Istotna jest nie tylko sama nazwa, ale przede wszystkim oddawany przez nią wielonarodowy i wielokulturowy charakter, który mocno wybrzmiewa na kartach powieści. Autor omawia także kwestię historyczno-kulturowego transferu niektórych terminów, które już dawno zadomowiły się w europejskim leksykonie, ale w ujęciu polskiego pisarza nabierają nowych znaczeń: kraj, naród, rewolucja, historia. Artykuł podkreśla znaczenie znajomości historii kulturowej kraju, z którego języka tłumacz dokonuje przekładu.

rtykuł podejmuje analizę sposobów opowiadania o wydarzeniach na Wołyniu w 1943 roku, przedstawionych w polskich i ukraińskich filmach dokumentalnych. Proponuje się ujęcie dokumentu jako formy przekazu medialnego, postrzeganego przez odbiorcę jako wiarygodne źródło wiedzy, co sprawia, że ma on istotny wpływ na kształtowanie potocznego postrzegania rzeczywistości. Ponieważ wydarzenia wołyńskie są istotne zarówno dla społeczeństwa polskiego, jak i ukraińskiego, a ich interpretacja wynika z odmiennych wizji przeszłości, ich porównawcze ujęcie staje się istotne dla rozwoju wzajemnych relacji międzynarodowych. Zrozumienie tego zagadnienia ułatwia również badanie struktur narracyjnych obecnych w omawianych produkcjach, gdzie zauważalne są powtarzające się tematy i środki perswazyjne. Osobno przeanalizowano także komentarze internautów zamieszczane pod wybranymi filmami – ich treść wskazuje zarówno na ideologizację pamięci historycznej, jak i na emocjonalne, często bezrefleksyjne odnoszenie się do przeszłości w kontekście współczesnym.

L’Insurrection angélique (Insurekcja anielska) i Testament de feu (Testament ognia) to pierwsze i jedyne jak dotąd samodzielne tomiki z wybranymi wierszami Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, które ukazały się we francuskim przekładzie kolejno w 2004 i w 2006 roku, we wspólnym tłumaczeniu Claude’a-Henry’ego du Borda i Krzysztofa Jeżewskiego. Znikoma recepcja krytyczno-literacka i czytelnicza poezji Baczyńskiego we Francji skłania do rozważań nad kontekstem wydawniczym wymienionych przekładów oraz do wzięcia pod lupę zastosowanej w nich strategii translatorskiej. Celem niniejszego opracowania jest spojrzenie na tę rodzimą poezję przez pryzmat przekładu i jego obudowy paratekstualnej (na którą składają się m.in. tytuły nadane tym wyborom wierszy, przedmowy, przypisy tłumaczy), aby odpowiedzieć na pytanie o to, jak podjęte przez du Borda i Jeżewskiego szeroko rozumiane decyzje translatorskie mogą wpływać na odbiór poezji polskiego poety przez francuskiego czytelnika. Autorka artykułu poświęca również uwagę niektórym aspektom – dotyczącym rynku księgarskiego we Francji oraz przestrzeni translatorskiej – (nie)sprzyjającym szerszej popularyzacji poezji Baczyńskiego we Francji.

Niniejszy tekst prezentuje, w jaki sposób bułgarski projekt naukowy stwarza nowe, podwójne pole recepcyjne (badawcze i przekładowe) dla tzw. tekstów kasandrycznych literatury polskiej z okresu międzywojnia i II wojny światowej. Opracowanie skonstruowane jest wokół tematu: „»Świat wczorajszy«, widziany przez katastrofę roku 1939. Poczucie zagrożonej Europy w kulturze i literaturze Bułgarii, Ukrainy, Polski i Czechosłowacji”, zainspirowanego książką Stefana Zweiga Świat wczorajszy. Wspomnienia pewnego Europejczyka. Głównym celem artykułu jest wyjaśnienie konceptualnego przejścia od wydanej monografii polonistycznej do antologii i ich paralelizmu, a także wskazanie nowych elementów recepcji. Przez wyrażenie teksty kasandryczne rozumiemy teksty o charakterze prognostycznym, profetycznym, katastroficznym, apokaliptycznym i alarmistycznym, zawierające przestrogi o zbliżającej się wojnie, oraz takie, które powstawały podczas wojny. Określenie kasandryczne nawiązuje do motywu Kasandry, obecnego w eseju Czesława Miłosza Śmierć Kassandrze (1945) oraz w Eseju dla Kassandry Jerzego Stempowskiego (1950), i łączy się z ideą o „nieusłyszeniu” przestróg, czyli o niemożności zatrzymania procesów niechybnie wiodących do katastrofy wojny. Szukamy zapisów tych przestróg w tekstach literackich, publicystycznych, historycznych i dokumentalnych. Do tekstów kasandrycznych zaliczamy także alarmistyczne teksty świadectw, przesyłane ryzykowną drogą z Polski do nieokupowanych przez Niemców krajów aliantów, mówiące o zbrodniach faszyzmu w Polsce podczas wojny.

Definiując dyscypliny akademickie jako „egzystencjalno-instytucjonalne praktyki o dużym współczynniku perswazyjności i równie dużym współczynniku przypadkowości”, autor zastanawia się nad uniwersalnością roszczeń dyscyplin literaturoznawczych i dochodzi do wniosku, że jedyną płaszczyzną ich legitymizacji w świecie współczesnym jest wypracowywanie przez nie dwóch podstawowych, choć niedowartościowanych umiejętności: argumentacji i perswazji. Tym samym stawia tezę, że katastrofalne skutki przyniósł badaniom nad tekstami zwrot od logiki do retoryki, szczególnie od dialektyki do elokucji, czyli od wprawy w myśleniu (o świecie) do wprawy w badaniu języka (tekstu). Jednocześnie rezerwuje dla filologii pola już zagospodarowane – głównie tekstologię – literaturoznawstwu zaś oddając hermeneutykę (interpretacja) i poetykę (analiza), zgodnie z nowoczesnym podziałem wynalezionym przez niemieckich filologów na początku XIX wieku.

Artykuł jest próbą omówienia wspomnień zatytułowanych Fragmenty niespokojnego dzieciństwa polskiego poety emigracyjnego Adama Czerniawskiego wydanych w języku polskim w roku 1995. Utwór dotyczy wczesnego etapu życia przyszłego twórcy, naznaczonego wojenną tułaczką rodziny od Warszawy po Bliski Wschód i Anglię. Analiza tekstu została ukierunkowana na te elementy, które wskazują na momenty kształtowania się tożsamości młodego pisarza. W rozważaniach zwrócono uwagę na silny pierwiastek biograficzny, któremu została podporządkowana kompozycja utworu. Szczegółowemu oglądowi poddano nie tylko powściągliwość opisu wojennej wędrówki i powojennych prób zakotwiczenia na obczyźnie, ale przede wszystkim sposoby autokreacji. W zarysowanych płaszczyznach problemowych Fragmenty niespokojnego dzieciństwa można odczytywać jako ważny tekst uzupełniający twórczość literacką autora Widoku Delft.

Artykuł za punkt wyjścia przyjmuje początki polonistyki we Francji i jej historię połączoną z przemianami polsko-francuskich kontaktów kulturowych, zwłaszcza dziedzictwem Wielkiej Emigracji. Autorka omawia pierwsze XX-wieczne inicjatywy instytucjonalne związane z nauczaniem języka polskiego oraz tworzoną w nim literaturą i kulturą. Pokazuje, jaką rolę w recepcji polskich twórców oraz badaniach ich dorobku odegrały prace i przekłady wybitnych francuskich filologów, m.in. Paula Cazina, Jeana Fabre’a, Jeana Bourrilly’ego, Jeana Lajarrige’a oraz pracującego w Belgii Claude’a Backvisa. Rekonstrukcja zasad fundujących ich filologiczny warsztat zbudowany na filarach dysertacji, przekładu i eksplikacji tekstu ujawnia specyfikę badań polonistycznych we Francji pod koniec XX wieku i w pierwszych dekadach obecnego stulecia, sytuując je na tle głównych nurtów teoretycznych szeroko rozumianej humanistyki. Dawne tradycje filologii spotykają się w niej z rozmaitymi odmianami nowoczesnej hermeneutyki. Pragmatyka najnowszej komparatystyki literacko­-kulturowej pozwala na nowo projektować charakter tych spotkań i wykorzystywać ich poznawczy potencjał w próbach rozumienia zjawisk historycznych i ich znaczenia dla teraźniejszości. Nowa, poszerzona filologia może być dzięki temu traktowana jako dobro publiczne, chroniące społeczeństwo przed naporem kultury masowej, konsumeryzmu i konformizmu.

Metafora świata jako teatru (theatrum mundi) ukazuje pierwotność działań teatralnych w życiu człowieka, co znajduje odzwierciedlenie w języku. Tekst nawiązuje m.in. do instrumentarium lingwistyki kulturowej. Literatura piękna i sztuka mogą być dla obcokrajowca źródłem poznania i zrozumienia polskich kulturemów. W Ferdydurke Witold Gombrowicz odwołuje się do polskich kulturemów, jak również tworzy nowe. Teatr glottodydaktyczny przynosi różnorodne korzyści lingwistyczne, kulturowe i personalne. Transfer jest działaniem glottodydaktycznym służącym przekazaniu kapitału językowo-kulturowego z jednego tekstu kultury na inny. Dzieje się tak np. podczas adaptacji dla cudzoziemskich potrzeb fragmentu Ferdydurke do wystawienia go jako teatru pacynek. Autorka zaadaptowała Gombrowiczowską lekcję języka polskiego, która w groteskowy sposób przedstawia anachroniczność i schematyczność szkolnej edukacji. Adaptacja polegała na skróceniu tekstu oryginału, następnie dodaniu uzupełnień i wprowadzeniu zmian (m.in. wyraźny podział tekstu na główny i poboczny czy feminizacja bohaterów). Glottodydaktyczna adaptacja jest formą upcyklingu. W działaniu tym chodzi nie tylko o pełniejsze przyswojenie nierodzimej kultury, lecz także o refleksję nad własną i o szukanie swojego „trzeciego miejsca”.

Artykuł omawia działalność Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (ZPPnO) w Londynie. Tematyka została podjęta w celu ukazania roli tej organizacji w kształtowaniu polskiej kultury literackiej poza krajem, ochronie i archiwizacji dorobku emigracyjnych twórców oraz popularyzacji ich dzieł. Inspiracją dla analizy jest metafora „nieskończonej biblioteki” Jorge Luisa Borgesa, która symbolizuje literackie rozproszenie oraz próbę uporządkowania i integracji twórczości emigracyjnej. W opracowaniu przedstawiono trzy główne zagadnienia. Pierwszym jest tożsamość literacka w kontekście międzykulturowym – jak literatura emigracyjna buduje więzi między Polską a globalnym obiegiem idei. Drugi aspekt to rola nagród literackich i działalności wydawniczej ZPPnO, ze szczególnym uwzględnieniem londyńskiego „Pamiętnika Literackiego”. Trzeci, ostatni element rozważań to badania nad literaturą emigracyjną, dokumentowanie i archiwizacja twórczości przez Ośrodek Badań Dziedzictwa Emigracji Polskiej. Analiza opiera się na podejściu interdyscyplinarnym, łączącym literaturoznawstwo, studia nad migracjami oraz teorię kulturową; w szczególności odnosi się do koncepcji „trzeciej przestrzeni” Homi Bhabhy, podkreślającej hybrydyczność tożsamości i literatury powstającej na styku różnych kultur. Badania uwzględniają analizę dokumentów historycznych, archiwalnych świadectw i publikacji ZPPnO oraz odwołują się do istniejącej literatury przedmiotu. W konkluzji artykuł podkreśla, że literatura emigracyjna to „literatura w ruchu” – dynamiczna, przekraczająca granice i wciąż redefiniująca swoje miejsce w przestrzeni kulturowej. ZPPnO pełni funkcję swego rodzaju „przewodnika”, porządkującego rozproszone ślady twórczości emigracyjnej i integrującego ją z globalnym dziedzictwem literackim.

Celem artykułu jest charakterystyka badań filologicznych prowadzonych współcześnie z użyciem narzędzi cyfrowych. Jego głównym założeniem jest podsumowanie dotychczasowych podejść badawczych w ramach nowej dyscypliny naukowej, jaką jest humanistyka cyfrowa. Opisuje się ją jako nowy model komunikacji naukowej, który wykorzystuje innowacyjne technologie do prowadzenia badań oraz ma charakter interdyscyplinarny i zespołowy. Tekst ma charakter sprawozdawczy i przeglądowy. Krótko opisuje perspektywę badań światowej humanistyki cyfrowej jako otwartej społecznie nauki wykorzystującej potencjał mediów oraz technologii cyfrowych. Zestawia tę perspektywę z digitalizacyjnymi pracami, które zmierzają do archiwizacji dziedzictwa kulturowego utrwalonego językowo w środowisku krakowskiej humanistyki cyfrowej. Prezentuje najważniejsze zasoby cyfrowe z zakresu językoznawstwa historycznego w Polsce (zdigitalizowane słowniki i korpusy historycznej polszczyzny) oraz postuluje stworzenie korpusu diachronicznego polszczyzny dla badań jej dziedzictwa językowego i kulturowego. Ogólnym wnioskiem z dokonanego przeglądu jest stwierdzenie, że wykorzystanie metod cyfrowych w archiwizowaniu dziedzictwa językowego i kulturowego przynosi nowe efekty w postaci dużych, niespotykanych dotychczas zbiorów danych. Ich przetworzenie i interpretacja z użyciem metod językoznawstwa komputerowego i kwantytatywnego mogą pomóc w formułowaniu odpowiedzi na kluczowe pytania humanistyki. Badania wykonano przy wsparciu finansowym Priorytetowych Obszarów Badawczych: POB Heritage i POB DigiWorld w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim.

W roku akademickim 2023/2024 czeska polonistyka uniwersytecka obchodziła 100. rocznicę swojego powstania. W związku z tym ważnym wydarzeniem warto przedstawić co najmniej w zarysie zarówno historię kierunku, jak i jego przemiany oraz obecny stan. Korzenie zainteresowań polonistycznych w Czechach sięgają czasów późnego oświecenia, czyli początku czeskiego odrodzenia narodowego. Na gruncie uniwersyteckim, tzn. na praskim uniwersytecie, polonistka pojawiła się w połowie XIX wieku. Momentem przełomowym było jednak powstanie samodzielnej Katedry Języka i Literatury Polskiej w roku akademickim 1923/1924 na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola oraz lektoratów języka polskiego na uniwersytetach w Brnie i Bratysławie. Kierunek, będący w dużym stopniu częścią jednolitych studiów slawistycznych, był tu reprezentowany przez długie lata w postaci lektoratu, do którego nawiązywały zajęcia z gramatyki, historii literatury, komparatystyki słowiańskiej i historii. Dezintegracja dawnej slawistyki w latach 50. XX wieku przyniosła jednak negatywne skutki dla rozwoju poszczególnych filologii słowiańskich łącznie z polonistyką. Po zmianach ustrojowych w Czechosłowacji od lat 90. XX wieku nastąpił długoterminowy proces modernizacji kierunku. Dotyczył on struktury studiów, metod dydaktycznych i wzbogacenia oferty przedmiotów z zakresu translatoryki, polszczyzny handlowej, problematyki środkowoeuropejskiej, a także prawa, ekonomii i ruchu turystycznego. Po 30 latach wdrażania powyższych zmian czeska polonistyka przybrała charakter szeroko zakrojonego polonoznawstwa. Absolwent polonistyki jest obecnie nie tylko znawcą języka polskiego i literatury, lecz także specjalistą w zakresie wiedzy o Polsce, jej kultury, potencjału ekonomicznego i turystycznego oraz stosunków czesko-polskich w kontekście co najmniej środkowoeuropejskim.

Autor artykułu bada dotychczasowe przekłady wierszy Jerzego Ficowskiego na język angielski, śledzi ich recepcję oraz porównuje strategie translatorskie przyjęte przez tłumaczy. Powodem podjęcia wybranej tematyki jest przekonanie o konieczności przewartościowania miejsca Ficowskiego w kanonie polskiej poezji powojennej. Mimo rosnącej w ostatnich latach liczby prac dotyczących poezji Ficowskiego oraz zainteresowania, jakim darzą go krytycy i inni poeci, wciąż pozostaje on bowiem twórcą szerzej nieznanym i niedocenionym przez czytelników zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. O ile w pierwszym wypadku trudno jednoznacznie wskazać przyczynę przeoczenia Ficowskiego, o tyle jego nieobecność w świadomości odbiorców obcojęzycznych ma swoje źródło w niewielkiej liczbie tłumaczeń (wyjątkiem jest wielokrotnie przekładane, także na język angielski, Odczytanie popiołów, tom zbierający pisane przez wiele lat utwory poświęcone Zagładzie Żydów). Jednym z powodów braku zainteresowania ze strony tłumaczy były z kolei zapewne wyjątkowe trudności, jakie stawia przed nimi język wierszy Ficowskiego. Po latach szczątkowej obecności pisarza w angielszczyźnie, na co wpływ miało również nieuwzględnienie jego utworów w Postwar Polish Poetry Czesława Miłosza, dopiero niedawna publikacja wyboru pt. Everything I Don’t Know (2021), przygotowanego przez Jennifer Grotz i Piotra Sommera, otworzyła przed czytelnikami możliwość bliższego przyjrzenia się twórczości poety. Przeprowadzone badania, oparte na analizie tekstów Ficowskiego i ich tłumaczeń, a także na porównaniu strategii translatorskich, pokazują, że choć w przekładach często dochodzi do uproszczenia języka pisarza, to niekiedy udaje się tłumaczom ocalić pewne cechy wyobraźni poetyckiej Ficowskiego, np. typową dlań skłonność do kwestionowania obowiązujących hierarchii.

W literaturze przedmiotu sporo miejsca poświęcono analizie wizerunku mężczyzny i kobiety. Stereotypy dotyczące męskości i kobiecości stanowią pole eksploracji dla wielu dziedzin nauki – antropologii, socjologii, psychologii czy wreszcie lingwistyki. Przemiany społeczno-kulturowe wyznaczają od lat kierunki badań, wymuszając na naukowcach aktualniejsze spojrzenie na problematykę płci w języku. Niezwykle interesujące wydaje się ujęcie tej kwestii z punktu widzenia językowych sposobów mówienia o kobiecie czy mężczyźnie w zależności od tego, w jakich połączeniach wyrazowych występują badane rzeczowniki. Celem niniejszego artykułu jest analiza semantyczna i frekwencyjna połączeń wyrazowych rzeczowników mężczyzna i kobieta z przymiotnikami – prawdziwy/-a, typowy/-a, idealny/-a, przeciętny/-a, stuprocentowy/-a. Podstawę źródłową dla pozyskiwania (ekscerpcji) kolokacji stanowiły trzy korpusy: Narodowy Korpus Języka Polskiego (NKJP), korpus monitorujący Monco PL oraz Korpus Współczesnego Języka Polskiego (KWJP). Analiza semantyczna obejmowała uporządkowanie definicji słownikowych przymiotników prawdziwy, typowy, idealny, przeciętny, stuprocentowy oraz opis zachodzących między nimi relacji semantycznych. Kolejnym krokiem było przedstawienie danych frekwencyjnych dotyczących częstości występowania omawianych połączeń wyrazowych. Perspektywa badawcza obejmuje analizę wszystkich kontekstów językowych, zgromadzenie najczęstszych kolokacji, opis językowych sposobów mówienia o kobiecie i mężczyźnie, a także odtworzenie językowego obrazu kobiety i mężczyzny. Wnioski z przeprowadzonych badań mogą wnieść wiele ciekawych ustaleń do lingwistyki kulturowej i korpusowej oraz studiów nad problematyką płci w języku.

Celem artykułu jest analiza zastosowania literatury emigracyjnej Czesława Miłosza w nauczaniu języka polskiego jako obcego w Chinach, ze szczególnym uwzględnieniem jej potencjału dydaktycznego i kulturowego. Rozważania koncentrują się na trzech głównych kwestiach. Po pierwsze, doświadczenie emigracyjne miało kluczowe znaczenie dla dorobku artystycznego Miłosza po 1939 roku. Trzy emigracje ukształtowały jego poglądy dotyczące tożsamości oraz wewnętrznych konfliktów kulturowych. Po drugie, zagadnienie emigracji i tożsamości Miłosza jest jednym z najważniejszych zagadnień, które interesują chińskich czytelników. Po wprowadzeniu jego utworów do Chin w latach 80. XX wieku początkowo interpretacja jego dzieł skupiała się głównie na aspektach politycznych, ale stopniowo przesunęła się w kierunku uznania ich literackiej złożoności. Po trzecie, literatura emigracyjna Miłosza ukazuje złożony kontekst historyczno-kulturowy Europy Wschodniej jako regionu wielonarodowego i wielojęzycznego, poruszając takie kwestie jak religia czy wojny i emigracja, co sprzyja rozwijaniu umiejętności międzykulturowych u uczniów. Artykuł koncentruje się na analizie eseju Rodzinna Europa z perspektywy leksykalnej, kulturowej i literackiej, wskazując zarówno wyzwania (takie jak złożoność terminów historycznych i religijnych), jak i korzyści (np. opisy życia codziennego, wielokulturowość Europy Wschodniej) wynikające z wykorzystania tego tekstu na lekcjach. Ponadto niniejsze opracowanie proponuje określone rozwiązania w zakresie nauczania literatury polskiej w Chinach.

Szkic stanowi ujęcie okoliczności i kontekstu powstania w 1931 roku pisma literackiego „idącego Wilna”, czyli „Żagarów”. Autor skupia się na motywach artystycznych i ideologicznych stymulujących grupę młodych pisarzy i publicystów, studentów i świeżych absolwentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; próbuje wychwycić aurę miasta, kraju i epoki, kształtującą ich poglądy i wybory estetyczne, ale też – postawę polityczną i ideologię. Śledzi meandry lokalnych procesów kulturowo-społecznych i zwrotów politycznych, które sprawiły, że „Żagary” startujące pod egidą konserwatywno-krajowego „Słowa” (redagowanego przez Stanisława Cata-Mackiewicza) znalazło się pod zmienionym tytułem („Piony”) pod egidą liberalnego „Kuriera Wileńskiego”, a następnie, bardzo krótko, zaznało samodzielności. Szkic dotyka swoistego paradoksu „Żagarów” i związanego z pismem ugrupowania literackiego: zanurzeni w prowincjonalności śmiało podejmowali uniwersalne problemy, nie odcinając się od wileńskich korzeni, przejawiali europejskie ambicje. Rezygnując ze wschodnioeuropejskiej sielankowości i rodzajowości, starali się zmierzyć z wielkim kryzysem cywilizacji, którego następstwem okazała się II wojna światowa. Jednym z czynników kształtujących ich dążenia była próba zastąpienia – według nich archaicznej – kresowości nową koncepcją geopotyczną i geopolityczną, czyli pogranicznością.

Relacje między językiem i wartościami od dawna przyciągają uwagę językoznawców, mimo to zagadnienie wartościowania w ramach językowego obrazu kwiatów na materiale języka polskiego i ukraińskiego nie było dotychczas przedmiotem analizy. Stereotypowe cechy kwiatów w polskim języku i polskiej kulturze zostały zbadane przez zespół etnolingwistów na czele z prof. Jerzym Bartmińskim, czego rezultatem jest część 3 (Kwiaty) tomu 2 (Rośliny) Słownika stereotypów i symboli ludowych. Z kolei w języku ukraińskim stereotypowe cechy kwiatów były opisywane przez Vitaliia Žajvoronka w słowniku Znaky ukrajins’koji etnokul’tury. Autorka bada przejawy wartościowania na poziomie językowej kategoryzacji kwiatu i ujmowania poszczególnych roślin jako kwiatów, a także na poziomie metaforyzacji i konotacji różnych zjawisk, przedmiotów, samego człowieka, jego życia itd., prezentowane w języku polskim i ukraińskim. W obu językach wartością jest sam kwiat, a konotacji aksjologicznych nabierają jego części (płatki, głowy). Kwiaty prezentują dodatnie człony opozycji aksjologicznych: życie – śmierć, góra – dół, piękno – brzydota, uczciwość (dziewictwo) – fałsz (kłamstwo), sacrum – profanum, jasność – ciemność, młodość – starość itd. Drugi, ujemny człon tych opozycji jest werbalizowany w językowym obrazie kwiatów poprzez brak / przesunięcie / zmianę członu dodatniego, czyli brak kwiatu lub jego części, odwrócenie na osi góra – dół.

Ślady obecności tradycji hermetycznej w wywodzie księdza Chairemona w wersjach z 1794 i 1804 roku Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego zostały dostrzeżone już ponad 100 lat temu przez Tadeusza Sinkę. Sinko zauważył również, że cytaty z Poimandresa i z De mysteriis Aegyptiorum są dość wierną parafrazą nie tyle oryginałów greckich, ile ich łacińskiego przekładu pióra Marsilia Ficina. Z tej konstatacji nie wyciągnięto jednak dotąd dalszych wniosków. Na obecnym etapie badań pytanie o to, na ile decyzja o przytoczeniu tekstów hermetycznych za pośrednictwem włoskiej tradycji renesansowej była świadomym zabiegiem autorskim i jako taki powinna podlegać interpretacji, musi pozostać bez odpowiedzi. Autor sytuuje odwołania do renesansowej tradycji hermetycznej w kontekście ogólnej interpretacji opowieści o Żydzie Wiecznym Tułaczu (obecnej wyłącznie w wersjach powieści z 1794 i 1804 roku), której poświęcił osobne studium, i stawia tezę, że narosła ona właśnie wokół przemówień księdza Chairemona. To one tworzą prawdziwe jądro i nadają sens tej narracji. Wysuwa również przypuszczenia co do nieoczywistych jej związków z myśleniem postępowego wolnomularstwa o duplex religio. Pod tym pojęciem kryło się przekonanie, najdobitniej wyrażone przez Carla Leonharda Reinholda w tekście pt. Die hebräischen Mysterien, jakoby dawni Egipcjanie pod pozorem politeizmu zasłaniali filozofię przyrody zapowiadającą nowożytny spinozizm. Nawiązanie zatem do renesansowej myśli hermetycznej, a co za tym idzie – do popularnej na przełomie XVII i XVIII wieku idei, jakoby religia starożytnego Egiptu stanowiła skarbnicę wszystkich późniejszych kultów, może zostać zinterpretowane jako twórcza próba konfrontacji i aktualizacji idei philosophia perennis w duchu tolerancji i oświeconego deizmu. Rękopis znaleziony w Saragossie znalazłby się zatem w jednym rzędzie z takimi dziełami jak Natan mędrzec Gottholda Ephraima Lessinga czy też Lata nauki Wilhelma Meistra Johanna Wolfganga Goethego.

Artykuł stanowi próbę rozpoznania pola zagadnień wyznaczanego przez polskich i zagranicznych badaczy w ramach projektu „Filologia – od/nowa. Język, literatura, kultura w epoce cyfrowej”, którego zwieńczeniem był VIII Światowy Kongres Polonistów odbywający się na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (12–14 lipca 2023 roku). Wyłaniają się z niego kluczowe problemy związane z określeniem miejsca filologii w nowoczesnej humanistyce: dyscyplinarne przemiany wiedzy o języku i jego wytworach, badawcze tradycje odzwierciedlone w biografiach uczonych, historia pojęć, terminów i instytucji bliskich tradycji filologicznej, wpływ na nią nowych technologii i form komunikacyjnych, sposoby badania reprezentacji łączących się z wyzwaniami cywilizacyjnymi i procesami identyfikowanymi w obrębie praktyk symbolicznych. Artykuł ma charakter przeglądowy i wprowadzający do zagadnień szczegółowych omawianych w wybranych do numeru tekstach, sytuuje centralną problematykę filologii w trzech perspektywach: afektywnego stosunku do profesji, praktyki konstruowania relacji wobec inności wpisanej w język oraz postrzegania jej jako części humanistyki translacyjnej, uprawianej w dobie „rozszerzonej teraźniejszości” (Ryszard Nycz), a więc specyficznej percepcji przeszłości naznaczonej dynamiką przemian technologicznych.