Rytmiczne szepty dajmoniona. O mediumicznej funkcji poezji Czesława Miłosza
Abstrakt
The article analyzes a mediumlike creation of a poet in Czesław Miłosz’s writings. In his works a poet is presented as a chosen man, stigmatized with an artistic destiny, dependent on ‘forces’ and ‘voices’. Splitting poet’s consciousness enables a mediumlike relation, called ‘instrumental’ by Miłosz: the artist is being passively subjected to voices like an instrument. The lyric of hauntings, created this way, shows a poet inspired by daimonion’s voice and so regarded as theios aner. Miłosz recalls an antic tradition and the idea of divine inspiration (daimon) but above all the idea of daimonion created by Socrates: daimonion is perceived here as ‘a voice of god’, or ‘a divine touch’. In Miłosz’s poems that have a soliloqium form, the voice of his daimonion manifest itself through the rhythm and incantation of speech. Inspiring and ‘rhythmic whispers’ of a daimonion that take possession of the poet’s consciousness, are also regarded as a compulsion of metre, “disgust of rhythmic speech”. A struggle against a poem, against a “defect of harmony” (described by S. Balbus) is aimed also at daimonion’s incantation. However, the rhythmic whisper of daimonion favours the process of selfcreation, its lack (as in the poem Bez daimoniona) directs attention to the autobiography and reveals an existential aspect of poet’s being.
Słowa kluczowe
Czesław Miłosz; poet as a medium; daimonion; metre in poetry
Bibliografia
Balbus S., 1985, „Pierwszy ruch jest śpiewanie” (O wierszu Miłosza – rozpoznanie wstępne), w: Kwiatkowski J., red., Poznawanie Miłosza. Studia i szkice o twórczości poety, Kraków.
Balbus S., 1996, Między stylami, Kraków.
Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, 1980, oprac. Komisja Przekładu Pisma Świętego, Warszawa.
Błoński J., 1998, Miłosz jak świat, Kraków.
Dembiński B., 2004, Teoria idei. Ewolucja myśli Platońskiej, Katowice.
Dudek J., 1995, Europejskie korzenie poezji Czesława Miłosza, Kraków.
Eliade M., 1992, Duch, światło i nasienie, w: Eliade M., Okultyzm, czary, mody kulturalne, tłum. Kania I., Kraków.
Fiut A., 1987, Moment wieczny. Poezja Czesława Miłosza, Paryż.
Forstner D., 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. Zakrzewska W., Pachciarek P., Turzyński R., Warszawa.
Jakobson R., Waugh L., 1989, Magia dźwięków mowy, tłum. Mayenowa M.R., w: Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, red. Mayenowa M.R., t. 1, Warszawa.
Janion M., 2000, Gorączka romantyczna, Kraków.
Kłosiński K., 2001, „Wymyka mi się moja ledwo odczuta esencja”. Czesław Miłosz, w: Kłosiński K., Poezja żalu, Katowice.
Kopczyńska Z., 1956, Ośmiozgłoskowiec, w: Kopczyńska Z., Mayenowa M.R., red., Sylabizm, Wrocław.
Ligęza W., 2004, Trwanie dźwięku. Muzyka i muzyczność w poezji Czesława Miłosza, w: Balbus S., Hejmej A., Niedźwiedź J., red., Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Studia, Kraków.
Łapiński Z., 1988, Jak współżyć z socrealizmem, Londyn.
Miłosz C., 1983, Rodzinna Europa, Paryż.
Miłosz C., 1987a, Świadectwo poezji. Sześć wykładów o dotkliwościach naszego wieku, Warszawa.
Miłosz C., 1987b, Zaczynając od moich ulic, Warszawa.
Miłosz C., 1993a, Wiersze, t. 1, Kraków.
Miłosz C., 1993b, Wiersze, t. 2, Kraków.
Miłosz C., 1993c, Wiersze, t. 3, Kraków.
Miłosz C., 1994, Na brzegu rzeki, Kraków.
Miłosz C., 1998, Piesek przydrożny, Kraków.
Miłosz C., 2000a, To, Kraków.
Miłosz C., 2000b, Ziemia Ulro, Kraków.
Miłosz C., 2006, Wiersze ostatnie, Kraków.
Nycz R., 1984, Sylwy współczesne. Problem konstrukcji tekstu, Wrocław.
Opacki I., 1979, Uroda i żałoba czasu. Romantyzm w liryce Bolesława Leśmiana, w: Opacki I., Poetyckie dialogi z kontekstem. Szkice o poezji XX wieku, Katowice.
Ouaknin M.A., 2006, Tajemnice kabały, tłum. Pruski K., Pruska K., Warszawa.
Platon, 1958a, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, tłum. Witwicki W., Warszawa.
Platon, 1958b, Ion, w: Platon, Hippiasz Mniejszy. Hippiasz Większy. Ion, tłum. Witwicki W., Warszawa.
Pszczołowska L., 1997, Wiersz polski. Zarys historyczny, Wrocław.
Stala M., 2001, Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza, Kraków.
Tatarkiewicz W., 2006, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa.
van Nieukerken A., 1998, Ironiczny konceptyzm. Nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskiego modernizmu, Kraków.
Źródła internetowe
Pycka W., Daimonion – boskie tknięcie, http://hektor.umcs.lublin.pl/~enkrateia/strony/czytelnia/dane/Daimonion.pdf [data dostępu: 24 listopada 2010].
doktor. Adiunkt w Zakładzie Poetyki Historycznej i Sztuki Interpretacji Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Polska
https://orcid.org/0000-0001-7242-381X
Autorka książek: Światy możliwe w poezji Stanisława Barańczaka; Villanella. Od Anonima do Barańczaka oraz „Poezja jest sztuką rytmu”. O świadomości rytmu w poezji polskiej XX wieku (Miłosz – Rymkiewicz – Barańczak).
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
