Czytanie skandalu. Na marginesie polskiej prozy po 2000 roku


Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest analiza taktyk stosowanych przez współczesnych autorów mierzących się z tabu powiązanym z przypisywanym im autorytetem pisarza. Podczas gdy różnorakie ujęcia krytyczne zwolniły już osobę pisarza z rozlicznych oczekiwań, w rozumieniu wielu polskich odbiorców wciąż pozostaje on utożsamiany ze swoistym nienaruszalnym zbiorem postaw wynikających z konieczności reprezentowania rangi swego rzemiosła. Autorka bada podejście i refleksję czytelnika niebędącego literaturoznawcą ani osobą ściśle obeznaną z rynkiem literackim, a więc mogącą uznawać pisarza za autorytet, któremu nie wypada być kontrowersyjnym. W artykule postawione zostają pytania o to, w jaki sposób i dlaczego autorzy decydują się posłużyć jednym z najbardziej skutecznych, a zarazem niebezpiecznych narzędzi marketingowych, jakim jest skandal. Refleksja dotyczy dwóch wyjątkowo kontrowersyjnych postaci polskiego rynku literackiego ostatnich dekad: Blanki Lipińskiej i Michała Witkowskiego. Analizie poddano głównie ich wypowiedzi autotematyczne, w których ustosunkowywali się zarówno do swej kontrowersyjnej twórczości, jak i obranej na pewnym etapie prowokacyjnej persony, swoistego image’u. Wiedząc, jak łatwo zostać uznanym przez grono polskich odbiorców za „skandalistę”, pisarze starają się przejąć język skandalu i posłużyć się nim, by podkreślić prometejski lub nowatorski charakter swoich poczynań i zagwarantować powiązanie własnej praktyki pisarskiej i postępowania z bezkompromisowością oraz odwagą. Niejednokrotnie kwestionują też status i rolę pisarza, traktując rezygnację z owego ograniczającego tytułu jako przejaw dojrzałości. Autorka zadaje ponadto pytanie o nieuchronność pewnych zmian i stosunek doń przejawiany przez polskich odbiorców kultury i literatury oraz o miejsce polskiego pisarza w przestrzeni „celebryckiej”. Tekst mieści się w obrębie literaturoznawstwa i krytyki literackiej.


Słowa kluczowe

skandal; prowokacja; literatura polska XXI wieku; image pisarza

Antonik D., 2012, Autor jako marka, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 62–76, https://rcin.org.pl/Content/48373/WA248_65752_P-I-2524_antonik-autor.pdf [dostęp: 10.01.2022].

Chełminiak M., 2019, Blanka Lipińska: seks nie wygląda tak jak w moich książkach, Magazyn TVN24, https://tvn24.pl/magazyn-tvn24/blanka-lipinska-seks-nie-wyglada-tak-jak-w-moich-ksiazkach,248,4306 [dostęp: 10.01.2022].

Dąbrowska M., 2013, Buzz marketing jako kontrolowany przepływ informacji. Skandal elementem budowania reputacji artysty, w: Skandal w kulturze europejskiej i amerykańskiej, red. B. Płonka-Syroka, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 311–323.

Felski R., 2010, Pożytki z literatury. Szok, „Teksty Drugie”, nr 1/2, s. 278–299, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r2010-t-n1_2_(121_122)/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r2010-t-n1_2_(121_122)-s278-299/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r2010-t-n1_2_(121_122)-s278-299.pdf [dostęp: 10.01.2022].

Frankowiak A., 2004, Skandal jako norma w literaturze współczesnej, „Napis”, seria X, s. 259–269, http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Napis_Pismo_poswiecone_literaturze_okolicznosciowej_i_uzytkowej/Napis_Pismo_poswiecone_literaturze_okolicznosciowej_i_uzytkowej-r2004-t10/Napis_Pismo_poswiecone_literaturze_okolicznosciowej_i_uzytkowej-r2004-t10-s259-269/Napis_Pismo_poswiecone_literaturze_okolicznosciowej_i_uzytkowej-r2004-t10-s259-269.pdf [dostęp: 10.01.2022].

Kędzierski R. 2020, Fenomen biznesowy Blanki Lipińskiej, czyli jak zbudowała swoje imperium, Gazeta.pl Next, https://next.gazeta.pl/next/7,151003,25691542,fenomen-biznesowy-blanki-lipinskiej-czyli-jak-zbudowala-swoje.html [dostęp: 10.01.2022].

Kozłowski T., 2013, Co szokuje homo sapiens sapiens? Skandal i reguła konfrontacji w perspektywie ewolucyjnej oraz ich wpływ na kształt popkultury, w: Skandal w kulturze europejskiej i amerykańskiej, red. B. Płonka-Syroka, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 15–28.

Lipińska B., 2014, 365 dni, Edipresse Polska, Warszawa.

Michałowski P., 2003, Strategie odbioru i stereotypy odbioru, AMUR, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/9230/1/005_Piotr_Micha%C5%82owski_Strategie_skandalu_i_stereotypy_odbioru_73_88.pdf [dostęp: 10.01.2022].

Nowacki D., 2011, Kto im dał skrzydła Uwagi o prozie, dramacie i krytyce (2001–2010), Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.

Opis książki Lubiewo bez cenzury, Świat Książki, https://www.swiatksiazki.pl/lubiewo-bez-cenzury-5181754-ksiazka.html [dostęp: 28.04.2022].

Pawlak K., 2019, Fenomen Blanki Lipińskiej, Woman in the World, https://womanintheworld.co.uk/fenomen-blanki-lipinskiej/ [dostęp: 10.01.2022].

Pomietło A., 2016, Hybryda różnicująca rzeczywistość. O „Lubiewie” Michała Witkowskiego, Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego, https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/5951/1/Pomietlo_Hybryda_roznicujaca_rzeczywistosc_%20o_Lubiewie.pdf [dostęp: 10.01.2022].

Praszyński R., 2020, Michał Witkowski: „W mieście, na ulicy nie lubię się wyróżniać. Chodzę ubrany jak szara myszka”, viva.pl, https://viva.pl/magazyn-viva/magazyn-viva-wywiad-michal-witkowski-o-karierze-skandalach-i-zyciu-prywatnym-6809-r22/ [dostęp: 10.01.2022].

Staśko M., 2020, Jak w 365 dni spieprzyć całą pracę na rzecz ofiar gwałtu? Poradnik Blanki Lipińskiej, Krytyka Polityczna, https://krytykapolityczna.pl/kultura/film/365-dni-blanka-lipinska-maja-stasko-gwalt/ [dostęp: 10.01.2022].

Suchecka J., 2018, „365 dni” Blanki Lipińskiej sprzedało się w kilkuset tysiącach egzemplarzy, teraz będzie film. Kim jest autorka „polskiego Greya”?, Wyborcza.pl, https://wyborcza.pl/ksiazki/7,154165,24221132,365-dni-blanki-lipinskiej-sprzedalo-sie-w-100-tys.html [dostęp: 10.01.2022].

Swoboda A., 2018, Napisała polskiego „Greya”. Blanka Lipińska, autorka książki „365 dni”: Seks jest zabawą, jest grą, weekend.gazeta.pl, https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177333,23724060,napisala-polskiego-greya-blanka-lipinska-autorka-ksiazki.html [dostęp: 10.01.2022].

Szymił A., 2014, Lovetown. Kilka uwag o angielskim tłumaczeniu „Lubiewa”, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, nr 23, s. 263–273, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/pspsl/article/view/1125 [dostęp: 10.01.2022].

Tramer M., 2000, Literatura i skandal. Na przykładzie okresu międzywojennego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Trzeciak K., Sowiński M., 2015, Pisarz jako zawód. Uwagi o polu literackim polski po 1989, „Przegląd Kulturoznawczy”, nr 2 (24), s. 151–159, https://www.ejournals.eu/pliki/art/5271/pl [dostęp: 28.04.2022].

Witkowski M., 2004, Lubiewo, Korporacja Ha!art, Kraków.

Witkowski M., 2012, Lubiewo bez cenzury, Świat Książki, Warszawa.

Pobierz

Opublikowane : 2022-07-06


HanikK. (2022). Czytanie skandalu. Na marginesie polskiej prozy po 2000 roku. Postscriptum Polonistyczne, 29(1), 1-14. https://doi.org/10.31261/PS_P.2022.29.08

Katarzyna Hanik  katarzyna.hanik@us.edu.pl
Uniwersytet Śląski w Katowicach  Polska
https://orcid.org/0000-0001-6412-9194

KATARZYNA HANIK – mgr, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska.

Doktorantka Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 2021 roku obroniła pracę magisterską pt. Fenomen skandalu w XXI wieku napisaną pod kierunkiem prof. Agnieszki Nęckiej-Czapskiej. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół problematyki skandalu i tabu, zwłaszcza na polskim rynku
wydawniczym. W swojej pracy doktorskiej planuje badać przejawy tabuizacji w polskiej autobiografistyce ostatnich dekad.






Copyright (c) 2022 Postscriptum Polonistyczne

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).