Języki regionalne: zagrożenie czy umocnienie polskiej wspólnoty językowej?
Abstrakt
Przedstawiony esej dotyczy pojęcia wspólnoty językowej. Pokazuje, że w niektórych dyskusjach politycznych, ale także naukowych, przyjmuje się je bez refleksji i naukowego namysłu. W takim rozumieniu jest wówczas podświadomie lub świadomie utożsamiane z pojęciem wspólnoty narodowej. Przywołane podejście wpisuje się w tradycję Leo Weisgerbera z jego koncepcjami, które dziś wydają się mgliste, takimi jak duch języka i światopogląd języka, które stanowią ideologiczne ramy dla odróżnienia jednych od drugich społeczności językowych i narodowych. W Europie XIX i XX wieku nie należy postrzegać tych koncepcji w zdecydowanie negatywnym świetle, wystarczy choć porównać różnorodność dzisiejszego europejskiego krajobrazu państwowego np. z sytuacją po Kongresie Wiedeńskim. Z drugiej strony, tego typu koncepcje mogą być również postrzegane jako przeszkoda w emancypacji językowej w odniesieniu do języków narodowych. Dialekty są początkowo jedynie konstruktami językowymi, którym przypisuje się dialektalność zgodnie z pewnymi cechami strukturalnymi. Czasami jednak użytkownicy różnych dialektów widzą siebie, swoją grupę jako coś większego, tj. jako wspólnotę językową lub etniczną, której podstawą są zwykle specyficzne wydarzenia o charakterze historycznym, społecznym i kulturowym. Na tym tle esej jest próbą konstruowania niewyłączającej koncepcji wspólnoty językowej, czyli takiej, w której duża wspólnota językowa akceptuje różne mniejsze i w której jednostki mogą należeć do więcej niż jednej, bez konfliktu lojalności.
Słowa kluczowe
dialekt; regiolekt; śląski; kaszubski; prawo językowe; emancypacja językowa
Bibliografia
Dejna K., 1991, Interferencja oraz integracja w gwarach, w: Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej, red. K. Dejna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 5–12.
Dejna K., 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, w: Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, „Prace Wydziału I – Językoznawstwa, Nauki o Literaturze i Filozofii”, nr 99, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 13–22.
Gabka K., 1971, Der Begriff der „Sprachgemeinschaft” bei Leo Weisgerber heute – wie einst, „STUF – Language Typology and Universals”, Bd. 24, s. 228–233.
Grabarczyk Z., 2003, Cele i zadania wspólnoty językowej, „Acta Neophilologica”, nr 5, s. 43–54.
Hentschel G., 2018, Śląski – gwara – dialekt – język? Spojrzenie z zewnątrz, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, red. J. Tambor, t. 4, Pogranicza, mniejszości, regiony, etnolingwistyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 41–66 [rozszerzona wersja niemiecka: Das Schlesische: weder Dialekt noch Sprache?, „Jahrbuch des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa”, t. 26, s. 183–204].
Hentschel G., Tambor J., Fekete I., 2022, Das Schlesische und seine Sprecher. Etablierung in der Gesellschaft, Attitüden, Vitalität der Germanismen / Śląski lekt i jego użytkownicy. Rozpowszechnienie, postawy społeczne wobec śląszczyzny, żywotność germanizmów w śląskim lekcie, Peter Lang, Berlin.
Kleszcz K., 2001, Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu na Śląsku Opolskim. Studium socjolingwistyczne, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Opole.
Löffler H., 1982, Gegenstandskonstitution in der Dialektologie: Sprache und ihre Differenzierungen, w: Dialektologie. Ein Handbuch zur deutschen und allgemeinen Dialektforschung, Bd. 1.1, Hrsg. W. Besch et al., Walter de Gruyter, Berlin, s. 441–463.
Lyons J., 1970, New Directions in Linguistics, Penguin, London.
Mańczak W., 1995, Czy istnieje język kaszubski?, „Język Polski”, R. LXXV, z. 1, s. 33–41.
Mańczyk A., 1982, Wspólnota językowa i jej obraz świata, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Zielona Góra.
Meyerhof M., 2002, Communities of Practice, w: The Handbook of Language Variation and Change, eds. J.K. Chambers, P. Trudgill, N. Schilling-Estes, Blackwell, Malden, s. 526‒548.
Patrick P.L., 2002, The Speech Community, w: The Handbook of Language Variation and Change, eds. J.K. Chambers, P. Trudgill, N. Schilling-Estes, Blackwell, Malden, s. 573–597.
Polański K., red., 1999, Encyklopedii językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Rak M., 2021, Dialektologia wobec zmian językowych na polskiej wsi. Jak mogłoby wyglądać nowe spojrzenie?, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”, folia 332, „Studia Linguistica”, nr 16, s. 173–184.
Trudgill P., 1986, Dialects in Contact, Blackwell, Oxford.
Urbańczyk S., red., 1991, Encyklopedii języka polskiego, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Weisgerber L., 1942, Die Sprachgemeinschaft als Gegenstand Sprachwissenschaftlicher Forschung, „Arbeitsgemeinschaft für Forschung des Landes Nordrhein-Westfalen”, Bd. 1, Westdeutscher Verlag, Köln.
Zielińska A., 2013, Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa.
Carl von Ossietzky Universität Oldenburg, Niemcy Niemcy
https://orcid.org/0000-0003-2034-1577
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
