Specifické znaky autorského stylu Ziemowita Szczerka a jak je překládat [Wyznaczniki autorskiego stylu Ziemowita Szczerka. Jak je tłumaczyć?]
Abstrakt
Chociaż Ziemowit Szczerek należy do najciekawszych polskich współczesnych pisarzy, jego książki nie są zbyt często tłumaczone na inne języki. Biorąc pod uwagę fakt, że podejmuje on głównie kwestie dotyczące Europy Środkowej, to jego utwory z pewnością znalazłyby czytelników także w Czechach lub na Słowacji. Czy przyczyną takiego stanu rzeczy może być bardzo oryginalny styl autora, zniechęcający potencjalnych tłumaczy? W niniejszym artykule podjęto próbę analizy stylu językowego Szczerka na przykładzie jego książki Międzymorze (2017a). Celem rozprawy jest m.in. pokazanie, jak staranna analiza i przygotowanie filologiczne mogą przybliżyć tłumaczowi oryginalny styl autora, a tym samym pomóc w ewentualnym przekładzie. W artykule omówiono specyficzne środki wyrazu: twórczo pojmowane neologizmy oraz wyrażenia ekspresyjne (książkowe i poetyckie, zdrobnienia i zgrubienia, słowa modne, często zaczerpnięte ze slangu młodzieżowego lub z niektórych jej specyficznych subkultur, a także bardzo liczne wulgaryzmy). Szczególną uwagę zwrócono na konkretne konstrukcje zdaniowe i możliwości ich przełożenia na język czeski. Również typowe dla twórczości Szczerka są elementy obcojęzyczne, oddające atmosferę miejsca lub charakteryzujące mówiącego, którego narrator spotyka w podróży po Europie Środkowej. Wszystkie te środki wyrazu stanowią wielkie wyzwanie dla każdego tłumacza, który powinien mieć na uwadze, że głównym nastawieniem narratora jest ironiczny dystans przejawiający się w neutralnym, naturalnym języku, sporadyczne zaś zaangażowanie emocjonalne realizowane jest na zasadzie kontrastu poprzez ekspresję językową. Jednak także ironia może być wyrażana w kategoriach ekspresji (np. nadużywanie zdrobnień). Pozorny „freestyle” autora, zbliżony do tzw. pisma automatycznego, jest w istocie dobrze przemyślaną strategią. Teksty Szczerka stoją na pograniczu literackiego reportażu i fikcji, zaliczane są także do literatury podróżniczej. Dlatego w artykule poruszono również kwestię określenia gatunkowego tej twórczości.
Słowa kluczowe
analiza translatorska; styl autorski; polska proza współczesna; Ziemowit Szczerek
Bibliografia
Adamczewska I., 2014, Wariacje na temat pewnego paktu. O dziennikarstwie gonzo, „Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, no. 3 (1), pp. 187–204.
Benešová M., Dybalska R., Zakopalová L., 2016, Fenomén: polská literární reportáž, Univerzita Karlova v Praze, nakladatelství Karolinum, Praha.
Levý J., 2012, Umění překladu, 4th ed., Apostrof, Praha.
Lotko E., 1986, Čeština a polština v překladatelské a tlumočnické praxi, Profil, Ostrava.
Springer F., 2013, Wanna z kolumnadą. Reportaże o polskiej przestrzeni, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Sviták M., 2019, Recenze: Kniha Donbas nabízí unikátní vhled do myslí lidí, kteří to schytávají z obou stran, Česká televize, 5.10.2019, https://ct24.ceskatelevize.cz/nazory/2941526-recenze-kniha-donbas-nabizi-unikatni-vhled-do-mysli-lidi-kteri-schytavaji-z-obou [17.09.2022].
Szczerek Z., 2017a, Międzymorze. Podróże przez prawdziwą i wyobrażoną Europę Środkową, Wydawnictwo Czarne, Wydawnictwo Agora, Warszawa–Sękowa.
Szczerek Z., 2017b, Přijde Mordor a sežere nás, aneb, Tajná historie Slovanů, trans. M. Lebduška, Větrné mlýny, Brno.
Szczerek Z., 2020, Sivý dym, trans. P. Oriešek, Literárna bašta, Banská Bystrica.
Szczerek Z., 2021, Slované, „A2: kulturní čtrnáctideník”, no. 14–15, https://www.advojka.cz/archiv/2021/14-15/slovane [6.05.2021].
Żyrek-Horodyska E., 2017, Od amerykańskiego snu Thompsona po ukraiński Mordor
Szczerka. Estetyzacja świata w duchu gonzo, „Konteksty Kultury”, no. 12 (2), pp. 217–232.
Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu Czechia
https://orcid.org/0000-0002-9929-6651
JAN JENIŠTA – mgr. Ph.D., Katedra Slawistyki, Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, Ołomuniec, Czechy. Ukończył filologię polską i ukraińską na Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu (Czechy), gdzie obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Slawistyki. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu translatologii, tłumaczy m.in. prozę Michała Witkowskiego, Łukasza Dębskiego, Sylwii Chutnik i Filipa Springera oraz wiersze Jacka Dehnela, Piotra Macierzyńskiego i Edwarda Pasewicza. Jest redaktorem czeskiego wydania korespondencji zebranej Brunona Schulza (Kniha dopisů, Ostrava 2021) i współedytorem wyboru tekstów polonistycznych Václava Buriana (Budoucím čtenářům starých novin. Výbor polonistických textů Václava Buriana z let 1981–2014, Olomouc 2017).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
