Dyskurs glottoedukacyjny a dyskurs glottodydaktyczny. W poszukiwaniu genus proximum i differentia specifica dyskursu dotyczącego nauki języków obcych (perspektywa lingwistyki historycznej)
Abstrakt
Artykuł wyrasta z przekonania o użyteczności kategorii dyskursu dla prezentacji przeobrażeń działań komunikacyjnych w tekstach dawnych oraz konieczności uzupełnienia lingwistycznych opisów procesu glottodydaktycznego o perspektywę diachroniczną. Opracowanie wpisuje się w polskie badania nad dyskursem o nachyleniu diachronicznym. Jego celem jest rozszerzenie siatki pojęć stosowanych do opisu procesu komunikowania się jednostek w zakresie kształtowania kompetencji w języku obcym oraz przekazywanej wiedzy na temat tego języka i jego użytkowników. Zaproponowanie innego niż glottodydaktyczny określenia do opisu praktyk komunikacyjnych w obszarze nauczania / uczenia się języków obcych wynika z przyjętej optyki diachronicznej. Obserwacja dawnych tekstów dokumentujących edukację obcojęzyczną wskazuje większy niż obecnie udział kształcenia nieformalnego. Kluczowe dla dyskursu glottodydaktycznego profesjonalizacja oraz instytucjonalizacja zaczynają dominować w XX wieku. To sprawia, że termin ten jest mniej adekwatny w odniesieniu do starszych poświadczeń opisujących przestrzeń dyskursywną kształcenia obcojęzycznego. Rozumienie wyrażenia dyskurs glottoedukacyjny zaprezentowano na tle funkcjonujących w literaturze polonistycznej taksonomii dyskursu oraz zakresów pojęciowych terminów: dydaktyka, glottodydaktyka i edukacja. Pozwoliło to ustalić, że dyskurs glottoedukacyjny mieści się w przestrzeni dyskursu edukacyjnego i jest określeniem zakresowo szerszym niż dyskurs glottodydaktyczny. Egzemplifikacją rozważań definicyjnych jest opis elementów innodyskursywnych w tekstach dyskursu glottoedukacyjnego na przykładzie źródeł ilustrujących edukację anglojęzyczną Polaków. Zaprezentowane źródła tekstowe wskazują na dużą chłonność dyskursu glottoedukacyjnego – kształtuje się on w ścisłej łączności z dyskursem instytucjonalnym i specjalistycznym, podlega wpływom ideologicznym; pełni też funkcje tożsamościowe.
Słowa kluczowe
dyskurs glottoedukacyjny; lingwistyka historyczna; edukacja anglojęzyczna Polaków; relacje międzydyskursywne
Bibliografia
Literatura
Barkowski H., Krumm H., 2010, Fachlexikon Deutsch als Fremd- und Zweitsprache, Francke, Tübingen–Basel.
Bernstein B., 1990, Odtwarzanie kultury, przeł. Z. Bokszański, A. Piotrowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Czachur W., 2020, Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy, Atut, Wrocław.
Dąbrowska A., 2010, Plagiaty w dawnych tekstach, w: Intertekstualność we współczesnej komunikacji językowej, red. J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 289–301.
Dąbrowska A., 2018a, Nauczanie polszczyzny jako języka obcego w historii języka polskiego, „Język Polski”, nr 2, s. 22–41.
Dąbrowska A., 2018b, Byli przed nami, uczyli przed nami. Nauczanie języka polskiego jako obcego (jpjo) – spojrzenie diachroniczne, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy. Koncepcje. Perspektywy, red. J. Tambor, t. 5, W kręgu glottodydaktyki, red. A. Achtelik, K. Graboń, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 15–43.
Dakowska M., 2014, O rozwoju dydaktyki języków obcych jako dyscypliny naukowej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Gajda S., 1999, Współczesny polski dyskurs naukowy, w: Dyskurs naukowy – tradycja i zmiana, red. S. Gajda, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 9–17.
Gębal P., 2019, Dydaktyka języków obcych. Wprowadzenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Gębal P., Miodunka W., 2020, Dydaktyka i metodyka nauczania języka polskiego jako obcego i drugiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Grabias S., 1994, Język w zachowaniach społecznych, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Grzegorczykowa R., 1998, Głos w dyskusji o pojęciu tekstu i dyskursu, w: Tekst. Problemy teoretyczne, red. J. Bartmiński, B. Boniecka, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 37–43.
Harbig A., 2010, O konieczności badań nad historią nauczania języków obcych, „Neofilolog”, nr 34, s. 67–78.
Jaroszewska A., 2014, O glottodydaktyce słowami glottodydaktyków, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 52–66.
Kawka M., 1999, Dyskurs szkolny. Zagadnienia języka, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków.
Labocha J., 1996, Tekst, wypowiedź, dyskurs, w: Styl a tekst, red. S. Gajda, M. Balowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 49–53.
Miodunka W., 2006, Wprowadzenie. Metodyka, dydaktyka i pedagogika a nauczanie języka polskiego jako obcego, w: Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, red. E. Lipińska, A. Seretny, Universitas, Kraków 2006, s. 7–9.
Miodunka W., 2016, Glottodydaktyka polonistyczna. Pochodzenie – stan obecny – perspektywy, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Nocoń J., 2009, Podręcznik szkolny w dyskursie dydaktycznym – tradycja i zmiana, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Nocoń J., 2013a, Dyskurs edukacyjny i jego społeczny zasięg, w: Język a Edukacja, t. 2, Tekst edukacyjny, red. J. Nocoń, A. Tabisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 13–26.
Nocoń J., 2013b, Styl dydaktyczny – styl dyskursu dydaktycznego, w: Przewodnik po stylistyce polskiej. Style współczesnej polszczyzny, red. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Universitas, Kraków, s. 111–139.
Rittel T., 2017, Lingwistyka edukacyjna i dyskurs edukacyjny. Ujęcie lingwoedukacyjne, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Rittel T., Rittel S., 2015, Dyskurs edukacyjny. Zagadnienia – znaczenia – terminy. Wybór i opracowanie, Collegium Columbinum Wacław Walecki, Kraków.
Rypel A., 2012, Ideologiczny wymiar dyskursu edukacyjnego na przykładzie podręczników języka polskiego z lat 1918–2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Skowronek B., 1999, O dialogu na lekcjach w szkole średniej. Analiza pragmatyczno-językowa, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Skudrzyk A., Warchala J., 2002, Dyskurs edukacyjny a kompetencja interakcyjna, „Studia Pragmalingwistyczne”, t. 3, Czynności tworzenia i rozumienia wypowiedzi, s. 277–284.
Smith R., 2016, Building ‘Applied Linguistic Historiography’: Rationale, Scope, and Methods, „Applied Linguistics”, vol. 1, s. 71–87.
Wilczyńska W., Michońska-Stadnik A., 2010, Metodologia badań w glottodydaktyce. Wprowadzenie, Avalon, Kraków.
Witosz B., 2009, Dyskurs i stylistyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Witosz B., 2012a, Badania nad dyskursem we współczesnym językoznawstwie polonistycznym, „Oblicza Komunikacji”, nr 5, s. 61–76.
Witosz B., 2012b, Od kategorii stylu funkcjonalnego do wieloaspektowych badań dyskursu, w: Strukturalizm w Europie Środkowej i Wschodniej. Wizje i rewizje, red. D. Ulicka, W. Bolecki, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 323–339.
Witosz B., 2016, Kategoria dyskursu w polonistycznej edukacji akademickiej, w: Jak analizować dyskurs? Perspektywy dydaktyczne, red. W. Czachur, A. Kulczyńska, Ł. Kumięga, Universitas, Kraków, s. 19–39.
Wojtak M., 2011, O relacjach dyskursu, stylu, gatunku i tekstu, „Tekst i Dyskurs / Text und Diskurs”, nr 4, s. 69–78.
Zarębski R., 2022, Kilka uwag o wybranych niegdysiejszych pomocach do nauczania polszczyzny w środowisku frankofońskim, „Roczniki Humanistyczne”, nr 6, s. 233–252.
Zarzycka G., 2018, Dyskurs – dyskursologia – glottodydaktyka polonistyczna, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, nr 25, s. 27–42.
Cytowane źródła
Antonowicz J., 1814–1823, Dziennik nauczyciela domowego, rękopis.
Bastgen Z., 1951, Here and there. Podręcznik do nauki języka angielskiego dla klasy IX, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Grzebieniowski T., Jastroch K., 1936, Great and greater Britain (scenes and stories). Podręcznik języka angielskiego dla 3. klasy gimnazjalnej, Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, Lwów.
Jastroch K., 1934, Uwagi wstępne dla nauczyciela do podręcznika „The first year of English”, Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, Lwów.
Kwiatkowski S., 1932, Dydaktyka i metodyka nauczania języków nowożytnych, Książnica–Atlas, Lwów–Warszawa.
Maryański M., 1905, Przewodnik Polsko-Angielski i Słownik Polsko-Angielski z wymową fonetyczną z dodaniem przestróg, uwag i wskazówek. Dla wychodźców polskich i przybyszów do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Kanady, nakładem autora, Chicago.
Program nauki w gimnazjach państwowych z polskim językiem nauczania (tymczasowy), 1934, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Lwów.
Siwicka Z., 1933, Wychowanie obywatelsko-państwowe na tle języka angielskiego w szkole średniej, „Neofilolog”, z. 4, s. 31–39.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-0385-6432
JOANNA PRZYKLENK – dr, Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska.
Językoznawczyni. Zainteresowania naukowe: historia języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem metod tekstologii, genologii lingwistycznej i stylistyki oraz glottodydaktyki. W prowadzonych badaniach skupia się na następujących obszarach poznawczych: dyskursy tożsamościowe rozpatrywane w kontekście glottodydaktyki, wielojęzyczności i stosunku Polaków do innojęzycznych obcych; archiwa społeczne w ujęciu lingwistycznym; język artystyczny. Wybrane publikacje: Staropolska kronika jako gatunek mowy (Katowice 2009), Distance toward Foreigners in the Polish Public Discourse of the Polish-Lithuanian Commonwealth („East European & Balkan Studies” 2018), „Cyberprzestrzeń” w polskim dyskursie parlamentarnym („Forum Lingwistyczne” 2020).
Uniwersytet Zielonogórski Polska
https://orcid.org/0000-0003-3858-9650
IRMINA KOTLARSKA – dr, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, Polska.
Językoznawczyni. Zainteresowania badawcze: historia języka polskiego, pragmatyka językowa, analiza dyskursu, glottodydaktyka. Ostatnio skupia się na tekstologicznych, genologicznych i dyskursologicznych analizach dawnych materiałów do nauki języka angielskiego tworzonych przez Polaków. Wybrane publikacje: Intencjonalność wypowiedzi w „Dzienniku nauczyciela domowego” (1814–1823) Juliana Antonowicza w świetle analizy pragmatycznej i leksykalnej (Zielona Góra 2016), Materiały do nauki języka angielskiego wydawane od końca XVIII do połowy XX wieku jako źródła badań polsko-angielskich kontaktów językowych. Prolegomena badawcze („Socjolingwistyka” 2019), Sociocultural, political and educational aspects of teaching English in Polish schools in the interwar period (1918–1939) (w: Policies and Practice in Language Learning and Teaching, Amsterdam 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
