Przygotowanie przyszłych polonistów do wyzwań edukacji ekologicznej
Abstrakt
Problematyka artykułu wpisuje się w nurt interdyscyplinarnych badań, których przedmiotem jest kształcenie przyszłych nauczycieli języka polskiego do wyzwań współczesnego świata. Należą do nich problemy związane ze zmianami klimatu i z wynikającymi z nich konsekwencjami dla ludzi i naszej planety. Efektywna edukacja ekologiczna zależy w dużym stopniu od przygotowania nauczycieli do jej realizacji. Język polski jako przedmiot szkolny pełni kluczową funkcję w edukacji młodego pokolenia, ponieważ uczy myślenia, wyrażania uczuć i poglądów, dialogu oraz dyskusji. Analizy podstawy programowej kształcenia ogólnego wykazały, iż nie zawiera ona satysfakcjonujących zapisów i nie spełnia oczekiwań nowoczesnej edukacji ekologicznej. Również standard kształcenia nauczycieli wymaga poszerzenia i uzupełnienia o niezbędne zapisy, zarówno w części ogólnej, jak i szczegółowej. Do katalogu efektów uczeni należy wpisać zagadnienia dotyczące edukacji ekologicznej oraz sposobów jej realizacji, projektowania i realizowania programów związanych z ekologią, kreowania sytuacji dydaktycznych służących popularyzacji wiedzy i zachowań proekologicznych, opracowania ekokrytycznego odczytania starych lektur czy wskazywania nowych kontekstów do znanych tekstów. Trzeba również zreformować praktyki pedagogiczne, tak, by studenci mogli w czasie ich realizacji obserwować i włączać się w działania proekologiczne polonistów i szkoły. W artykule zwrócono uwagę na konieczność kształcenia kompetencji komunikacyjnych niezbędnych w rozmowie o zmianach klimatycznych. Kształcenie merytoryczne powinno się wzbogacić o zagadnienia z obszaru ekokrytyki, praktyki interpretacyjne twórczości literackiej w aspekcie jej możliwości proekologicznych i postantropocentrycznych.
Słowa kluczowe
edukacja polonistyczna; edukacja ekologiczna; kształcenie nauczycieli języka polskiego; efektywna komunikacja
Bibliografia
Literatura
Barcz A., 2016, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Beare H., Slaughter R., 1993, Education for the Twenty-First Century, Routledge, London.
Budziszewska M., Kardaś A., Bohdanowicz Z., red., 2021, Klimatyczne ABC, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Corner A., Clarke J., 2017, Talking Climate. From Research to Practice in Public Engagement, Palgrave Macmillan, London.
Gawor L., 2012, Proekologiczna metanoia współczesnego człowieka jako warunek przetrwania cywilizacji ludzkiej, „Kultura i Wartości”, nr 4, s. 45–59.
Gola B., 2016, Etyka środowiskowa w edukacji ekologicznej, Wydawnictwo Impuls, Kraków.
Kozłowska A., 2021, Edukacja ekologiczna w polskiej podstawie programowej, „Rocznik Pedagogiczny”, nr 44, s. 123–150, DOI: 10.2478/rp-2021-0009.
Lange A., 2021, Im dalej w las, tym więcej drzew? Kształtowanie wrażliwości na naturę w edukacji polonistycznej w szkole podstawowej, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 30, s. 65–80, DOI: 10.31261/TPDJP.2021.30.05.
McTighe J., Silver H.F., 2021, Uczyć (się) głębiej. Jak to zrobić na lekcji, przeł. A. Dzierzgowska, Wydawnictwo Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa.
Michalski M., 2021, Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności – próba diagnozy i propozycje rozwiązań, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 30, s. 21–44, DOI: 10.31261/TPDJP.2021.30.03.
Niesporek-Szamburska B., Przybyla O., 2021, Edukacja ekologiczna/klimatyczna w podstawie programowej i w seriach podręczników szkolnych do nauczania języka polskiego (jako ojczystego), „Postscriptum Polonistyczne”, nr 2 (28), s. 1–30, DOI: 10.31261/PS_P.2021.28.02.
Ochwat M., 2020a, Edukacja polonistyczna wobec kryzysu klimatycznego – rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Educatio Nova”, nr 5, s. 185–204, DOI: 10.17951/en.2020.5.185-204.
Ochwat M., 2020b, (Współ)myślenie w humanistyce. Literackie ekokształcenie w epoce antropocenu, „Polonistyka. Innowacje”, nr 12, s. 31–51, DOI: 10.14746/pi.2020.12.3.
Olejak K., 2021, Edukacja ekologiczna to suma wiedzy, postaw i umiejętności, w: Zielony konserwatyzm. Wyzwania i rekomendacje w 10 kluczowych obszarach, red. J. Kucharczuk i in., Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, Kraków, s. 145–155.
Terlecka M., red., 2014, Edukacja ekologiczna. Wybrane problemy, Wydawnictwo Armagraf, Krosno.
Netografia
Campbell O., 2016, How to Talk About Climate Change So Anyone Will Listen, The Cut, NOV. 30, https://www.thecut.com/2016/11/how-to-talk-about-climate-change-so-anyone-will-listen.html [dostęp: 17.10.2022].
https://beeco.edu.pl/ [dostęp: 17.10.2022].
https://ekologia.ceo.org.pl/edukacja-ekologiczna-w-podstawie-programowej [dostęp: 17.10.2022].
https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/edukacja-ekologiczna-osob-doroslych [dostęp: 17.10.2022].
https://globalna.ceo.org.pl/material/biblioteczka-klimatyczna/ [dostęp: 17.10.2022].
https://globalna.ceo.org.pl/tematy/edukacja-ekologiczna/podstawa-programowa/ [dostęp: 17.10.2022].
https://globalna.ceo.org.pl/tematy/edukacja-ekologiczna/zagadnienia-w-edukacji-ekologicznej/ [dostęp: 17.10.2022].
https://globalna.ceo.org.pl/wp-content/uploads/sites/9/2021/07/Edukacja-ekologiczna-w-pp.pdf?msclkid=f6349e33cead11eca6b323b5b24778ee [dostęp: 17.10.2022].
https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/tresci-dotyczace-edukacji-ekologicznej-obecne-w-polskich-szkolach [dostęp: 17.10.2022].
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej. Program wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz warunki jego wdrożenia, 2001, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, http://environet.eu/pub/prawo/nsee.pdf [dostęp: 15.06.2023]. Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, 2001, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, http://cee.elk.pl/sites/default/files/nsee.pdf [dostęp: 15.06.2023].
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej, Dz.U. z 2017 r., poz. 356, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170000356/O/D20170356.pdf [dostęp: 17.10.2022].
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0002-2481-6683
MAŁGORZATA LATOCH-ZIELIŃSKA – / dr hab., prof. UMCS, Instytut Językoznawstwa i Literaturoznawstwa, Katedra Edukacji Polonistycznej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Polska. Autorka ponad 90 publikacji w tomach zbiorowych i czasopismach z dziedziny dydaktyki języka polskiego i edukacji kulturalnej, ewaluacji i diagnostyki szkolnych osiągnięć uczniów, e-learningu, wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia. Współautorka monografii: Przestrzenie rzeczywiste i wyobrażone. Szkice i studia z edukacji polonistycznej. O roli kulturowego doświadczenia przestrzenności (Lublin 2016) oraz Przestrzenie rzeczywiste i wyobrażone. Metodyczny wielogłos o różnych przestrzeniach (Lublin 2016). Redaktor monografii Nowoczesna edukacja kulturalna (Warszawa 2010), współredaktor ośmiu monografii, w tym pięciu z serii Nowoczesność i tradycja w edukacji polonistycznej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
