Przekład w perspektywie kryzysu ekologicznego i klimatycznego: w kierunku krytycznej ekotranslatoryki
Abstrakt
Celem artykułu jest rozpatrzenie kwestii funkcjonowania translacji – zarówno jako konkretnego działania podejmowanego na styku różnych systemów komunikacji, jak i całego obszaru badań nad przebiegiem tego językowo-kulturowego procesu – w przestrzeni pojęciowej wyznaczonej ramami ekologii, katastrofy klimatycznej i antropocenu. Wychodząc od analizy konkretnego przekładu i przyglądając się sposobom tłumaczenia metaforyzacji w opisach działań nie-ludzkich aktorów w terenie dotkniętym klęską ekologiczną, niniejsze opracowanie podejmuje tematykę strategii translatorskich, które sprzyjają (lub nie) ekologizacji języka. Jest to punktem wyjścia do dalszych rozważań, które zmierzają do uwzględnienia translatoryki w spektrum dyscyplin humanistyki środowiskowej jako konsekwencji rozwijającego się od dłuższego czasu zainteresowania ekolingwistyką oraz jako jeszcze jednej odsłony kulturowego zwrotu w studiach tłumaczeniowych. Na bazie tych ustaleń, w oparciu o wykładnię „politycznego zaangażowania” przekładu według Marii Tymoczko (2000), artykuł rozwija refleksję nad istniejącym słownikiem translacji, który domaga się przeformułowania na potrzeby posthumanistyki. Naszkicowana w ten sposób „krytyczna ekotranslatoryka” pozwolić ma na wypracowanie konkretnych strategii tłumaczeniowych, służących pogłębianiu eko- i biocentrycznej świadomości czytelnika oraz promowaniu językowej różnorodności i ochrony języków mniejszościowych.
Słowa kluczowe
ekoprzekład; klęska ekologiczna; ekolingwistyka; antropocen
Bibliografia
Adamowicz-Pośpiech A., 2015, Tłumaczenie feministyczne: czy interwencjonizm jest zdradą? Zarys problematyki, w: Tłumacz i zdrada, red. P. Fast, J. Pisarska, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice, s. 7–26.
Aleksandrowicz-Pędich L., 2007, Ku pokrzepieniu serc. Grona gniewu Johna Steinbecka, w: W kanonie prozy amerykańskiej. Od Nathaniela Hawthorne’a do Joyce Carol Oates, red. L. Aleksandrowicz-Pędich, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa, s. 94–104.
Badenes G., Coisson J., 2015, Ecotranslation: A Journey Into the Wild Through the Road Less Travelled, „European Scientific Journal”, November special edition, s. 356–368, https://eujournal.org/index.php/esj/article/view/6544 [dostęp: 10.12.2022].
Bailey J.-S., 2016, Dust Bowl: Depression America to World War Two Australia, Palgrave Macmillan, London–New York.
Cook B.I., Seager R., Smerdon J.E., 2014, The Worst North American Drought Year of the Last Millennium: 1934, „Geophysical Research Letters”, vol. 41, s. 7298–7305, https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/2014GL061661 [dostęp: 10.12.2022].
Cronin M., 2017, Eco-Translation: Translation and Ecology in the Age of the Anthropocene, Routledge, London–New York.
Cronin M., Luchner C.D., 2021, Escaping the invisibility trap, „Interpreting and Society”, vol. 1 (1), s. 91–101, https://doi.org/10.1177/27523810211033684.
Egan T., 2021, Brudne lata trzydzieste. Opowieść o wielkich burzach pyłowych, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Goatly A., 1996, Green Grammar and Grammatical Metaphor, or Language and the Myth of Power, or Metaphors We Die By, „Journal of Pragmatics”, vol. 25, s. 537–560.
Mitek-Dziemba A., 2022, Przekład w epoce postludzkiej? Translatoryka wobec wyzwań antropocenu, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, t. 11, s. 152–166, https://doi.org/10.24917/23534583.11.9.
Moore J.W., 2021, Narodziny taniej natury, w: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, przeł. K. Hoffmann, P. Szaj, W. Szwebs, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań.
Pease R., 2020, Dust Bowl 2.0? Rising Great Plains Dust Levels Stir Concerns, https://www.science.org/content/article/dust-bowl-20-rising-great-plains-dust-levels-stir-concerns [dostęp: 25.05.2022].
Reis R.A., 2008, The Dust Bowl, Chelsea House Publishers, New York.
Remes J.A.C., Horowitz A., 2021, Critical Disaster Studies, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
Steciąg M., 2012, Dyskurs ekologiczny w debacie publicznej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
Steciąg M., 2021, Ekolingwistyka w dobie antropocenu: w stronę integracji i konsiliencji, „Bulletin de la Société Polonaise de Linguistique”, Fasc. LXXVII, s. 59–71.
Steinbeck J., 2000, The Grapes of Wrath, Penguin Books, London.
Steinbeck J., 2022, Grona gniewu, przeł. A. Liebfeld, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Tekalp S., 2021, Ecocriticism and Translation: A Descriptive Study on Elif Shafak’s Bit Palas, „Journal of Translation Studies”, no. 30, s. 151–164.
Tymoczko M., 2000, Translation and Political Engagement: Activism, Social Change and the Role of Translation in Geopolitical Shifts, „The Translator”, vol. 6, issue 1, s. 23–47.
Venuti L., 2008, The Translator’s Invisibility: A History of Translation, 2nd ed., Routledge, London–New York.
Włodarczyk J., 2022, Wstęp. John Steinbeck. Między lekceważeniem a szacunkiem, w: John Steinbeck. Mistrzowie literatury amerykańskiej, red. J. Włodarczyk, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 7–20.
Zander A., 2016, The Dust Bowl: An Environmental Disaster on the Great Plains, „Legacy”, vol. 1, issue 1, https://opensiuc.lib.siu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1038&context=legacy [dostęp: 18.11.2022]
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-6900-3387
ALINA MITEK-DZIEMBA – dr, Instytut Literaturoznawstwa, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Tłumaczka dzieł filozofów nurtu neopragmatystycznego, autorka monografii
i artykułów sytuujących się na pograniczu filozofii, estetyki i literatury porównawczej. Opublikowała m.in. książkę pt. Literatura i filozofia w poszukiwaniu sztuki życia. Nietzsche, Wilde, Shusterman (Katowice 2011). W swoich badaniach koncentrowała się dotąd na komparatystyce literackiej, ekokrytyce i estetyce środowiskowej, a obecnie skupia się głównie na studiach ludzko-zwierzęcych, studiach antropocenu oraz myśli postsekularnej. Jako członkini Laboratorium Animal Studies przy Uniwersytecie Śląskim i redaktorka czasopisma „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, jest zaangażowana w organizowanie
konferencji i wykładów o tematyce dotyczącej praw zwierząt oraz zmian środowiskowych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
