Półka literacka w duchu ekokrytyki
Abstrakt
Szkic prezentuje najciekawsze książki prozatorskie i poetyckie wydane w ostatnim pięcioleciu (ze szczególnym uwzględnieniem 2021 i 2022 roku), które poruszają tematy proekologiczne. Omówiono teksty takich autorek i autorów, jak: Urszula Honek, Dominika Słowik, Olga Tokarczuk, Konrad Góra, Małgorzata Lebda, Joanna Roszak, Piotr Szewc. Twórcy ci ponawiają – stawiane od dłuższego czasu – pytania o rolę człowieka w ekosystemie i jego relacje z innymi istotami, o zmiany klimatyczne i konsekwencje różnoaspektowej destrukcji przyrody. Poszukują tego, co łączy, a nie dzieli ludzi i nie-ludzi. Przyroda przestaje być tylko tłem wydarzeń, a staje się (współ)twórczynią historii człowieka. Autorki i autorzy nie tylko zachęcają do pamiętania o tym, że wszystko – zarówno życie, jak i śmierć – należy do „zamkniętego cyklu”, ale i namawiają do zmiany optyki oraz rezygnacji z przemocy (także tej patriarchalnej). Mówią o konieczności zobaczenia zwierząt i traktowania ich jak współtowarzyszy. Symbioza z naturą pozwoli bowiem odnaleźć stabilizację, spokój wewnętrzny i w efekcie – samego siebie. Warto doceniać to, co się ma, i cieszyć się drobiazgami, ponieważ nie wiadomo, co przyniesie przyszłość. Szkic koncentruje się na siedmiu autorkach i autorach, ale odwołuje się do o wiele większej liczby nazwisk i tytułów, tworząc coś na kształt panoramy nazwisk podejmujących w ostatnich latach tematykę ekologiczną.
Słowa kluczowe
literatura polska XXI wieku; przyroda; ekologia; podsumowanie
Bibliografia
Alichnowicz K., 2019, „Sprawy ziemi”. Kilka uwag o „organicznej” poezji Małgorzaty Lebdy, 26.06.2019, https://nowynapis.eu/czytelnia/artykul/sprawy-ziemi-kilka-uwag-o-organicznej-poezji-malgorzaty-lebdy [dostęp: 03.01.2023].
Barcz A., 2016, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Czapliński P., Bednarek J.B., Gostyński D., 2017, Literatura i jej natura. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Czapliński P., Sroczyński G., 2022, Polska literatura ostrzega: natura to mściwe monstrum, które chce naszej krwi, 19.12.2022, https://next.gazeta.pl/next/7,151003,29277911,polska-literatura-ostrzega-natura-to-msciwe-monstrum-ktore.html [dostęp: 04.01.2023].
Domagalski M., Roszak J., 2020, Stany wyjściowe, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/wywiady/stany-wyjsciowe/ [dostęp: 28.12.2022].
Domańska E., 2015, Historia w kontekście posthumanistyki, „Historyka. Studia Metodologiczne”, t. 45, s. 5–21.
Duda M., 2021, Musimy wreszcie trochę ustąpić, „Czas Kultury”, nr 21, https://czaskultury.pl/artykul/musimy-wreszcie-troche-ustapic/ [dostęp: 30.12.2022].
Felberg K., 2022, Wszech(nie)obecność kobiet. O „Empuzjonie” Olgi Tokarczuk, https://kulturaliberalna.pl/2022/06/14/karolina-felberg-recenzja-empuzjon-olga-tokarczuk/ [dostęp: 28.12.2022].
Fiedorczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenia do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Góra K., 2020, Wojna (pieśni lisów), Biuro Literackie, Stronie Śląskie.
Honek U., 2022, Białe noce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kronenberg A., 2014, Geopoetyka. Związki literatury i środowiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Kurando K., 2020, Na końcu tej łąki zaczyna się przyszłość, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/recenzje/koncu-tej-laki-zaczyna-sie-przyszlosc/ [dostęp: 28.12.2022].
Larenta A., 2020, Metamorficzność postaci w twórczości Olgi Tokarczuk, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 16, s. 83–113.
Lebda M., 2020, Sprawy ziemi, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań.
Lebda M., 2021, Mer de Glace, Wydawnictwo „Warstwy”, Wrocław.
Libich M., 2022, Przywyknąć do nocy, „Czas Kultury”, nr 5, https://czaskultury.pl/artykul/przywyknac-do-nocy/ [dostęp: 28.12.2022].
Maliszewski K., 2019, Dedykowane ziemi, wywiedzione z lasu, 7.11.2019, https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-22/artykul/dedykowane-ziemi-wywiedzione-z-lasu [dostęp: 03.01.2023].
Małochleb P., 2020, Przepływ i cięcie – Małgorzaty Lebdy strategia przetrwania, w: M. Lebda, Sprawy ziemi, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań, s. 130–136.
Mąkowska J., 2021, Forma, która słucha, https://www.dwutygodnik.com/artykul/9516-forma-ktora-slucha.html [dostęp: 03.01.2023].
Nęcka-Czapska A., 2021, Półka literacka 2020, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 1 (27), s. 365–383.
Nęcka-Czapska A., 2022, „Skomplikowany splot sensów”. Na marginesie „Opowiadań bizarnych” Olgi Tokarczuk, „Ruch Literacki”, nr 3, s. 473–491.
Ochędowska M., 2021, Czarne skrzynki, https://www.dwutygodnik.com/artykul/9757-czarne-skrzynki.html [dostęp: 30.12.2022].
Orska J., 2020, Módl się do zwierząt, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/recenzje/modl-sie-do-zwierzat/ [dostęp: 20.12.2022].
Piotrowska-Grot M., 2021, W rytmie ciała (ziemi), „artPAPIER”, nr 11, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=418&artykul=8438 [dostęp: 03.01.2023].
Roszak J., 2020a, Jak, https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/recenzje/jak/ [dostęp: 28.12.2022].
Roszak J., 2020b, ploso, Biuro Literackie, Stronie Śląskie.
Sarnowska A., 2022, „Empuzjon” Olgi Tokarczuk. W poszukiwaniu własnej opowieści, 1.06.2022, https://kultura.onet.pl/wywiady-i-artykuly/empuzjon-olgi-tokarczuk-w--poszukiwaniu-wlasnej-opowiesci-recenzja/rlwbyzt [dostęp: 28.12.2022].
Sławkowa E., 2021, Unus mundus. Człowiek i natura w języku prozy Olgi Tokarczuk, „Poradnik Językowy”, nr 3, s. 73–84.
Słowik D., 2021, Samosiejki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Suwiński B., 2019, Bliżej ziemi. Wstęp do ekokrytyki, 2.05.2019, https://kulturaupodstaw.pl/blizej-ziemi-wstep-do-ekokrytyki-bartosz-suwinski/ [dostęp: 03.01.2023].
Szewc P., 2021, Po nitce, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Szewc P., 2022, Miejsce, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Tokarczuk O., 2018, Opowiadania bizarne, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Tokarczuk O., 2022, Empuzjon, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Tokarczuk O., Padoł E., 2018, Olga Tokarczuk: ja już jestem takim trochę robotem, 21.05.2018, https://kultura.onet.pl/wywiady-i-artykuly/olga-tokarczuk-ja-juz-jestem-takim-troche-robotem-wywiad/6zknwet [dostęp: 29.07.2021].
Tosiek A., 2022, Wszyscy zapamiętani umarli, https://www.dwutygodnik.com/artykul/9943-wszyscy-zapamietani-umarli.html [dostęp: 29.12.2022].
Wojciechowski K., red., 2018, Ekokrytyka, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań.
Wolfe C., 2011, Moving Forward, Kicking Back: The Animal Turn, „Postmedieval. A Journal of Medieval Cultural Studies”, no 2, s. 1–12
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-0874-0295
AGNIESZKA NĘCKA-CZAPSKA – dr hab., Instytut Literaturoznawstwa, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Krytyk literacki, literaturoznawca, autorka artykułów i książek poświęconych przede wszystkim prozie XX i XXI wieku: Granice przyzwoitości. Doświadczanie intymności w polskiej prozie najnowszej (Katowice 2006), Starsze, nowsze, najnowsze. Szkice o prozie polskiej XX i XXI wieku (Katowice 2010), Cielesne o(d)słony. Dyskursy erotyczne w polskiej prozie po 1989 roku (Katowice 2011), Co ważne i ważniejsze. Notatki o prozie polskiej XXI wieku (Mikołów 2012), Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych (Katowice 2013), Polifonia. Literatura polska początku XXI wieku (Katowice 2015). Redaktorka działu krytyki w „Postscriptum Polonistycznym”. Współredaktorka serii „Literatura i …” oraz „Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
