Natura, empatia i troska. „Chłopiec z burzy" Colina Thiele’a w perspektywie humanistyki ekologicznej
Abstrakt
Niniejszy artykuł odnosi się do zagadnień humanistyki ekologicznej. Jak wynika z analizy i interpretacji utworu, opowiadanie Chłopiec z burzy Colina Thiele’a, jako tekst reprezentatywny dla epoki postantropocenu, doskonale wpisuje się w dyskusje na temat budowania świadomości ekologicznej u młodego odbiorcy, organizuje współczesną wyobraźnię i pobudza do działania. Obecny w narracji indywidualizm uczuć nieskażonego cywilizacją dziecięcego bohatera, jego szczere, naiwne i niewinne pojmowanie świata, estetyzacja opisów przyrody i utrwalenie jej obrazów paradoksalnie gdzieś „pomiędzy” dwoma płaszczyznami odniesienia – na granicy niezwykłej potęgi, grozy, dynamizmu i siły natury oraz jej delikatności, kruchości i subtelności, a także jej „uczłowieczenia” (pelikan myśli i czuje jak człowiek) – prowokują czytelnika do swoistej „interwencji” w tekst i zachęcają do empatycznej lektury. Utwór Thiele’a, ze względu na zaangażowanie i „sprawczość” bohaterów, jak również swoistą intersubiektywną rzeczywistość polisensorycznej narracji, może budować ekocentryczną wizję świata, kształtować wartości, nawyki oraz postawy związane z proekologicznym światopoglądem zorientowanym na solidarność między różnymi formami życia, a także wpływać na tworzenie struktur pojęciowych niezbędnych do realizacji ekocentrycznej przyszłości.
Słowa kluczowe
humanistyka ekologiczna; lektura ekokrytyczna; obrazy przyrody; empatia; troska; działania proekologiczne
Bibliografia
Barcz A., 2012, Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialności za przyrodę w literaturze, „Anthropos?”, nr 18–19, s. 58–79.
Bartoszewicz A., Natura, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 593–598.
Bendyk E., 2021, Ekologia i klimat, pokusa katastrofizmu, https://krytykapolityczna.pl/serwis-klimatyczny/edwin-bendyk-ekologia-klimat-pokusa-katastrofizmu/ [dostęp: 15.05.2022].
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Boyd B., 2010, On the Origin of Stories: Evolution, Cognition and Fiction, Belknap Press: An Imprint of Harvard University Press, Cambridge, Mass.
Czapliński P., Bednarek J., Gostyński D., red., 2017, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Dubas E., 2006. Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania, w: Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne, red. P. Domeracki, W. Tyburski, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, s. 329−349.
Harari Y.N., 2022, Homo Deus. Krótka historia jutra, przeł. M. Romanek, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Krygier J., 2019, Mój przyjaciel pelikan, recenzja filmu Chłopiec z burzy, https://www.filmweb.pl/reviews/recenzja-filmu-Ch%C5%82opiec+z+burzy-22117 [dostęp: 15.05.2022].
Latour B., 2009, Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji, przeł. A. Czarnacka, wstęp M. Gdula, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Latour B., 2017, Facing Gaia: Eight Lectures on the New Climatic Regime, trans. C. Porter, Polity Press, Cambridge–Malden.
Nussbaum M., 2002, Czytać, aby żyć, „Teksty Drugie”, nr 1/2 (73/74), s. 7–24.
O’Conor J., 2006, Postcolonial Transformation and Traditional Australian Indigenous Story, „Papers: Explorations into Children’s Literature”, vol. 16 (2), s. 132–137, https://ojs.deakin.edu.au/index.php/pecl/article/view/1228 [dostęp: 22.07.2023].
Oziewicz M., Saguisag L., 2021, Introduction: Children’s Literature and Climate Change, „The Lion and the Unicorn”, vol. 45, no. 2, s. v-xiv.
Rembowska-Płuciennik M., 2009, Wizualne efekty i afekty. Obrazowanie mentalne a emocjonalne zaangażowanie czytelnika, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 120–134.
Schneider-Mayerson M., Weik von Mossner A., Malecki W., 2020, Empirical Ecocriticism: Environmental Texts and Empirical Methods, „Interdisciplinary Studies in Literature and Environment”, no. 27 (2), s. 327–336.
Środa M., 1994, O wartościach, normach i problemach moralnych. Wybór tekstów z etyki polskiej dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Środa M., 2017, Etyka dla myślących. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Czarna Owca, Warszawa.
Tabaszewska J., 2018, Ekokrytyczna (samo)świadomość, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 7–16, https://tekstydrugie.pl/news/2018-nr-2-ekokrytyka/ [dostęp: 15.05.2022].
Thiele C., 2018, Chłopiec z burzy i inne opowiadania, przeł. D. Górska, J. Ochab, R. Waliś, Albatros, Warszawa.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0002-7237-2618
DOROTA MICHUŁKA – dr hab., prof. UWr, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, Polska. Główne pola zainteresowań autorki to: literatura dla dzieci i młodzieży, kultura dzieciństwa, szkolna recepcja literatury, edukacja literacka, teoria i praktyka odbioru. Najważniejsze publikacje: No way out? On communicative and axiological confusion of protagonists in books for young readers in late 20th and early 21st century (in Poland) (w: Understanding Misunderstanding, vol. 2, Artisctic Practices, Berlin 2019), Meetings with the Past: Figures of Memory, Values, and Education in Contemporary Polish Narratives for Children and Young Adults (z Mirosławą Wawrzak-Chodaczek, „Filoteknos: literatura dziecięca, mediacja kulturowa, antropologia dzieciństwa” 2021), Little Women: Contemporary Polish Novels for Girls as an
Example of Engaged Literature („Bookbird: A Journal of International Children’s Literature” 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
