Autobiograficzna gra. O „Rozmowach w tańcu" Agnieszki Osieckiej
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie nowej perspektywy czytania tekstów autobiograficznych na przykładzie autobiografii Agnieszki Osieckiej pt. Rozmowy w tańcu. W opracowaniu pokazano, iż niebywale istotne dla współczesnego literaturoznawstwa, a zwłaszcza dla badań nad autobiografią, jest spojrzenie na teksty poprzez pojęcie tabu. Kontekstem refleksji jest „autobiograficzny wywiad autorki z samą sobą”. Zaprezentowana analiza koncentruje się na zastosowanej przez poetkę formie dialogu ze swoim alter ego jako na strategii gry z tabu. Wybrana przez Osiecką strategia narracyjna pozwala jej na poruszanie się w obrębie wielu kontrowersyjnych tematów oraz na stworzenie pozorów szczerości i transparentności, przy jednoczesnym zachowaniu pełnej kontroli nad swoją opowieścią. Z kolei umiejętne operowanie zarówno słowem, jak i formą umożliwia jej mówienie o kwestiach trudnych w taki sposób, by pozostać w zgodzie z własnymi granicami, a zarazem sprostać oczekiwaniom czytelników, dzięki obraniu ciekawej, innej formy, która nie stawia przed pisarką jasnych wyznaczników gatunkowych (a co za tym idzie nie generuje konkretnych oczekiwań odbiorców). Ostatecznie artykuł pokazuje, iż gra z tabu prowadzi do powstawania nowych strategii narracyjnych, które niejednokrotnie stanowią o wartości danego tekstu autobiograficznego.
Opracowanie mieści się w obrębie literaturoznawstwa i krytyki literackiej.
Słowa kluczowe
tabu; autobiografia; literatura polska XX wieku; image pisarza
Bibliografia
Bauer Z., 2010, Wywiad. Gatunek i metoda, w: Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Universitas, Kraków, s. 333–344.
Biały B., 2020, Osiecka. Tego o mnie nie wiecie, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Bikont A., 2012, [Agnieszka Osiecka]. Piosenki nad piosenkami, w: Kobiety, które igrały z PRLem, Agora, Warszawa, s. 15–35.
Czermińska M., 1987, Autobiografia i powieść, czyli pisarz i jego postacie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Felberg K., 2011, Wieczne gesty Osieckiej, czyli „słowa jak sztuczny miód”, w: Po prostu Agnieszka. W 75. rocznicę urodzin Agnieszki Osieckiej. Studia i materiały, red. I. Borkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 123–136.
Felberg-Sendecka K., 2015, Koleżanka. Wspomnienia o Agnieszce Osieckiej, Dom Wydawniczy PWN, Warszawa.
Fleischer M., 2006, Obszar tabu w systemie polskiej kultury, w: Literatura, kultura, komunikacja. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jerzego Jastrzębskiego w 60. rocznicę urodzin, red. K. Stasiuk, M. Graszewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 283–300.
Gutkowska B., 2005, Odczytywanie śladów. W kręgu dwudziestowiecznego autobiografizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Hellich A., 2018, Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Jarzębski J., 1982, Gra w Gombrowicza, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Kiec I., 2011, Zabijanie ptaka w locie, czyli o mamie, tacie i nieczułym chłopcu, w: Po prostu Agnieszka. W 75. rocznicę urodzin Agnieszki Osieckiej. Studia i materiały, red. I. Borkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 13–27.
Kyzioł A., 2020, Serial o Agnieszce Osieckiej, polityka.pl, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1996339,1,serial-o-agnieszce-osieckiej.read [dostęp: 11.10.2022].
Lejeune P., 1975, Pakt autobiograficzny, przeł. A.W. Labuda, „Teksty”, nr 5 (23), s. 31–49.
Nęcka A., 2013, „Artysta ma prawo przekraczać tabu w sobie”. Manuela Gretkowska, w: A. Nęcka, Emigracje intymne. O współczesnych polskich narracjach autobiograficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 127–152.
Osiecka A., 1997, Chcecie wiedzieć, w: A. Osiecka: Sztuczny miód, Czytelnik, Warszawa, s. 65–66.
Osiecka A., 2021, Rozmowy w tańcu, red. A. Bolecka, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Ostałowska L., Smoleński P., 1997, To nie mój pies, ale moje łóżko, „Gazeta Wyborcza. Magazyn”, nr 18, s. 9.
Ostałowska L., Smoleński P., 2021, Są ludzie, których świat brudzi. Agnieszka Osiecka pozostała nietykalna, wyborcza.pl, https://wyborcza.pl/7,75410,21463580,sa-ludzie-ktorych-swiat-brudzi-agnieszka-osiecka-pozostala.html [dostęp: 11.10. 2022].
Pałuszyńska E., 2016, Łamanie tabu w dyskursie publicznym, w: Tabu w procesie globalizacji kultury, red. A. Małyska, K. Sobstyl, Wydawnictwo Uniwersytetu Mari Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 115–127.
Puzynina J., 2016, Garść myśli o problemach tabu, w: Tabu w procesie globalizacji kultury, red. A. Małyska, K. Sobstyl, Wydawnictwo Uniwersytetu Mari Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 25–32.
Ryciak U., 2021, Potargana w miłości. O Agnieszce Osieckiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Szawiel A., 2014, Ten tom to klucz do Osieckiej, wyborcza.pl, https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,34861,16755665,ten-tom-to-klucz-do-osieckiej.html [dostęp: 11.10. 2022].
Szymańska J., 2003, Legenda w anegdocie zamknięta, w: Agnieszka Osiecka o kobietach, mężczyznach i świecie, red. P. Derlatka, A. Lambryczak, M. Traczyk, opieka naukowa I. Kiec, Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2003, s. 20–31.
Turowska Z., 2008, Agnieszki. Pejzaże z Agnieszką Osiecką, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Turowska Z., 2020, Osiecka. Nikomu nie żal pięknych kobiet, Marginesy, Warszawa.
Wodecka D., 2018, 30 lat różnicy. Wielka i trudna miłość Osieckiej i Giedroycia, wysokieobcasy.pl, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,53662,23931200,bezlitosna-bogini-i-uroczy-demon-czyli-wszystkie-kolory.html [dostęp: 11.10. 2022].
Zieniewicz A., 2011, Pakty i fikcje. Autobiografizm po końcu wielkich narracji (szkice), Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-6412-9194
KATARZYNA HANIK – mgr, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska.
Doktorantka Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 2021 roku obroniła pracę magisterską pt. Fenomen skandalu w XXI wieku napisaną pod kierunkiem prof. Agnieszki Nęckiej-Czapskiej. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół problematyki skandalu i tabu, zwłaszcza na polskim rynku
wydawniczym. W swojej pracy doktorskiej planuje badać przejawy tabuizacji w polskiej autobiografistyce ostatnich dekad. Ważniejsze publikacje: Czytanie skandalu. Na marginesie polskiej prozy po 2000 roku („Postscriptum Polonistyczne” 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
