Kulturowo-cywilizacyjne współrzędne Ukrainy we współczesnym polskim reportażu literackim („Imperium" Ryszarda Kapuścińskiego, „Biała gorączka" Jacka Hugo-Badera, „Zabić smoka" Katarzyny Kwiatkowskiej-Moskalewicz)
Abstrakt
Artykuł został poświęcony analizie wizerunku tożsamościowego Ukrainy i jej wyborów cywilizacyjnych w przekazach polskich reporterów: Ryszarda Kapuścińskiego, Jacka Hugo-Badera oraz Katarzyny Kwiatkowskiej-Moskalewicz. Reportaże literackie wymienionych autorów ukazują trzydziestoletnią perspektywę kształtowania kraju i społeczeństwa ukraińskiego w kontekście jego najnowszej historii: od ujawniania istnienia w poradzieckiej bezwładności na pozostałościach sowieckiej autoidentyfikacji w nowych po 1991 roku realiach gospodarczych i politycznych w Imperium, poprzez konstruowanie przez Ukraińców własnej, eklektycznej tożsamości w trudnych warunkach etnicznego, językowego i religijnego zróżnicowania w Białej gorączce, do namysłu nad powodami (nie)udanych prób ostrej rewizji postkolonialnych poglądów i punktów orientacyjnych podczas pomarańczowej rewolucji i później Euromajdanu skutkującego dramatycznymi wydarzeniami rosyjskiej agresji wojennej w 2014 roku z aneksją Półwyspu Krymskiego w Zabić smoka. Ukraińskie rewolucje. Poruszone kwestie najwyraźniej są warte osobnych rozważań naukowych, ponieważ mimo ukraińskich edycji tych zbiorów reportaży obecnie bardzo rzadko są one przedmiotem rozważań literaturoznawców ukraińskich, a polscy badacze w licznych rozprawach uwagę skupiają przede wszystkim na obrazie poradzieckiej Rosji, natomiast tereny ukraińskie włączają zazwyczaj w szerszy kontekst rozpatrywania współczesności byłych republik ZSRR.
Słowa kluczowe
społeczeństwo ukraińskie; reportaż literacki; reporter; tożsamość; postkolonializm
Bibliografia
Hugo-Bader J., 2011, Biała gorączka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kalicki W., oprac., 1993, W brzuchu potwora. Z Ryszardem Kapuścińskim rozmawiają reporterzy „Gazety Wyborczej”, „Gazeta Wyborcza”, nr 19, s. 12.
Kapuściński R., 1997, Imperium, Czytelnik, Warszawa.
Kupidura R., 2019, Gonzo uwikłane, przemoc przedstawienia oraz mozaika fantazmatów narodowych, czyli o „ukraińskiej trylogii” Ziemowita Szczerka, „Porównania”, nr 24, s. 55–67.
Kwiatkowska-Moskalewicz K., 2016a, Oswoić „smoka”, czyli o Ukrainie po rewolucjach, Warszawa. Nasze miasto, 16 września, https://warszawa.naszemiasto.pl/oswoic-smoka-czyli-o-ukrainie-po-rewolucjach/ar/c1-3851150 [dostęp: 10.02.2023].
Kwiatkowska-Moskalewicz K., 2016b, Zabić smoka. Ukraińskie rewolucje, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Ławski J., 2016, Polskie mitologie Odessy, w: Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Wydawnictwo Prymat, Białystok–Odessa, s. 177–213.
Nachlik O., 2019, „Terytorium zaufania” – polski dyskurs wokół reportażu ukraińskiego oraz ukraińska recepcja reportażu polskiego jako wskaźniki zmian w polsko-ukraińskim dialogu kulturowym XXI wieku, w: Literatura polska w świecie, t. 7, Reportaż w świecie.
Światowość reportażu, red. K. Frukacz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 39–56.
Pawluczuk W., 2009, Czy na pewno „inna” Rosja? O „Imperium” i „Buszu po polsku” Ryszarda Kapuścińskiego, „Acta Polono-Ruthenica”, nr 14, s. 79–88.
Szczerek Z., 2015, Tatuaż z tryzubem, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Wilson A., 2002, Ukraińcy, przeł. M. Urbański, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Fakty, Warszawa.
Wiszniowska M., 2017, Zobaczyć – opisać – zrozumieć. Polskie reportaże literackie o rosyjskim imperium, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wiszniowska M., 2022, Autobiograficzne reportaże książkowe. Kategoria genologiczna i jej odmiany, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, LXV, z. 2, s. 102–117.
Бондар А., 2007, Ришард Капусцінський – між історією та літературою, „Критика”, ч. 6 (116), с. 30.
Ворон Б., 2012, Територія екстремумів та екстриму, „Media sapiens”, 19 березня, https://ms.detector.media/mediaprosvita/mediaosvita/teritoriya_ekstremumiv_ta_ekstrimu/ [dostęp: 10.02.2023].
Гуґо-Бадер Я., 2012, Біла гарячка, пер. з пол. О. Сливинський, Видавництво „Темпора”.
Капусцінський Р., 2003, Імперія, пер. з пол. Н. Антонюк, Видавництво „Літопис”, Львів.
Капусцінський Р., 2012, Імперія, пер. з пол. Н. Антонюк, Видавництво „Темпора”, Київ.
Квятковська-Москалевич К., 2017, Вбити дракона. Українські революції, пер. з пол. А. Бондар, Видавництво „Човен”, Київ.
Левченюк Л., 2011, Україна в об’єктиві польського «чарівника репортажу», ДетекторМедіа, 16 січня, https://detector.media/withoutsection/article/59225/2011-01-16-ukraina-v-obiektyvi-polskogo-charivnyka-reportazhu/ [dostęp: 10.02.2023].
Нахлік О., 2020, Пострадянські рецидиви і синдром постколоніальної пустки (на прикладі „Білої гарячки” Я. Гуґо-Бадера), „Studia Ukrainika Posnaniensia”, t. 8, nr 2, s. 163–175.
Нахлік О., 2021, Філософська та естетична цінність літературних репортажів Ришарда Капусцінського: рецепція в Україні, w: Київські полоністичні студії, T. XXXVIІ, Видавництво „Талком”, Київ, с. 257–276.
Поліщук Я., 2018, Метафора і метонімія Донбасу, Критика, ч. 1–2 (243–244), с. 12–19.
Савицький Ю., 2015, У Польщі мода на книжки про Майдан і війну на Донбасі, Радіо Свобода, 10 грудня, https://www.radiosvoboda.org/a/27419666.html [dostęp: 10.02.2023].
Сорока Ю. і ін., 2007, Регіональні ідентичності в сучасній Україні і методи їх вивчення, Україна Модерна: Львів–Донецьк: соціяльні ідентичності в сучасній Україні, за ред. Я. Грицака, А. Портнова, В. Сусака, Спеціяльний випуск nr 12 (2), Видавництво „Критика”, Київ-Львів, с. 7–27, http://uamoderna.com/images/archiv/12_2/3_UM_12_2_Forum.pdf [dostęp: 10.02.2023].
Улюра Г., 2017, Убити дракона: свідчення городян Вільного міста, День, 9 березня, https://day.kyiv.ua/uk/blog/suspilstvo/ubyty-drakona-svidchennya-gorodyan-vilnogo-mista [dostęp: 10.02.2023].
Narodowy Uniwersytet Politechnika Lwowska Ukraina
https://orcid.org/0000-0003-0086-4469
OLESYA NAKHLIK – dr, Instytut Nauk Komputerowych i Technologii Informacyjnych, Uniwersytet Narodowy
Politechnika Lwowska, Lwów, Ukraina. Literaturoznawczyni i komparatystka. Autorka monografii Ukraińska kulturowo-aksjologiczna recepcja polskiej literatury XX wieku (1991–2018) (Lwów 2022) oraz ponad 30 publikacji o specyfice ukraińskiego odbioru polskiej literatury XX wieku, ujawniających najważniejsze tendencje we współczesnych polsko-ukraińskich relacjach w przestrzeni kultury, w tym artykułów: „Terytorium zaufania” – polski dyskurs wokół reportażu ukraińskiego oraz ukraińska recepcja reportażu polskiego jako wskaźniki zmian w polsko-ukraińskim dialogu kulturowym XXI wieku (w: Literatura polska w świecie, t. 7, Reportaż w świecie – światowość reportażu, Katowice 2019), Borderlands as a territory of understanding/dialogue or hostility/conflict in the Ukrainian reception of Polish literature the second half of
ХХ – beginning of ХХI cent. („Romanoslavica, Editura Universităţii din Bucureşti” 2019), Inny opisany przez Innego: ukraińska recepcja reportaży Lidii Ostałowskiej i Hanny Krall (w: Trzydzieści. Polska w reportażu, reportaż w Polsce po 1989 roku, Lublin 2020), Ukraińska recepcja prozy Olgi Tokarczuk jako proces poznawania siebie (2023, w druku). Specjalizuje się w tematyce estetyki receptywnej oraz dialogu międzykulturowego. Ostatnio zajmuje się badaniem ukraińskiego kanonu współczesnej polskiej literatury non fiction.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
