Literatura „non-fiction" w Litwie w ostatnich dziesięcioleciach
Abstrakt
Głównym celem artykułu jest zwięzłe przedstawienie literatury niefikcjonalnej w Litwie, która jest niejednorodna. Wśród popularnych pozycji czytelniczych dominują przekłady, w tym nieliczne z języka polskiego. Poza tym ukazują się książki non-fiction autorów litewskich oraz w niewielkiej liczbie propozycje twórców piszących po polsku. Z zastosowaniem metody opisowej zostało ukazane każde z tych zjawisk, większą uwagę poświęcono tekstom powstałym w języku polskim. Litewska proza niefikcjonalna, tworzona w języku zarówno litewskim, jak i polskim, oscyluje przede wszystkim wokół tematu utraty i przemijania. Jest efektem potrzeby jej autorów zachowania na kartach książek wspomnień dotyczących ojczyzny w stanie zagrożenia albo utraconej, rodziny, tożsamości i języka. W polskiej literaturze niefikcjonalnej, reprezentowanej głównie przez Ryszarda Kapuścińskiego, czytelnika litewskiego interesuje skomplikowane zjawisko XX wieku – mechanizm istnienia i rozpadu systemów totalitarnych, jak również związane z tym psychologiczne konsekwencje, które ponosi zbiorowość i pojedyncza osoba, oraz ich przemiana w określonej
historycznej przestrzeni społecznej. Istotne są obserwacje Kapuścińskiego dotyczące tego, jak kataklizmy historii zmieniają życie zwykłego człowieka, jak zacierają się granice między napastnikami a ofiarami. Mała liczba niefikcjonalnych pozycji prozatorskich pozwala wysnuć wniosek, że ten gatunek literacki dopiero toruje sobie drogę w Litwie. Jednak jego popularność wśród czytelników daje szansę na szybki rozwój w najbliższej przyszłości.
Słowa kluczowe
proza niefikcjonalna; tłumaczenia; Litwa
Bibliografia
Aleksandravičius E., 2021, Adamkus, Tyto alba, Vilnius.
Bernacki M., 2010, O prozie i poezji Romualda Mieczkowskiego – animatora kultury polskiej na Litwie, w: Literatura polska w świecie, T. 3, Obecności, red. R. Cudak, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 386−393.
Bujnicki T., 2013, Henryk Szylkin i poeci wileńscy lat 90., w: Miejsce i tożsamość. Literatura lubuska w perspektywie poetyki przestrzeni i antropologii, red. M. Mikołajczak, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 291–303.
Bujnicki T., 2014, Na pograniczach, kresach i poza granicami, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, Białystok.
Čerškutė J., Negrožinė literatura, https://lithuanianculture.lt/lietuvoskulturosgidas/lietuviu-literatura/negrozine-literatura/ [dostęp: 1.02.2023].
Dekšnys V., 2007, Ryszard Kapuściński (1932–2007), „Naujasis Židinys-Aidai”, nr 1–2, s. 63.
Fedorowicz I., Geben K., 2021, Językowy obraz domu w prozie wspomnieniowej Wojciecha Piotrowicza, w: Vertybės lietuvių ir lenkų kalbų pasaulėvaizdyje, red. K. Rutkovska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Vilniaus universiteto leidykla, Vilnius, s. 318–333.
Gruszka-Zych B., 2020, Fabianiszki – moja miłość, „Gość Niedzielny”, 20.08.2020, https://www.gosc.pl/doc/6472233.Fabianiszki-moja-milosc [dostęp: 10.01.2023].
Įtakingiausi negrožinės literatūros kūrėjai lenkijoje, https://lit.couriertrackers.com/polandquots-most-influential-non-fiction-writers-view-503770 [dostęp: 10.01.2023].
Kapuściński Ryszard, http://www.tekstai.lt/versti-tekstai/569-kapuscinski-ryszard [dostęp: 9.01.2023].
Kubilius V., 1986, Žanrų kaita ir sintezė, Vaga, Vilnius.
Mażul H., 2015, Zwycięska potyczka z pamięcią, „Magazyn Wileński”, nr 6, http://www.magwil.lt/archiwum/archiwum/2015/mag6/6czerwiec6.htm [dostęp: 5.01.2023].
Mieczkowski R., 2019, Wilnoteka.pl, 15.04.2019, http://www.wilnoteka.lt/artykul/nr-177-wiosenny-kwartalnika-znad-willi-z-wilna [dostęp: 10.01.2023].
Podgórski W.J., 1994, „Czy wróci tu kiedyś poeta?”. Poezja polskiego Wilna – dzisiaj, w: W.J. Podgórski, Litwa. Polska XIX i XX wieku. Inspiracje literackie, kulturalne, oświatowe, Interlibro, Warszawa, s. 215–261.
Puzas A., 1981, Su ‘fakto literatūros’ ženklu (keletas pastabų dokumentinės prozos klausimu). Socialistinis realizmas ir šiuolaikiniai meniniai ieškojimai, Vaga, Vilnius.
Tabaszewska J., 2019, Na granicy faktu. Kategoria faction w badaniach nad współczesnymi biografiami, „Teksty Drugie” nr 1, s. 61–79.
Turkiewicz H., 2005, (…) nazwałbym Ją piątym żywiołem, „Magazyn Wileński”, nr 8, http://www.magwil.lt/archiwum/ [dostęp: 9.01.2023].
Woźniakowski K., 2000, Główne tendencje rozwojowe polskiej literatury Wileńszczyzny w latach 1985–1998, w: Od strony Kresów: studia i szkice, cz. 2, red. H. Bursztyńska, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 247–257.
Uniwersytet Wileński Litwa
https://orcid.org/0000-0001-6999-2595
TERESA DALECKA – dr, Instytut Badań Języków i Kultur Regionu Morza Bałtyckiego, Centrum Polonistyczne, Uniwersytet Wileński, Wilno, Litwa. Doktor nauk humanistycznych, od 1997 roku pracownik Katedry Filologii Polskiej (od 2007 – Centrum Polonistycznego) Uniwersytetu Wileńskiego. Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania naukowe: życie literackie i kulturalne międzywojennego Wilna, recepcja literatury polskiej w Litwie. Wybrane publikacje naukowe: Dzieje polonistyki wileńskiej 1919–1939 (Kraków 2003), Wilno literackie w latach 1905–1939 (z Ireną Fedorowicz, Vilnius 2021), Die polnischsprachige Literatur Litauens seit 1990 (w: Contributions to Baltic-Slavonic Relations in Literature and Languages: An Interdisciplinary Collection of Essays, Berlin 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
