Na obcej ziemi – relacja Stefana Jana Ślizienia z mołdawskiej wyprawy (Haracz krwią turecką Turkom wypłacony)
Abstrakt
W artykule podjęto rozważania na temat poematu Stefana Jana Ślizienia pt. Haracz krwią turecką Turkom
wypłacony z 1674 roku. Utwór jest słabo obecny w refleksji historycznoliterackiej. Na przybliżenie zasługuje
zarówno dzieło należące do zespołu licznych tekstów sławiących zwycięstwo Jana Sobieskiego nad Turkami
pod Chocimiem, jak i sam autor jako uczestnik tamtych wydarzeń. Bliższemu oglądowi została poddana ostatnia (z czterech) część utworu, stanowiąca relację poety-żołnierza z zakończonej klęską wyprawy wojsk polskich do Mołdawii na przełomie 1673 i 1674 roku, która zamykała kampanię przeciw otomańskiemu wrogowi. W centrum uwagi postawiono problem, jak żołnierze odbierali otaczającą ich obcą rzeczywistość. Świat realny w warunkach wojennych okazał się nieprzyjazny, a przestrzeń – trudna do oswojenia. Toteż poetycki przekaz został nasycony negatywnymi emocjami, takimi jak: rozczarowanie, niepewność, strach. W tych partiach szkicu dzieło jest osadzone w kontekście geopoetyki; z kolei z perspektywy genologicznej zostało usytuowane w konwencji „ojczystego heroicum”, w tradycji wywiedzionej z antycznych realizacji – eposu Lukana. Obserwując utwór na tle rozmaitych odmian dawnych relacji z podróży, dostrzeżono, że poemat realizuje wojskowy wariant schematu „wędrówki”. Poczynione w niniejszym artykule ustalenia mogą posłużyć dalszym badaniom historycznym oraz z zakresu historii kultury.
Słowa kluczowe
literatura staropolska; Stefan Jan Ślizień; Mołdawia; relacja wojenna
Bibliografia
Costin M., 1998, Latopis ziemi mołdawskiej i inne utwory historyczne, przeł., wstęp i komentarze I. Czamańska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Czamańska I., 2007, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Gościecki F., 1732, Poselstwo wielkie […] Stanislawa Chomętowskiego […] od […] Augusta II […] do Ahmeda IV […], Drukarnia Collegium Societatis Iesu, Lwów.
Graves R., 1968, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, wstęp A. Krawczuk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Krawiec-Złotkowska K., 2016, Barokowy „hortus ludi” w perspektywie geopoetyki (na wybranych przykładach literackich), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, nr 26, s. 21–45, https:/doi.org/10.18778/1508-1117.26.02.
Krzywy R., 2001, Od hodoeporiconu do eposu peregrynanckiego. Studium z historii form literackich, Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Literatury Polskiej, Warszawa.
Krzywy R., 2013, Wędrówki z Mnemozyne. Studia o topice dawnego podróżopisarstwa, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa.
Krzywy R., 2020, Polska epika bohaterska przed i po „Gofredzie”, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, nr 20 (312), s. 97–122, https://doi.org/ 10.24917/20811853.20.6.
Ocieczek R., 1995, „Ojczyste heroica” Samuela Twardowskiego. Kilka uwag o znaczeniu terminu, „Studia Bibliologiczne” nr 9, s. 69–76.
Orłowski D., 2007, Chocim 1673, Bellona, Warszawa.
Pajewski J., 2003, Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Potocki W., 2003, Wojna chocimska, oprac. A. Brückner, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – De Agostini Polska, Wrocław.
Prejs M., 1999, Egzotyzm w literaturze staropolskiej. Wybrane problemy, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Literatury Polskiej, Warszawa.
Rachuba A., 2016, Ślizień Stefan Jan h. własnego Świat, w: Polski słownik biograficzny, T. 51, z. 208, red. A. Romanowski, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, Warszawa, s. 26–29.
Ryba R., 2017, Obraz kampanii chocimskiej z perspektywy litewskiego poety żołnierza.
Stefan Jan Ślizień: „Haracz krwią turecką Turkom wypłacony”, „Śląskie Studia Polonistyczne”, nr 2 (10), s. 51–65.
Rybicka E., 2014, Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Universitas, Kraków.
Sikorski M., 2007, Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie 1672, Wydawnictwo Inforteditions, Zabrze.
Skorupa D., 2004, Stosunki polsko-tatarskie 1595–1623, Wydawnictwo Neriton. Instytut Historii PAN, Warszawa.
Słomak I., 2016, „Phoenix Rhetorum” Jana Kwiatkiewicza, przeł. i oprac. I. Słomak, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Szymanowski (Hutor) S., 2009, Mars sauromatski i inne poematy, wyd. P. Borek, Collegium Columbinum, Kraków.
Ślizień S.J., 1674, Haracz krwią turecką Turkom wypłacony, Drukarnia Akademicka Societatis Iesu, Wilno.
Twardowski S., 2012, Władysław IV, król polski i szwedzki, wyd. R. Krzywy, Instytut Badań Literackich Wydawnictwo, Warszawa.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-0415-3015
RENATA RYBA – dr hab., Instytut Polonistyki, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół literatury dawnej, szczególnie piśmiennictwa wieku XVII, a także przełomu baroku i oświecenia. Zajmuje się również nawiązaniami staropolskimi w wieku XIX. Autorka książek: „Książę Wiśniowiecki Janusz” Samuela Twardowskiego na tle bohaterskiej epiki biograficznej w XVII wieku (Katowice 2000), Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko-tureckiej (Katowice 2014).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
