Historia z morskim brzegiem. O pseudobiografii Brunona Schulza w powieści Dawida Grosmana „Patrz pod: Miłość”
Abstrakt
Artykuł Historia z morskim brzegiem. O pseudobiografii Brunona Schulza w powieści Dawida Grosmana „Patrz pod: Miłość” jest komparatystyczną analizą ważnego wątku zawartego w pochodzącej z 1986 roku powieści izraelskiego pisarza Dawida Grosmana. Grosman przedstawia w swym utworze alternatywną wersję biografii Brunona Schulza, fakty biograficzne mieszając z oniryzmem. Bruno ucieka bowiem z drohobyckiego getta, jedzie do Gdańska i w morzu ulega transformacji w niższą formę bytu: zachowując ludzką tożsamość, staje się łososiem. Realizuje tym samym jedną z reguł Schulzowskiej ontologii, wedle której „wędrówka form jest istotą życia”. Punkt kulminacyjny powieści stanowi dialog bohatera-narratora i alter ego autora – Szlomy Neumanna – z Brunonem, który w głębinach morza przechowuje swoje nieznane dzieło Mesjasz. Szloma chce poznać sens Schulzowskiej „genialnej epoki” i związanej z tym pojęciem, kabalistycznej z ducha koncepcji progresywno-regresywnego ruchu ku przyszłości (czasom mesjaszowym), tożsamej z powrotem do mitycznego prapoczątku oraz wymazaniem ludzkiej historii. Porozumienie artystów niweczy Szloma, który – obciążony traumą Holocaustu – nie jest w stanie odrzucić pamięci. Otrzymuje jednakże od Schulza wskazówkę dotyczącą pisania powieści o Zagładzie: nie śmierć, ale miłość powinna być jej tematem. Powieść Grosmana, będąca hołdem złożonym drohobyckiemu artyście, jest przykładem oryginalnego odczytania jego
dzieła i zarazem kontynuacji pojawiających się w nim motywów i tematów.
Słowa kluczowe
Dawid Grosman; Bruno Schulz; proza izraelska
Bibliografia
Literatura
Bachelard G., 1975, Wyobraźnia poetycka. Wybór pism, przeł. H. Chudak, A. Tatarkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Bolecki W., Jarzębski J., Rosiek S., red., 2003, Słownik schulzowski, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Brown R.E., 1990, Bruno Schulz and World Literature, „The Slavic and East European Journal”, no. 34 (2), s. 224–246.
Budzyński W., 2001, Schulz pod kluczem, Świat Książki, Warszawa.
Christianus-Gileta K., 2018, Alegoryczny obraz morza w powieści „Patrz pod: Miłość” Dawida Grosmana, w: Śmierć w wodzie i inne motywy akwatyczne w horyzoncie wyobraźni, red. B. Pawłowska-Jądrzyk, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 139–153.
Christianus-Gileta K., 2020, Polska literatura w przekładach na język hebrajski. Z dziejów recepcji w Izraelu, rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem dr hab. Beaty Tarnowskiej, prof. UWM, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn–Gdańsk [mps.].
Cirlot J.-E., 2000, Słownik symboli, przeł. I. Kania, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
Conrad J., 1994, Jądro ciemności, przeł. J. Polak, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
Eisenstein P., 2003, Traumatic Encounters: Holocaust Representation and the Hegelian Subject, State University of New York Press, Albany.
Feder L., 1974, Marlowa zstąpienie do piekła, przeł. M. Ronikier, w: Conrad w oczach krytyki światowej. Kalendarium życia i twórczości, wybór Z. Najder, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 477–493.
Ficowski J., 1986, Okolice sklepów cynamonowych, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Fiut A., 2003, Bruno Schulz jako bohater literacki, w: W ułamkach zwierciadła – Bruno Schulz w 110 rocznicę urodzin i 60 rocznicę śmierci, red. M. Kitowska-Łysiak, W. Panas, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, s. 497–513.
Grass G., 1990, Kot i mysz, przeł. I. i E. Naganowscy, Czytelnik, Warszawa.
Grosman D., 2014, Patrz pod: Miłość, przeł. M. Sommer, Świat Książki, Warszawa.
Grosman D., 2019, Genialna Epoka, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, nr 1/2, s. 378–380.
Grossman D., 2002, Holocaust, Storytelling, Memory, Identity: David Grossman in California. See Under: LOVE: A Personal View, „Judaism. A Quarterly Journal of Jewish Life and Thought”, Winter, vol. 51, no. 1, s. 42–50.
Grossman D., 2007, Confronting the beast, „The Guardian”, 15 September, https://www.theguardian.com/books/2007/sep/15/featuresreviews.guardianreview2 [dostęp: 1.08.2023].
Hudzik A., 2015, Doświadczenie i pamięć z otwartą furtką. Maxim Biller o Brunonie Schulzu, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 105–123.
The Jewish Perspective on Water: Insights from Religious Beliefs, 2023, IIL-ss International Institute for Law of the Sea Studies, https://iilss.net/the-jewish-perspective-on-water-insights-from-religious-beliefs/ [dostęp: 20.01.2024].
Kalnická Z., 2002, Woda, przeł. z ang. M. Bakke, K. Wilkoszewska, w: Estetyka czterech żywiołów. Ziemia, woda, ogień, powietrze, red. K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków, s. 73–131.
Kandinsky W., 1954, Du spirituel dans l`art et dans la peinture en particulier, transl. P. Volboudt, Denoël: Gonthier, Paris.
Kaszuba-Dębska A., 2020, Bruno. Epoka genialna, Znak, Kraków.
Kopaliński W., 1990, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Lindenbaum S., 1994, Wizja mesjanistyczna Schulza i jej podłoże mistyczne, w: Czytanie Schulza, red. J. Jarzębski, Oficyna Naukowa i Literacka TIC, Kraków, s. 33–67.
Lurker M., 1989, Słownik obrazów i symboli biblijnych, przeł. K. Romaniuk, Pallotinum, Poznań.
Molisak A., 2005, Bruno Schulz jako bohater literacki, w: Drohobycz wielokulturowy, red. M. Dąbrowski, W. Meniok, Elipsa, Warszawa, s. 92–104.
Morahg G., 1999, Israel’s New Literature of the Holocaust: The Case of David Grossman’s See: Under Love, „Modern Fiction Studies”, vol. 45, no. 2, s. 457–479.
Nalewajk-Turecka Ż., 2007, Materia tożsamości – tożsamość materii. O postaci literackiej w prozie Brunona Schulza, „Tekstualia”, nr 1, s. 1–36, https://tekstualia.pl/files/89ec7fae/nalewajk_zaneta-materia_tozsamosci_tozsamosc_materii.pdf [dostęp: 19.07.2023].
Ossowski A., 1992, Drohobyckie bestiarium, w: Bruno Schulz. In memoriam 1892–1942, red. M. Kitowska-Łysiak, Wydawnictwo FIS, Lublin, s. 79–99.
Panas W., 1992, „Mesjasz rośnie pomału…”. O pewnym wątku kabalistycznym w prozie Brunona Schulza, w: Bruno Schulz. In memoriam 1892–1942, red. M. Kitowska-Łysiak, Wydawnictwo FIS, Lublin, s. 113–129.
Panas W., 1997, Księga blasku. Traktat o kabale w prozie Brunona Schulza, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin.
Panas W., 2001, Bruno od Mesjasza. Rzecz o dwóch ekslibrisach oraz jednym obrazie i kilkudziesięciu rysunkach Brunona Schulza, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Przymuszała B., 2018, Opowieść a-alternatywna. O „Patrz pod: Miłość” Dawida Grossmana, „Narracje o Zagładzie”, nr 4, s. 259–268.
Rybicka E., 2000, Formy labiryntu w prozie polskiej XX wieku, Universitas, Kraków.
Rzepińska M., 1983, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Scholem G., 1997, Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, przeł. M. Galas, wstęp I. Kania, Czytelnik, Warszawa.
Schulz B., 1975, Księga listów, oprac. J. Ficowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Schulz B., 1985, Sklepy cynamonowe. Sanatorium pod Klepsydrą, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Schulz B., 1998, Opowiadania. Wybór esejów i listów, oprac. J. Jarzębski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków.
Stojanović B., 2003, Bursztynowe skojarzenia, czyli schulzoidzi na Bałkanach, w: W ułamkach zwierciadła – Bruno Schulz w 110 rocznicę urodzin i 60 rocznicę śmierci, red. M. Kitowska-Łysiak, W. Panas, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, s. 515–532.
Szurmiak K., 2014, Grossman’s White Room and Schulzian Empty Spaces, in: See Under: Shoah: Imagining the Holocaust with David Grossman, eds. M. De Kesel, B. Siertsema, K. Szurmiak, Brill Academic Pub, Boston, s. 59–73.
Tatarenko A., 2015, Magiczna formuła Schulza. Poglądy literackie pisarza przez pryzmat autotematyzmu oraz interpretacje „schulzoidów”, przeł. E. Sobol, „Schulz/Forum”, nr 5, s. 75–90.
Vital H., Luria I., 2021, Gate of Reincarnations. Sha’ar haGilgulim, transl. G.N. Bergmann, independently published.
Netografia
www.ithl.org.il [dostęp: 25.04.2023].
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Polska
https://orcid.org/0000-0002-5630-560X
BEATA TARNOWSKA – prof. dr hab., Wydział Humanistyczny, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet
Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, Polska. Literaturoznawczyni. Zainteresowania naukowe prof. Tarnowskiej ogniskują się wokół przestrzeni przedstawionej w dziele literackim, zagadnień przekładu artystycznego, bilingwizmu w literaturze oraz polsko-izraelskich związków literackich. Autorka książek, m.in.: Geografia poetycka w powojennej twórczości Czesława Miłosza (Olsztyn 1996), Między światami. Problematyka bilingwizmu w literaturze. Dwujęzyczna twórczość poetów grupy „Kontynenty” (Olsztyn 2004), Tel Awiw – Jerozolima. Literackie kreacje przestrzeni miejskiej (Olsztyn 2019).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
