„Ciałość”. Podmiotowość i ciało w perspektywie dyskursu maladycznego
Abstrakt
Artykuł dotyczy rzadko interpretowanej autopatografii Katarzyny Kaczyńskiej-Piwko mówiącej o życiu z chorobą przewlekłą (wrodzoną łamliwością kości). Punktem wyjścia jest tytułowy neologizm – „ciałość” – który
pozwala zapytać o skrzyżowanie trzech elementów: ciała, ości (jako znaku choroby) oraz całości (podmiotu
i ciała). Dzięki temu tekst Kaczyńskiej-Piwko staje się literacką ilustracją filozoficznych pytań: czy mamy ciało? czy jesteśmy ciałem? Metodologiczne ramy lektury stanowi dyskurs maladyczny, stawiający w centrum
jednostkowe doświadczenie choroby, a dzięki niemu wyostrzający znaczenie ciała. Wybrane do interpretacji
wątki dotyczą głównie bólu, rozumianego zgodnie z teorią Elaine Scarry, oraz związku ciała i pisma (pisania
ciałem) z odniesieniami do filozofii Jeana-Luca Nancy’ego. Wywód ma na celu przedstawienie dynamicznej
relacji między podmiotem chorującym a ciałem, która prowadzi do przekroczenia kartezjańskiego podziału na rzecz uchwycenia jedności myśli i ciała. Autorka śledzi kształtowanie się intymnych związków podmiotu z ciałem: od buntu, przez wsłuchiwanie się w jego mowę, przez czułość, aż do akceptacji. Ciało staje się pierwszoplanowym bohaterem opowieści, burząc naturalną hierarchiczność relacji z podmiotem. Artykuł
stanowi propozycję zastosowania eklektycznego dyskursu maladycznego w badaniach polonistycznych i literaturoznawczych.
Słowa kluczowe
ciało; pismo; choroba; autopatografia; ból
Bibliografia
Bakke M., 2000, Ciało otwarte. Filozoficzne reinterpretacje kulturowych wizji cielesności, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań.
Baranowska M., 2005, To jest wasze życie. Być sobą w chorobie przewlekłej, Świat Książki, Warszawa.
Brach-Czaina J., 1999, Szczeliny istnienia, eFKa, Kraków.
Broyard A., 2010, Upojony chorobą. Zapiski o życiu i śmierci, wybór i oprac. A. Broyard, wstęp O. Sacks, przeł. A. Nowakowska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Chirpaz F., 1998, Ciało, przeł. J. Migasiński, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Chojnacka-Kuraś M., 2019, Kiedy walka staje się podróżą. O przeobrażeniach metafor opisujących doświadczenie chorowania z uwzględnieniem typu i fazy choroby, „Prace Filologiczne”, t. 73, s. 33–48.
Cioran E., 1994, Upadek w czas, przeł. I. Kania, Oficyna Literacka, Kraków.
Cioran E., 2016, Zeszyty 1957–1972, przeł. I. Kania, Aletheia, Warszawa.
Drwięga M., 2005, Ciało człowieka. Studium z antropologii filozoficznej, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Dziadek A., 2014, Projekt krytyki somatycznej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Frank A.W., 1995, The Wounded Storyteller: Body, Illness, Medicine, and How to Live, The University of Chicago Press, Chicago.
Kaczyńska-Piwko K., 2021, Ciałość, Nawias, Poczesna.
Koper B., 2019, Patografia. Od historii przypadku do klinicznych opowieści, „Kultura Współczesna”, nr 4, s. 107–117.
Kowalik B., 2023, Jean-Luc Nancy: przyjemność (w) dekonstrukcji, „Przestrzenie Teorii”, nr 39, s. 241–267.
Ładoń M., 2019, Choroba jako literatura. Studia maladyczne, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice.
Ładoń M., 2023, Wyczerpanie. O kondycji bohaterek narracji maladycznych, „Ruch Literacki”, z. 4, s. 463–480.
Łebkowska A., 2019, Somatopoetyka – afekty – wyobrażenia. Literatura XX i XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Nancy J.-L., 2002, Corpus, przeł. M. Kwietniewska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Okupnik M., 2018, W niewoli ciała. Doświadczenie utraty zdrowia i jego reprezentacje, Universitas, Kraków.
Okupnik M., 2023, Przerwane oczekiwanie. O matrifokalności w kontekście poronienia, „Ruch Literacki”, z. 4, s. 481–496.
Pietrych K., 2009, Co poezji po bólu? Empatyczne przestrzenie lektury, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Porzuczek S., 2020, Mapowanie bólu. Lektura – spojrzenie – afekt, Universitas, Kraków.
Przymuszała B., 2006, Szukanie dotyku. Problematyka ciała w polskiej poezji współczesnej, Universitas, Kraków.
Rogowska-Stangret M., 2016, Ciało – poza Innością i Tożsamością. Trzy figury ciała w filozofii współczesnej, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk.
Scarry E., 2019, Ból. Konstruowanie i dekonstruowanie świata w obliczu cierpienia, przeł. J. Bednarek, PWN, Warszawa.
Serkowska H., 2021, Po pierwsze nie metaforyzuj! O tropach demencji, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 59–80.
Shusterman R., 2010, Świadomość ciała. Dociekania z zakresu somaestetyki, przeł. W. Małecki, S. Stankiewicz, red. naukowa K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków.
Sławek T., 2004, Czy ból uczy? Lekcja spojrzenia dolorycznego, w: Ból, Punkt po Punkcie, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, s. 11–21.
Sławek T., 2019, „Ja bolę”. Boleść i terapia, w: Fragmenty dyskursu maladycznego, red. M. Ganczar, I. Gielata, M. Ładoń, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk, s. 89–107.
Sontag S., 1999, Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, przeł. J. Anders, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Szubert M., 2019, Dyskurs maladyczny – perspektywy badawcze, w: Fragmenty dyskursu maladycznego, red. M. Ganczar, I. Gielata, M. Ładoń, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk, s. 17–35.
Szubert M., 2022, Choroba, ciało, grzech. Kulturowe studia maladyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Woods A., 2021, Więcej niż rany. Nowe spojrzenie na narracyjność, chorobę i ucieleśnione doświadczenie siebie, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 245–266.
Zierkiewicz E., 2012, Patografia jako zjawisko kulturowe i jako narzędzie nadawania znaczeń chorobie przez współczesnych pacjentów, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 1, s. 49–61.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-7932-2728
MONIKA ŁADOŃ – dr hab., prof. UŚ, Instytut Polonistyki, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska.
Literaturoznawczyni, profesorka Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się doświadczeniami granicznymi (chorobą, starością, żałobą) w literaturze XX i XXI wieku. Autorka książki Choroba jako literatura. Studia maladyczne (Katowice 2019), współredaktorka tomów Fragmenty dyskursu maladycznego (Gdańsk 2019) oraz Fragmenty dyskursu żałobnego (Gdańsk 2021). Współredaktorka serii wydawniczej Ars medica ac humanitas. Publikowała m.in. w „Tekstach Drugich”, „Kulturze Współczesnej” i „Przestrzeniach Teorii”. E-mail: monika.ladon@us.edu.p
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
